Μία γυναίκα, δύο επώνυμα

Σαν τους «διχασμένους» του Ντέιβιντ Κρόνενμπεργκ. Οταν καλούμαι να βάλω κάπου τη (μη επαγγελματική) υπογραφή μου, το στυλό αμφιταλαντεύεται, η μύτη του κάνει δυο τρεις κύκλους στον αέρα και ύστερα πάλλεται αμήχανα πάνω στο χαρτί. Σε όλες τις καθημερινές συνδιαλλαγές που απορρέουν πρωτίστως από τη γονεϊκή μου ιδιότητα –υπογραφή για την ετήσια συνδρομή του συλλόγου γονέων, τηλεφώνημα στον παιδίατρο ή σε γονείς συμμαθητών του γιου μου κ.ο.κ. –το «Παπαδημητρίου» όχι μόνο δεν το καταλαβαίνει κανείς, αλλά είναι παραπλανητικό και γεννά εύλογες απορίες: «Σε ποιο όνομα θα κλείσετε τα εισιτήρια;», «Τίνος παιδιού είστε, είπαμε, η μητέρα;». Εδώ οφείλεις να συστήνεσαι με το επώνυμο των παιδιών σου (ήτοι το επώνυμο του συζύγου σου, στη δική μου περίπτωση, «Ξανθοπούλου»). Στον γραπτό λόγο τα πράγματα είναι συνήθως πιο δύσκολα. Ενίοτε καταφεύγω σε μια υπογραφή-καλικατζούρα, ένα επί τούτω δυσανάγνωστο «Παπαδημητρίου» ή «Ξανθοπούλου», ή και τα δύο μαζί, με παύλα στη μέση (μερικές φορές, μάλιστα, φοβάμαι ότι θα με πάνε μέσα για πλαστοπροσωπία).

Εκτός συνόρων, το πρόβλημα με τα δύο ονόματα έχει εσχάτως λάβει τεράστιες διαστάσεις. Ο ξένος Τύπος βομβαρδίζεται από δημοσιεύματα υπέρ και κατά, το φεμινιστικό λόμπι εξανίσταται με συνθήματα όπως «δεν είμαι του ανδρός μου» και «δεν θέλουμε να κυκλοφορούμε με πιστοποιητικό ιδιοκτησίας», το επώνυμο γίνεται αντικείμενο διαξιφισμών –στη Βρετανία, λέει, αρχίζεις να βγαίνεις με κάποιον και στο τρίτο ραντεβού σε ρωτάει με νόημα «ως προς το επώνυμο, ποιες είναι οι προθέσεις σου;». Ακόμη και η εξαιρετικά συμπαθής βρετανή σταρ Κέιτ Γουίνσλετ πήρε θέση, προβαίνοντας προ καιρού στη δήλωση: «Δεν επρόκειτο ποτέ να αλλάξω το επώνυμό μου σε Ροκενρόλ» (το όνομα του τρίτου κατά σειρά συζύγου της, μετά τον Τζιμ Τρίπλετον και τον Σαμ Μέντες).

Σε πρόσφατο άρθρο της στον «Guardian», με τίτλο «Πρέπει οι γυναίκες να κρατούν το επώνυμό τους μετά τον γάμο;», η Χέδερ Λονγκ αποφαίνεται πως αν θέλει κανείς να βρει τη σωστή απάντηση, καλό είναι να μιλήσει με μια Ελληνίδα (ή έναν Ελληνα)! Σπεύδει, δηλαδή, να πλέξει το εγκώμιο της «πρωτοπόρου» Ελλάδας, που, τουλάχιστον σε αυτό το θέμα, δεν παύει να επιδεικνύει μια από τις πιο προοδευτικές νομοθεσίες στην Ευρώπη. Αναφέρεται, βεβαίως, στον νόμο-τομή για τα γυναικεία δικαιώματα στην Ελλάδα, που υιοθέτησε το 1983 η πρώτη κυβέρνηση του ΠαΣοΚ, σύμφωνα με τον οποίο η γυναίκα διατηρεί υποχρεωτικά και μετά την τέλεση του γάμου το οικογενειακό της επίθετο (η κυρία Λονγκ δεν συμπληρώνει ασφαλώς ότι από το 2008 ο προοδευτικός νόμος υπέστη μια μικρή, τοσοδούλα, «αλλοίωση»: η γυναίκα μπορεί να προσθέτει και το επώνυμο του συζύγου, εφόσον υπάρχει συναίνεση και των δύο).

Στο δικό της άρθρο («Το πρόβλημα με τα δύο ονόματα»), η Πάμελα Πολ των «New York Times» καταγράφει τα δικά της διλήμματα («Με ποιο όνομα ταξιδεύω;», «Ποιος πληρώνει τους φόρους;»), αλλά και τις δικές της τραυματικές εμπειρίες: «Η διαφορά μεταξύ των δύο ονομάτων μού δημιούργησε πρόβλημα όταν, οκτώμισι μηνών έγκυος στο τρίτο παιδί μου, πήγα σε μια δημοσιογραφική αποστολή στη Δυτική Βιρτζίνια. Ο υπάλληλος του αεροδρομίου του Τσάρλεστον έριξε μια ματιά στα διαφορετικά επώνυμα στο εισιτήριο και στην ταυτότητά μου και με σε έσυρε σε ένα σκοτεινό δωμάτιο. Και ενώ με φανταζόμουν να γεννάω στο κέντρο του Τσάρλεστον, με άφησαν τελικά ελεύθερη έπειτα από 40 ολόκληρα λεπτά τηλεφωνημάτων πανικού».

«Το ντιμπέιτ (σ.σ.: για το επώνυμο των γυναικών) θα συνεχιστεί σε πολλές χώρες», τελειώνει το άρθρο της στον «Guardian» η Λονγκ, «όμως το παράδειγμα της Ελλάδας άλλαξε τον τρόπο με τον οποίο σκέφτομαι. Ισως δεν θα έπρεπε μόνο να συζητάμε για τις επιλογές που δικαιούνται να έχουν οι γυναίκες, αλλά να αναρωτηθούμε γιατί είμαστε 30 χρόνια πίσω από την Ελλάδα». Η γενναιόδωρη κυρία Λονγκ μάλλον δεν γνωρίζει ότι στην Ελλάδα η πεζή καθημερινότητα και οι κοινωνικές πιέσεις είναι συχνά πιο ανθεκτικές από οποιαδήποτε διάταξη. Και προφανώς δεν έχει παρευρεθεί σε «παραδοσιακή» ελληνική βάπτιση, με τον παππού να αποχωρεί μανιασμένος από το μυστήριο επειδή δεν άκουσε από τα χείλη του νονού το δικό του όνομα.

*Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino το Σάββατο 26 Οκτωβρίου 2013