Πολώνιο: Ο θάνατος σου πάει πολύ

Μικρό βιογραφικό για το στοιχείο πολώνιο. Κάθε Κυριακή «Το Βήμα» μας ταξιδεύει και σε μια άλλη γωνιά του περιοδικού πίνακα.

Βίος και πολιτεία

Υδροκυάνιο, αρσενικό, κουράρε, παραθείο, δηλητήρια πρωτόγονα και του παρελθόντος. Διοξίνες, πολώνιο, δηλητήρια μοντέρνα και σε χρήση για να ξεπαστρεύονται πολιτικοί και μυστικοί πράκτορες. Το πολώνιο αυτές τις ημέρες βρίσκεται σε διπλή επικαιρότητα. Ο Γιάσερ Αραφάτ, κατά την άποψη ελβετικού εργαστηρίου, με σχετική δημοσίευση και στο παγκόσμιου κύρους επιστημονικό ιατρικό περιοδικό «The Lancet», ήταν θύμα δηλητηρίασης με πολώνιο το 2004. Είναι η ίδια ουσία που έστειλε στον άλλον κόσμο, τον Νοέμβριο του 2006, και έναν πρώην πράκτορα της KGB, καταζητούμενο από τις ρωσικές αρχές, τον Αλεξάντρ Λιτβινένκο, που είχε βρει με την οικογένειά του καταφύγιο στο Λονδίνο. Και αυτές τις ημέρες η σύζυγός του μάταια ξαναζήτησε να βοηθηθεί από τις βρετανικές αρχές για να εξιχνιαστεί το έγκλημα (εφημερίδα «International Herald Tribune», 11.10.2013, σελ. 2). Θέλουν όλοι να κλείσει το θέμα.

Το πολώνιο είναι ένα ραδιενεργό στοιχείο που εκπέμπει σωματίδια-α και χρησιμοποιείται και για ειρηνικούς σκοπούς, όπως στο σεληνιακό όχημα των Ρώσων, το «Λουνοχόντ», στα έτη 1970-1974. Τις νύχτες, όταν σταματούσε τις φεγγαρο-περιπλανήσεις του, αυτόματα, με φύλλα που έκλειναν, το όχημα αποκτούσε ένα κέλυφος και στο εσωτερικό του ξεκινούσε μια συσκευή με βάση το πολώνιο και την εκπομπή των σωματιδίων-α που διοχέτευε θερμική ενέργεια προς τα μέσα ώστε τα διάφορα όργανα να μην υποστούν βλάβη από τη μεγάλη και απότομη κάθοδο της θερμοκρασίας.

Η Μαρία Σκλοντόβσκα, γεννημένη το 1867 κοντά στη Βαρσοβία, φεύγει από την Πολωνία για να μπορέσει να σπουδάσει, διότι στην πατρίδα της δεν επιτρεπόταν στις γυναίκες να ακολουθούν όποιο επιστημονικό πεδίο ήθελαν. Πηγαίνει στο Παρίσι, σπουδάζει και Φυσική και Χημεία στη Σορβόννη, γνωρίζεται με τον Πιερ Κιουρί, παντρεύονται και αποκτά βοήθεια και χώρο στο εργαστήριό του για τα πειράματά της. Ασχολείται με τη ραδιενέργεια και διαπιστώνει ότι κάποια ορυκτά όπως ο πισσουρανίτης είναι πιο ραδιενεργά και από το ίδιο το ουράνιο. Βγάζει το συμπέρασμα πως εκεί βρίσκεται ανακατεμένο και ένα άλλο στοιχείο που αποδεικνύεται 300 φορές πιο ραδιενεργό. Του δίνουν ένα όνομα πολύ σχετικό με αυτό της πατρίδας της Μαρίας: πολώνιο.

Ατομικός αριθμός: 84

Ατομικό βάρος: 209

Σημείο τήξης:254 ^οC

Αριθμός ισοτόπων: 33

100 γραμμάρια φθάνουν για να αφαιρέσουν τη ζωή από 960 εκατομμύρια ανθρώπους.

Από την άποψη της συχνότητας εμφάνισης επάνω στη Γη είναι ανάμεσα στα δέκα λιγότερο διαδεδομένα. Σε στερεά κατάσταση έχει χρώμα ασημογκρί, αλλά όταν βρεθεί σε αραιά διαλύματα οξέων η όλη κατάσταση παίρνει ένα χρώμα ροζ εξαιτίας του δισθενούς πολωνίου και στη συνέχεια η εκπομπή σωματιδίων-α δημιουργεί οξειδωτικούς παράγοντες με τα συστατικά του νερού και πηγαίνουμε σε τετρασθενές πολώνιο που χρωματίζει το διάλυμα κίτρινο.

Τίποτα. Δεν έχει κάποιον βιολογικό ρόλο, δεν συμμετέχει σε οποιαδήποτε λειτουργία του οργανισμού μας. Είναι όμως η πιο τοξική ουσία που κυκλοφορεί αυτή τη στιγμή. Αρκούν λίγο περισσότερα από 700 χιλιοστά του δισεκατομμυριοστού του γραμμαρίου (δύσκολο και να το φανταστείς αυτό ως ποσότητα) για να εμφανιστούν τα πρώτα συμπτώματα της δηλητηρίασης από τα σωματίδια-α που εκπέμπει το πολώνιο αν βρεθεί μέσα σε έναν ανθρώπινο οργανισμό. Διότι έξω από αυτόν είναι σχεδόν ακίνδυνο αφού τα σωματίδια-α μπορεί να τα σταματήσει και ένα φύλλο χαρτί ή και το δέρμα μας. Μέσα όμως τα σωματίδια-α γίνονται δρεπανηφόρο άρμα και δεν υπάρχει και φάρμακο να τα σταματήσει. Βαριά, φορτισμένα θετικά, αφού αποτελούνται από δύο νετρόνια (ουδέτερα) και δύο πρωτόνια (θετικά φορτισμένα), σταματούν γρήγορα μέσα στους ιστούς εναποθέτοντας την ενέργειά τους εκεί, καταστρέφοντας τα κύτταρα, ενώ και ο πυρήνας, που έχασε το σωματίδιο, λόγω της διατήρησης της ορμής, κάνει κίνηση παρόμοια με αυτήν του όπλου όταν «κλωτσάει» την ώρα της βολής, συμβάλλοντας και αυτός στην ολοκλήρωση της καταστροφής. Ανάλογη με τη δόση είναι και η ταχύτητα εκδήλωσης των σχετικών συμπτωμάτων. Πέφτει ο αριθμός των ερυθρών αιμοσφαιρίων και αυξάνεται η πιθανότητα λοιμώξεων. Ναυτία, εμετός, πόνοι στο υπογάστριο, ζαλάδες, απώλεια συνείδησης, απώλεια των μαλλιών και τελικά θάνατος.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες άρχισαν να ψάχνουν τις «δυνατότητες» του στοιχείου αυτού από το 1940, όταν φτιάχνονταν τα σχέδια για την ατομική βόμβα. Σήμερα παραγωγός, αποκλειστικός σχεδόν, είναι η Ρωσία, που φτιάχνει περίπου 100 γραμμάρια κάθε χρόνο, τα στέλνει με τη μορφή κάψουλας του γραμμαρίου κυρίως σε κατασκευαστές ταινιών που διώχνουν τα στατικά φορτία. Ενα λεπτότατο φύλλο χρυσού, ένα από ασήμι και στη μέση βισμούθιο από παλιό ρωσικό αντιδραστήρα, και το όλο σύστημα βομβαρδίζεται με νετρόνια ώστε ένα μέρος από το βισμούθιο να μετατραπεί σε πολώνιο.

Διότι δεν εκπέμπει ακτίνες-γ που ανιχνεύονται από τα μηχανήματα των αεροδρομίων, αρκεί ελάχιστη ποσότητα που κρύβεται πολύ εύκολα.

Ναι. Δεν είναι τόσο εύκολο να το προμηθευτείς και να το χειριστείς, η ραδιενέργεια που το ακολουθεί παντού προδίδει πολύ εύκολα τον δράστη και τη διαδρομή που έχει ακολουθήσει.

Η σύζυγός του θεώρησε ότι τα συμπτώματα λίγο πριν από τον θάνατό του έμοιαζαν με αυτά του Λιτβινένκο. Αν και σε αυτό κάνει λάθος, τον Νοέμβριο του 2012 έγινε εκταφή στη Ραμάλα, πήραν δείγμα από οστό και οι οικείοι του Αραφάτ έδωσαν 37 ακόμη δείγματα από εσώρουχα, καλύμματα κεφαλής, οδοντόβουρτσα και από ρούχα μιας δεκαετίας πριν. Τα δείγματα μοιράστηκαν σε τρία εργαστήρια: σε Γαλλία, Ρωσία και Ελβετία. Συνήθως η εξέταση γίνεται φασματοσκοπικά. Τώρα μόλις απήντησαν οι Ελβετοί θετικά, ότι δηλαδή του δόθηκε κάποια στιγμή μια τεράστια δόση, οι άλλοι ακόμη να απαντήσουν.

Σύμφωνα με τις αναλύσεις ελβετικού εργαστηρίου ο παλαιστίνιος ηγέτης Γιάσερ Αραφάτ (επάνω) έπεσε θύμα δηλητηρίασης με πολώνιο το 2004. Από την ίδια αιτία πέθανε το 2006 και ο ρώσος πρώην πράκτορας της KGB, Αλεξάντρ Λιτβινένκο

Και εδώ υπάρχει μυστήριο. Συναντήθηκε με δύο ρώσους γνωστούς του από τη Μόσχα που είχαν πάει τάχα να δουν τον αγώνα Τσάμπιονς Λιγκ της ΤΣΣΚΑ με την Τσέλσι την 1η Νοεμβρίου 2006. Στο μπαρ ενός ξενοδοχείου του έριξαν διάλυμα με πολώνιο στο τσάι. Αυτό είναι σίγουρο. Διότι ο σερβιτόρος μίλησε μετά για ένα παράξενο κίτρινο κατακάθι στο φλιτζάνι, το οξειδωμένο πολώνιο που αναφέραμε στην αρχή. Οι αστυνομικοί μπόρεσαν λόγω του ραδιενεργού υλικού να ακολουθήσουν τη διαδρομή του δράστη ως το αεροδρόμιο, στο πού κάθησε στο αεροπλάνο, βρήκαν ότι πήγε στη Γερμανία και από εκεί στη Ρωσία, που αρνείται να τον εκδώσει. Αλλά, όπως είδαμε, και οι Αγγλοι δεν έχουν όρεξη να δώσουν συνέχεια στην υπόθεση απαιτώντας από τη χήρα του να πληρώνει υπέρογκα δικαστικά έξοδα.