Η Αριστερά. Απεχθανόμουν πάντα αυτό το ενοποιητικό «η», που κρύβει τις διαφορές, τις αντιθέσεις, τις συγκρούσεις. Η Αριστερά είναι μια έννοια σύνθετη. Η ενότητα βρίσκεται στις πηγές του: την προσδοκία για έναν καλύτερο κόσμο, τη χειραφέτηση των καταπιεσμένων, την οικουμενικότητα των ανθρώπινων και γυναικείων δικαιωμάτων. Οι πηγές αυτές, που ενεργοποιήθηκαν από την ανθρωπιστική σκέψη, από τις ιδέες της Γαλλικής Επανάστασης και από τη δημοκρατική παράδοση, πότισαν στον 19ο αιώνα τη σοσιαλιστική σκέψη, την κομμουνιστική σκέψη, την αναρχική σκέψη.
Η λέξη «αναρχική» επικεντρώνεται στην αυτονομία των ατόμων και των ομάδων, η λέξη «σοσιαλιστική» στη βελτίωση της κοινωνίας, η λέξη «κομμουνιστική» στη συντροφική κοινότητα μεταξύ των ανθρώπων. Τα αναρχικά, σοσιαλιστικά, κομμουνιστικά ρεύματα έγιναν όμως ανταγωνιστικά. Βρέθηκαν επίσης σε αντιπαλότητες, μερικές φορές θανάσιμες.
Να γιατί ήμουν πάντα αντίθετος στο «η», αρτηριοσκληρωτικό και ψεύτικο, της Αριστεράς, αναγνωρίζοντας παράλληλα την ενότητα των πηγών και των προσδοκιών. Οι προσδοκίες για έναν καλύτερο κόσμο βασίστηκαν πάντα στο έργο στοχαστών. Ο Διαφωτισμός του Βολταίρου και του Ντιντερό, ενωμένος με τις ανταγωνιστικές ιδέες του Ρουσό, έθρεψε το 1789. Ο Μαρξ ήταν ο θαυμάσιος στοχαστής που ενέπνευσε ταυτόχρονα τη σοσιαλδημοκρατία και τον κομμουνισμό, έως ότου η σοσιαλδημοκρατία έγινε ρεφορμιστική. Ο Προυντόν ήταν ο εμπνευστής ενός μη μαρξιστικού σοσιαλισμού. Ο Μπακούνιν και ο Κροπότκιν ήταν οι εμπνευστές των αναρχικών κινημάτων.
Οι συγγραφείς αυτοί μας είναι απαραίτητοι αλλά δεν αρκούν για να σκεφτούμε τον κόσμο μας. Καλούμαστε να αναλάβουμε μια γιγαντιαία προσπάθεια αναθεώρησης.
Πρέπει να σκεφτούμε την πλανητική εποχή μας. Το διαστημόπλοιο Γη προωθείται με ιλιγγιώδη ταχύτητα από τέσσερις ανεξέλεγκτους κινητήρες, επιστήμη- τεχνολογία- οικονομία- κέρδος. Αυτή η κούρσα μάς οδηγεί σε αυξανόμενους κινδύνους: «κρισιακές» και κρίσιμες αναταράξεις μιας αχαλίνωτης καπιταλιστικής οικονομίας, υποβάθμιση της βιόσφαιρας, του ζωτικού μας περιβάλλοντος, αυξανόμενες πολεμοχαρείς συσπάσεις, που συμπίπτουν με τον πολλαπλασιασμό των όπλων μαζικής καταστροφής.
Πρέπει να λάβουμε υπόψη ότι αυτή τη στιγμή βρισκόμαστε σε μια οπισθοδρομική φάση της ιστορίας μας. Την «κατάρρευση» του κομμουνισμού, ο οποίος υπήρξε μια θρησκεία επίγειας σωτηρίας, ακολούθησε η εκρηκτική επιστροφή των θρησκειών της ουράνιας σωτηρίας· εθνικισμοί που βρίσκονταν σε νάρκη επέστρεψαν δριμύτεροι, εθνο-θρησκευτικές φιλοδοξίες, για την επίτευξη ενός έθνους-κράτους, πυροδότησαν αποσχιστικούς πολέμους.
Στη Δύση, δεν είναι μόνο η παγκοσμιοποίηση και η ξέφρενη κούρσα για κέρδος που σάρωσαν πολλά κοινωνικά κεκτημένα της μεταπολεμικής περιόδου, εξαφανίζοντας μεγάλο αριθμό βιομηχανιών και διώχνοντας υπαλλήλους και εργάτες. Είναι επίσης η ανικανότητα των κομμάτων που θεωρείται ότι αντιπροσωπεύουν τον λαϊκό κόσμο να αναπτύξουν μια πολιτική που να απαντά σε αυτές τις προκλήσεις.
Ακόμη πιο σοβαρή είναι η εξαφάνιση του λαού της Αριστεράς. Ο λαός αυτός γαλουχήθηκε στις ανθρωπιστικές ιδέες από τους ινστρούκτορες και τα σοσιαλιστικά και κομμουνιστικά σχολεία που δίδασκαν τη διεθνιστική συντροφικότητα και τη φιλοδοξία για έναν καλύτερο κόσμο. Ο αγώνας ενάντια στην εκμετάλλευση των εργαζομένων, η υποδοχή του μετανάστη, η υπεράσπιση των αδυνάτων, η έννοια της κοινωνικής δικαιοσύνης, όλα αυτά έθρεψαν για έναν αιώνα τον λαό της Αριστεράς.
Η υποβάθμιση όμως της αποστολής του ινστρούκτορα, η αρτηριοσκλήρυνση των κομμάτων της Αριστεράς, η παρακμή των συνδικάτων έπαψαν να τρέφουν την ιδεολογία της χειραφέτησης ενός λαού της Αριστεράς του οποίου οι τελευταίοι εκπρόσωποι, ηλικιωμένοι, θα εξαφανιστούν. Απομένει η μαμμόθρεφτη Αριστερά και η Αριστερά του χαβιαριού. Εν τω μεταξύ ο ρατσισμός και η ξενοφοβία, που στους εργαζομένους που ψήφιζαν Αριστερά άλλοτε εκφραζόταν μόνο ιδιωτικά, επανέρχονται στην πολιτική σφαίρα και κάνουν πλέον τον κόσμο να ψηφίζει τον Ζαν-Μαρί Λε Πεν.
Το ζητούμενο δεν είναι να συλλάβουμε ένα «κοινωνικό μοντέλο», δηλαδή να ψάξουμε για λίγο οξυγόνο μέσα στην ιδέα της ουτοπίας. Πρέπει να βρούμε έναν Δρόμο, ο οποίος θα σχηματιστεί από τη σύγκλιση των πολλών μεταρρυθμιστικών δρόμων που υπάρχουν και θα οδηγήσει- αν δεν είναι ήδη πολύ αργά- στην αποσύνθεση της τρελής και αυτοκτονικής κούρσας που μας οδηγεί στην άβυσσο.
Ο δρόμος που σήμερα φαίνεται αδιάβατος πρέπει να γίνει βατός. Ο καινούργιος δρόμος θα οδηγήσει σε μια μεταμόρφωση της ανθρωπότητας: την έλευση σε μια κοινωνία-κόσμο ενός απολύτως νέου τύπου. Θα μας επιτρέψει να συνδυάσουμε την προοδευτικότητα του ρεφορμισμού με τον ριζοσπαστισμό της επανάστασης. Τίποτε δεν έχει εμφανώς αρχίσει. Σε όλους όμως τους τόπους, τις χώρες και τις ηπείρους υπάρχει μια πλειάδα πρωτοβουλιών κάθε είδους, οικονομικών, οικολογικών, κοινωνικών, πολιτικών, παιδαγωγικών, αστικών, αγροτικών, που βρίσκουν λύσεις σε ζωτικά προβλήματα και υπόσχονται το μέλλον. Είναι διάσπαρτες, απομονωμένες, αγνοούν η μια την άλλη… Αγνοούνται από τα κόμματα, τις κυβερνήσεις, τα μέσα ενημέρωσης. Αξίζουν να γίνουν γνωστές.
Η κοινοβουλευτική δημοκρατία- αν και απαραίτητη- είναι ανεπαρκής. Θα πρέπει να συλλάβουμε τρόπους για μια συμμετοχική δημοκρατία, ιδιαίτερα σε τοπική κλίμακα. Ταυτοχρόνως θα ήταν χρήσιμο να ευνοήσουμε την αφύπνιση του πολίτη.
Ας προετοιμάσουμε μια νέα αρχή ενώνοντας ξανά τις τρεις ρίζες (αναρχική, σοσιαλιστική, κομμουνιστική) και προσθέτοντας την οικολογική ρίζα σε μια τετραλογία. Αυτό σημαίνει προφανώς τη διάλυση των υπαρχουσών κομματικών δομών, μια μεγάλη ανασύνθεση με βάση μια ευρεία και ανοιχτή συνταγή, την εισροή μιας αναγεννημένης πολιτικής σκέψης.
Ο κ. Εντγκάρ Μορέν είναι φιλόσοφος. Το κείμενο έχει συντεθεί από αποσπάσματα από τον πρόλογο του νέου βιβλίου του, «Μa gauche», που θα κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Francois Βourin στις 3 Ιουνίου.
