Η ελληνική οικονομία βρίσκεται σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι. Η διεθνής οικονομική κρίση, που έγινε εμφανής στη χώρα μας το καλοκαίρι του 2008, κατέδειξε την προσωρινότητα του ελληνικού μακροοικονομικού «θαύματος» που άρχισε στα μέσα της δεκαετίας του 1990.
Τι γίνεται τώρα; Οπως σε κάθε οικονομική συγκυρία, και όπως έχει τονίσει και ο Πολ Κρούγκμαν εδώ και χρόνια, η τρέχουσα οικονομική κατάσταση καθορίζεται από έναν συνδυασμό «ιστορίας» (τι έχει γίνει) και «προσδοκιών» (τι αναμένεται να γίνει).
Αυτή τη στιγμή η μείωση των ελλειμμάτων και η αποκατάσταση της εμπιστοσύνης στην πιστοληπτική ικανότητα της χώρας είναι απαραίτητη προϋπόθεση για οτιδήποτε άλλο. Επίσης, τα μέτρα που λαμβάνονται είναι (δυστυχώς) αναγκαία. Αν θέλουμε να είμαστε ρεαλιστές, στη συγκυρία αυτή, δεν υπάρχουν άλλα διαθέσιμα εργαλεία οικονομικής πολιτικής τα οποία και να μειώνουν τα δημοσιονομικά ελλείμματα και, ταυτόχρονα, να βοηθούν (πιθανώς) στη βελτίωση της διεθνούς ανταγωνιστικότητας μέσω μιας μείωσης του εργατικού κόστους. Αν δεν αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη, η χώρα μπορεί να οδηγηθεί σε πτώχευση, με δραματικές συνέπειες στο βιοτικό επίπεδο του κάθε πολίτη.
Φαύλος κύκλος αν δεν υπάρξει ανάπτυξη. Είναι γνωστό ότι οι δημοσιονομικές διορθώσεις που είναι εις βάρος της ανάπτυξης δεν είναι αποτελεσματικές. Απλά, οδηγούν σε έναν φαύλο κύκλο ύφεσης, χαμηλών φορολογικών εσόδων, αυξημένων δαπανών για επιδόματα ανεργίας και άλλες ενισχύσεις, δημοσιονομικών ελλειμμάτων, περαιτέρω δημοσιονομικών διορθώσεων κτλ.
Ανάπτυξη, αλλά πώς γίνεται; Λόγω του παραπάνω φαύλου κύκλου τα δημοσιονομικά μέτρα από μόνα τους δεν θα αποδειχθούν ποτέ αρκετά. Συμπληρωματικά με τη δημοσιονομική πειθαρχία, απαιτούνται μέτρα διαμόρφωσης ενός καλύτερου, οικονομικά και κοινωνικά, κλίματος με στόχο την τόνωση της ανάπτυξης. Εδώ αξίζει να διευκρινισθεί ότι ο δημόσιος τομέας δεν αποτελεί πια μηχανή ανάπτυξης στην Ελλάδα. Στην πραγματικότητα, εμπειρικές μελέτες δείχνουν το αντίθετο, ότι δηλαδή ο δημόσιος τομέας είναι εμπόδιο για την ανάπτυξη στην Ελλάδα.
Αν πραγματικά ενδιαφερόμαστε για ανάπτυξη, το καλύτερο είναι να κοιτάξουμε τη διεθνή εμπειρία για τους προσδιοριστικούς παράγοντες της ανάπτυξης, τις λεγόμενες «μηχανές ανάπτυξης». Οι χώρες που καταφέρνουν να αναπτύσσονται σε συστηματική βάση, και έτσι έχουν ένα καλό βιοτικό επίπεδο, έχουν τα εξής κοινά χαρακτηριστικά: υψηλούς ρυθμούς επένδυσης, ανθρώπινο κεφάλαιο και καλό εκπαιδευτικό σύστημα, αποδοτικό δημόσιο τομέα, ανταγωνιστικές και ανοιχτές αγορές και κοινωνικό κεφάλαιο, δηλαδή υγιείς θεσμούς και κοινωνική συμπεριφορά. Η πρόκληση για την οικονομική πολιτική σήμερα, περισσότερο από ποτέ, είναι να δημιουργήσει ένα θεσμικό πλαίσιο το οποίο να δημιουργεί κίνητρα για τη συσσώρευση αυτών των μηχανών ανάπτυξης.
Ο κ. Αποστόλης Φιλιππόπουλος είναι καθηγητής στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και ερευνητικός εταίρος στο CΕSifo του Πανεπιστημίου του Μονάχου και στο Πανεπιστήμιο της Γλασκώβης.
