ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ εντύπωσή μας. Πράγματι το κλίμα εκεί έξω έχει αλλάξει. Προς το χειρότερο. Η οικονομική κρίση, που εδώ και ενάμιση χρόνο έχει γίνει καθημερινότητα, η ύφεση, τα μέτρα αντιμετώπισης του ελλείμματος, η φτώχεια, η μείωση της αγοραστικής δύναμης… Αιτίες και αφορμές υπάρχουν πολλές για να μας χαλούν τη διάθεση, να μαυρίζουν το τοπίο και να οδηγούν σε ομαδική κατάθλιψη. Τις ψυχικές και ψυχολογικές επιπτώσεις, τις ατομικές και μαζικές αντιδράσεις, εσωστρεφείς ή μη, τις βιώνουμε και τις σχολιάζουμε με φίλους και γνωστούς σε καθημερινή βάση. Επειδή όμως η γνώμη ενός ειδικού πάντοτε βοηθάει, “ξαπλώσαμε” στο ντιβάνι του ψυχαναλυτή. Ο κ. Ματθαίος Γιωσαφάτ είναι ψυχίατρος, ψυχαναλυτής-ψυχοθεραπευτής, πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Ομαδικής Ανάλυσης και Οικογενειακής Θεραπείας. Η συζήτηση μαζί του ήταν διαφωτιστική, βοηθητική για να κατανοήσουμε τις συμπεριφορές μας απέναντι, π.χ., σε ό,τι θεωρούμε άδικο. Η κρίση, βέβαια, είναι ακόμη εδώ, αλλά, όπως θα έλεγε και ο κ. Γιωσαφάτ, δεν είναι δα και για να αυτοκτονούμε.

– Θα μπορούσατε να προσδιορίσετε τις επιπτώσεις, σε συναισθηματικό επίπεδο, που μπορεί να έχει η κρίση στη ζωή μας; Σε έναν άνθρωπο που χάνει τη δουλειά του, για παράδειγμα…

«Αγχος, θυμός, αίσθηση απαξίας του εαυτού. Την αντίθετη αίσθηση κερδίζουμε με τη δουλειά και την πληρωμή- ειδικά οι άνδρες νιώθουν άχρηστοι όταν είναι άνεργοι. Ολα αυτά, βεβαίως, ισχύουν για έναν ώριμο άνθρωπο. Στην αντίθετη περίπτωση, δεν αποκλείονται έντονες αντιδράσεις, κατάθλιψη ή αντικοινωνικές συμπεριφορές, που ενδέχεται να προκαλέσουν έκρυθμες καταστάσεις. Οι επαναστάσεις ξεκινούν από νευρωτικούς ανθρώπους. Από εκείνους που τους διέπει σε υπερθετικό βαθμό το άγχος του θανάτου, η αίσθηση της αδικίας. Παίζει ιδιαίτερο ρόλο ο δεύτερος χρόνος της παιδικής ηλικίας, αν και κατά πόσον έχει επιλυθεί το ζήτημα κυριαρχίας γονέα- παιδιού. Θα σας παραπέμψω σε ένα γνωστό τραγούδι του Νταλάρα: “ Παραπονεμένα λόγια έχουν τα τραγούδια μας, γιατί τ΄ άδικο το ζούμε, μέσα από την κούνια μας” ».

– Στοιχεία της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας, που επεξεργάστηκε και έφερε πριν από λίγες ημέρες στο φως η Μη Κυβερνητική Οργάνωση Κλίμακα, δείχνουν αύξηση των αυτοκτονιών στη χώρα μας το 2008: μία αυτοκτονία την ημέρα. Εκτιμάτε ότι αν η ύφεση βαθύνει, μπορεί να δούμε ακραία φαινόμενα;

«Είναι πολύπλευρο το θέμα, αλλά δεν πιστεύω ότι υπάρχει λόγος ανησυχίας. Στην Ελλάδα, σε γενικές γραμμές, το ποσοστό αυτοκτονιών δεν είναι υψηλό. Οι αυτόχειρες είναι προβληματικοί άνθρωποι που μεγεθύνουν το αίσθημα απελπισίας και θυμού σε περιόδους κρίσης. Κατά κανόνα, αυτός που αυτοκτονεί έχει ήδη το “σπέρμα” μέσα του».

– Στο κραχ του 1929 σημειώθηκαν 23.000 αυτοκτονίες σε έναν χρόνο, πολλές από αυτές με τρόπο θεαματικό, από ουρανοξύστες. Επιμένετε στην προβληματική φύση όλων αυτών των ανθρώπων;

«Ναι. Οι υπόλοιποι ό,τι και αν συμβεί, όσα προβλήματα και να έχουν, δεν αυτοκτονούν. Θα κλάψουν, θα πονέσουν, θα βρίσουν, αλλά δεν αυτοκτονούν. Ολοι μεγαλώνουμε ως παιδιά σε περιβάλλοντα με προβλήματα, ένα 30% του πληθυσμού πάσχει ωστόσο από έντονες νευρώσεις. Οσοι επιλέγουν ως λύση την αυτοκτονία, είναι σαφώς πιο ευάλωτοι στις συνιστώσες της κρίσης, και παρουσιάζουν ακραίες αντιδράσεις. Γνωρίζετε την περίπτωση του φοιτητή στην Ιταλία, που είχε αυτοπυρποληθεί επί χούντας; Απεδείχθη ότι είχε συναισθηματικά προβλήματα. Θυμάστε τον κινέζο φοιτητή που στάθηκε μπροστά στο τανκ, αυτοκτονώντας στην ουσία, στην πλατεία Τιανανμέν; Δεν το έκανε από ηρωισμό. Κάτι άλλο κρύβεται από πίσω. Πολλές φορές, οι ήρωες είναι θύματα».

– Με βάση τα λεγόμενά σας, θα μπορούσε προκλητικά να πει κανείς ότι αν είχαμε κατακτήσει την πλήρη ωριμότητα, δεν θα είχε συμβεί καμία αλλαγή στην Ιστορία.

«Τα βήματα στην Ιστορία δεν γίνονται με επαναστάσεις, αλλά με βαθμιαίες, εξελικτικές διαδικασίες αλλαγών. Και είναι επαναστατικό αυτό που λέω. Πάρτε για παράδειγμα κράτη, όπως η Σουηδία και η Δανία, τα οποία φροντίζουν τους πολίτες τους πολύ περισσότερο απ΄ όσο τους φρόντιζε το κομμουνιστικό καθεστώς. Αλλαγές επέρχονται όταν ωριμάζει το κράτος. Στην Ελλάδα, η ιδέα ότι η επανάσταση φέρνει κάτι καλό, κινείται στο πλαίσιο μιας εγχώριας, αριστερίστικης λογικής. Στον ευρωπαϊκό πολιτισμό, δεν επικρατεί η ίδια αντίληψη».

– Η ψυχανάλυση δεν είναι υπό μία έννοια πράξη επαναστατική; Αποσκοπεί στην προσωπική ελευθερία, όταν οι κοινωνικές συνθήκες απαιτούν συμβιβασμούς, σε βάρος της πραγματικής ανάπτυξης του ανθρώπου.

«Καλή ερώτηση. Η ψυχανάλυση είναι όντως απελευθερωτική διαδικασία- το θεραπευτικό της κομμάτι είναι το λιγότερο. Εξηγεί τα κοινωνικά φαινόμενα αλλά και ενδυναμώνει το “εγώ”, μας κάνει πιο προσαρμοστικούς στον κοινωνικό χωροχρόνο, πιο ενεργητικούς, ικανούς να επιφέρουμε αλλαγές. Ενεργούς πολίτες. Οι νευρωσικοί άνθρωποι δεν ασχολούνται παρά μόνο με τον εαυτόν τους, οι υγιείς είναι περισσότερο κοινωνιοκεντρικοί. Τους απασχολεί η πορεία της χώρας τους».

Πιστεύετε ότι οι Ελληνες, ως λαός, θα ενηλικιωθεί με την κρίση;

«Θέλει γενεές η ενηλικίωση. Είμαστε ανώριμοι. Πιο νευρωτικοί, επιθετικοί και στερημένοι συναισθηματικά από ό,τι οι υπόλοιποι Δυτικοευρωπαίοι. Είναι περίεργος ο τρόπος που μεγαλώνουν οι ελληνίδες μάνες τα παιδιά τους. Δεν πρόκειται για στενή, καλή σχέση. Αν οι Ελληνες είχαν υγιή σχέση με τη μάνα τους, θα αγαπούσαν περισσότερο και τις γυναίκες. Η γονεϊκή αγάπη παίρνει τη μορφή υπερπροστασίας, μετατρέπεται σε όπλο, η χρήση του οποίου γίνεται κατά το δοκούν, και κατά περίσταση».

– Είναι ένδειξη ανωριμότητας η υπεκφυγή από τις βασικές υποχρεώσεις του πολίτη, η φοροδιαφυγή για παράδειγμα;

«Είναι αμοραλισμός, φαινόμενο που κυριαρχεί εδώ στην Ελλάδα. Πάσχουμε όμως και από κοινωνική ανωριμότητα, από άκρατο εγωκεντρισμό. “Να πάρω εγώ, να βγάλω εγώ…”, με το κράτος- ενίοτε και τους πλούσιους- στην απέναντι όχθη. Δεν λύνεται έτσι το πρόβλημα. Στην Αγγλία έχει υπολογισθεί ότι αν έπαιρναν τα λεφτά των οικονομικά εύρωστων και τα μοίραζαν, κάθε πολίτης θα εδικαιούτο μόλις 10 λίρες παραπάνω. Για να καταλήξω όμως στο ότι η κρίση έχει τη δύναμη να ξεχαρβαλώσει έναν λαό, αν είναι δυνατή. Δεν αποκλείεται, στην πιο ήπια εκδοχή της, να επιφέρει κοινωνικές αλλαγές. Εξαρτάται κυρίως από την πολιτική εξουσία και τους εκπροσώπους της. Πώς θα τη διαχειριστούν».

– Υποθέτω ότι για σας λύση είναι η ενδοσκόπηση. Δεν είναι όμως δαπανηρό το «σπορ» σε τόσο χαλεπούς καιρούς;

«Μη νομίζετε ότι θα μειωθεί η τάση για ψυχανάλυση. Θα σας διαβεβαίωνα και για το αντίθετο. Οσο αναπτύσσεται ένας λαός και ωριμάζει, θέλει να καταλάβει τον εαυτόν του. Να είστε σίγουρη, δε, ότι οι θεραπευτές θα κατεβάσουν τις τιμές τους. Εξάλλου υπάρχουν και λιγότερο ακριβές λύσεις, τα ομαδικά γκρουπ, οι βραχείες ψυχοθεραπείες, οι θεραπείες οικογενειακού τύπου. Αξίζει τον κόπο, πάντως, να σκεφθεί κανείς πόσα θα γλίτωνε το κράτος αν οι πολίτες του μεγάλωναν σωστά. Εχουμε δώσει ως κλάδος, και προσωπικά, μάχες για να παραταθεί στον ένα χρόνο η γονική άδεια- έστω και χωρίς αμοιβήστον ιδιωτικό τομέα. Στο πρώτο έτος του παιδιού, και μέσα από την επαφή με τη μητέρα, δημιουργείται το αίσθημα ασφάλειας, η βασική αίσθηση ζωής».

– Εκτιμάτε ότι η κρίση θα έχει αντίκτυπο στη σεξουαλική συμπεριφορά μας;

«Εμείς οι άνθρωποι, σεξ κάνουμε όλες τις εποχές. Ειδικά σε δύσκολες περιόδους, οπότε και δεν πάει κανείς στην ταβέρνα όσες φορές συνήθιζε, δεν αποκλείεται να κάτσει σπίτι του και να κάνει σεξ. Στην Αγγλία, τον καιρό του Μπλιτς, οι γεννήσεις είχαν αυξηθεί. Και εμείς όμως, ως φτωχή χώρα στο παρελθόν, κάναμε 5-6 παιδιά. Ε, και δεν νομίζω να φθάσουμε σε τέτοια επίπεδα πείνας, σωματικής καχεξίας ώστε να μην μπορούμε- οργανικά πια- να κάνουμε σεξ!».