Στη μετάβαση από τον 20ό στον 21ο αιώνα και ενώ στο διάστημα της τελευταίας 15ετίας εμφανίστηκαν στην ελληνική οικονομική ζωή πλήθος νέες και δυναμικές εν πολλοίς επιχειρήσεις, τα λεγόμενα νέα επιχειρηματικά «τζάκια», υπάρχουν αρκετές βιομηχανικές και εμπορικές επιχειρήσεις που είτε έχουν κλείσει ή σύντομα πρόκειται να γιορτάσουν την πρώτη εκατονταετία της ζωής τους. Είναι κάποιες γνωστές και άγνωστες επιχειρήσεις που συνεχίζουν την οικονομική δραστηριότητά τους, οι περισσότερες μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας, ενώ στα ίδια αυτά χρόνια κάποιες άλλες περισσότερο γνωστές έπαψαν να υπάρχουν.


Στην καταγραφή της ιστορίας τους, η οποία επί της ουσίας αποτελεί ιστορία της ελληνικής οικονομίας, αποβλέπει η έρευνα του «Βήματος της Κυριακής».



Η εμφάνιση και η εκατοντάχρονη (!) ιστορική διαδρομή της Sienens στην Ελλάδα, μία εν πολλοίς άγνωστη αλλά αρκούντως ενδιαφέρουσα ιστορία, είναι συνδεδεμένη ως το τέλος του Μεσοπολέμου με μία από τις πιο εξέχουσες φυσιογνωμίες του ελληνικού καπιταλισμού, τον Αλέξανδρο Ζαχαρίου, έναν καρπενησιώτη στην καταγωγή αλλά γεννημένο στη Βράιλα της Ρουμανίας μετά τα μέσα (1869) του 19ου αιώνα. Παράλληλα η τοποθέτηση των πρώτων τηλεφωνικών κέντρων, τότε στις αρχές του Μεσοπολέμου που έμπαιναν οι βάσεις της βιομηχανικής ανάπτυξης, είναι τόσο περιπετειώδης, που διαθέτει όλα εκείνα τα γοητευτικά στοιχεία της ιστορικής έρευνας.


Σε κάθε περίπτωση όμως ο όμιλος της Siemens αποτελεί ίσως τη μακροβιότερη παρουσία ­ με όλες τις μορφές ­ πολυεθνικού ομίλου στον ελληνικό χώρο. Ως εκ τούτου διεκδικεί τη δική της, ξεχωριστή θέση στην ελληνική οικονομική ιστορία. Ετσι και αλλιώς στη δημιουργία της συνέβαλε αρκετά, τόσο στην περίοδο του Μεσοπολέμου όσο και μεταπολεμικά.


Μπορεί λοιπόν η Siemens με τη σημερινή νομική μορφή της να δημιουργήθηκε στα τέλη του 1938 και η παραγωγική της δραστηριότητα να αναπτύχθηκε στη δεκαετία του 1960, όμως τα πρώτα τηλεφωνικά της κέντρα έκαναν την εμφάνισή τους στην Αθήνα το 1900, όταν την αντιπροσώπευσή τους ανέλαβε η εταιρεία Ζαχαρίου & Σία. Ο ίδιος αυτός δαιμόνιος επιχειρηματίας κατόρθωσε τρεις δεκαετίες αργότερα, το 1930, επί κυβερνήσεως Ελ. Βενιζέλου ­ την τετραετία θεσμοθέτησης του αστικού εκσυγχρονισμού της Ελλάδας ­, να υπογράψει σύμβαση με το ελληνικό δημόσιο για την εγκατάσταση των αυτόματων τηλεφώνων.


Ο Ζαχαρίου, μηχανικός κατ’ επάγγελμα, ανέπτυξε πολυσχιδή επιχειρηματική δραστηριότητα, πρωτίστως στη Δυτική Ευρώπη, στην Ελβετία και στη Γερμανία, και από το 1899 στην Ελλάδα. Κατ’ αρχήν δημιούργησε την τεχνική κυρίως εταιρεία Α. Ζαχαρίου & Σία, μέσω της οποία αντιπροσώπευσε τη Siemens στην ελληνική αγορά. Συμμετείχε στην ομάδα των επιχειρηματιών που δημιούργησε την τσιμεντοβιομηχανία Τιτάν και το 1920 την κατασκευαστική εταιρεία Ο Τέκτων, μέσω της οποίας εκτέλεσε αρκετά δημόσια έργα.


* Τα πρώτα τηλέφωνα


Τα πρώτα τηλέφωνα ήλθαν στην Ελλάδα από τα τέλη του 19ου αιώνα, αλλά από το 1922, αμέσως μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, «ανοίγει» πλέον η εποχή τους. «Τον Δεκέμβριον του 1922, η τότε Κυβέρνησις, αντιμετωπίζουσα τα εν τούτω τω μεταξύ προκυψάσας ανάγκας ­ αθρόαι αιτήσεις νέων εγκαταστάσεων και ανεπάρκεια δια την εξυπηρέτησιν και των ήδη συνδρομητών ­ προεκήρυξε διεθνή διαγωνισμόν δια την ανάληψιν της εγκαταστάσεως και εκμεταλλεύσεως των τηλεφώνων του Κράτους. Επειδή όμως ουδεμία σχετική προσφορά υπεβλήθη, τον Μάιον του 1924 κατηρτίσθη σύμβασις με την αγγλικήν εταιρείαν Κεμ Λίμιτεντ. Αλλά και η σύμβασις αύτη δεν επεκυρώθη, τον δε Φεβρουάριον του 1926 υπεγράφη ετέρα σύμβασις με την ιταλικήν εταιρείαν Πούλις. Η ιταλική εταιρεία δεν κατέθεσεν την συμφωνηθείσαν εγγύησιν και η δευτέρα αύτη σύμβασις δεν επεκυρώθη.


Τον Μάιον του 1926, συνήφθη νέα σύμβασις με την Εταιρείαν Τηλεφώνων και Ηλεκτρικών Εργων της Αμβέρσης (Βέλγιον) εκπροσωπηθείσαν παρά των Μποδοσάκη Αθανασιάδου και Στουδίτου. Η βελγική εταιρεία, κατά την αναληφθείσαν υποχρέωσιν, συνέστησεν εν Αθήνας την Ανώνυμον Ελληνικήν Τηλεφωνικήν Εταιρείαν. Αλλά και η σύμβασις αύτη τελικώς δεν εφηρμόσθη, λόγω της ανατροπής της δικτατορίας του στρατηγού Θεοδώρου Παγκάλου, κατά την διάρκειαν της οποίας είχε συναφθή» (Μέγα Ελληνικόν Βιογραφικόν Λεξικόν Βοβολίνη). Οπως αναφέρει ο Μποδοσάκης, η σύμβαση αυτή του δόθηκε με προσωπικό ενδιαφέρον του Πάγκαλου και μετά την ανατροπή της δικτατορίας ακολούθησε τον φίλο του στη φυλακή και φυσικά η σύμβαση ακυρώθηκε.


Τον Νοέμβριο του 1928 η κυβέρνηση Βενιζέλου, μόλις ανέλαβε, προκηρύσσει νέο διεθνή διαγωνισμό για την ανάληψη της εγκατάστασης και εκμετάλλευσης τηλεφώνων στην Αθήνα, στον Πειραιά και στα Περίχωρα. Αλλά και αυτή η προσπάθεια απέβη άκαρπη. Λίγο αργότερα, τον Φεβρουάριο του 1930, ο Αλ. Ζαχαρίου εκπροσωπώντας τη Γερμανική Siemens Halske κατορθώνει τελικά να υπογράψει δύο συμβάσεις, η μία για την αστική και προαστιακή και η άλλη για την επαρχιακή τηλεφωνική επικοινωνία.


* Η δημιουργία της Osram



Οπως επισημαίνεται «η σύναψις της συμβάσεως εκείνης με την μεγαλυτέραν εταιρείαν της Ευρώπης και μίαν των μεγαλυτέρων του κόσμου, ωφείλετο κυρίως εις τας προσπαθείας του Ζαχαρίου και εις την συμπαράστασιν του τότε διοικητού της Εθνικής Τραπέζης Ιωάννου Δροσοπούλου» (ο.π.π.). Τον Απρίλιο του 1930 οι δύο συμβάσεις επικυρώθηκαν από τη Βουλή και τη Γερουσία και τον Οκτώβριο του 1931 η εταιρεία Siemens Halske παραχώρησε τα δικαιώματά της στην εταιρεία που η ίδια δημιούργησε, στην Ανώνυμη Ελληνική Τηλεφωνική Εταιρεία ­ πρόκειται ουσιαστικά για τον πρόδρομο του σημερινού ΟΤΕ. Πρώτος γενικός διευθυντής ανέλαβε ο μηχανικός Αθ. Παπαθεοδώρου, συνεταίρος του Ζαχαρίου από το 1899. Τότε τοποθετείται το πρώτο αυτόματο τηλεφωνικό κέντρο και οι πρώτες 2.000 παροχές. Δέκα χρόνια αργότερα οι τηλεφωνικές παροχές φθάνουν τις 62.000 και σε 39 τα αυτόματα κέντρα.


Το 1938, στις 25 Νοεμβρίου ­ στις 26 Ιουνίου του ίδιου χρόνου ο Α. Ζαχαρίου πεθαίνει ­ στα γραφεία της Ανωνύμου Ελληνικής Τηλεφωνικής Εταιρείας δημιουργείται η Siemens ΑΕ Ελληνική Ηλεκτροτεχνική. Εκπρόσωποί της ήταν ο Hermann Reyss και ο Richard Diercks. Η νέα εταιρεία αγόρασε το ενεργητικό και το παθητικό του ηλεκτροτεχνικού τμήματος της τεχνικής εταιρείας του Α. Ζαχαρίου και από το 1939 δραστηριοποιείται δίνοντας έμφαση στη δημιουργία αναπτυξιακών υποδομών. Η έδρα της ήταν τότε στην οδό Σοφοκλέους, στο κτίριο της στοάς Πάπου. Εκεί εξάλλου εκείνη την εποχή ήταν το επίκεντρο της οικονομικής ζωής της Αθήνας, διαθέτοντας παράλληλα υποκατάστημα και στη Θεσσαλονίκη. Την ίδια χρονιά, το 1938, δημιουργείται η Οσραμ ΑΕ για την παραγωγή των πρώτων ηλεκτρικών λαμπτήρων στην Ελλάδα και το 1939 η νεοσυσταθείσα Siemens συμμετέχει στη δημιουργία υποδομής και στην κατασκευή των Ελληνικών Ηλεκτρικών Σιδηροδρόμων.


Μετά την απελευθέρωση η Ελλάδα αρχίζει να αλλάζει και η ανάπτυξή της είναι ραγδαία. Η Siemens κατέχει σημαντικό ρόλο στη μεταπολεμική οικονομική άνθηση της ελληνικής οικονομίας. Το 1950 συνεργάζεται με τη ΔΕΗ στην εξόρυξη, στη μεταφορά, στην επεξεργασία και στην καύση του λιγνίτη για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας και το 1960 η εταιρεία με εντολή του υπουργού Δημοσίων Εργων μελετά το κυκλοφοριακό πρόβλημα και εγκαθιστά στην Αθήνα ένα αυτόματο κέντρο ρύθμισης της κυκλοφορίας, τους φωτεινούς σηματοδότες ­ που οι πολίτες αποκάλεσαν «Σταμάτη» και «Γρηγόρη» ­ από τα πιο σύγχρονα της εποχής σε ολόκληρη την Ευρώπη.


* Παραγωγική βάση


Το 1964 είναι μία από τις σημαντικές χρονιές στην ιστορία της Siemens, αφού τότε η γερμανική πολυεθνική αποκτά παραγωγική βάση στη χώρα μας. Σε συνεργασία με την Εθνική Τράπεζα ιδρύεται η Siemens Τηλεβιομηχανική ΑΕ στη Θεσσαλονίκη, η οποία παράγει για την εσωτερική αγορά σύγχρονο τηλεπικοινωνιακό υλικό και αυξάνει σημαντικά την εξαγωγική δραστηριότητα της χώρας μας στα Βαλκάνια. Λίγα χρόνια αργότερα, το 1970, δημιουργείται η Eviop – Tempo ΑΕ στο Βασιλικό της Εύβοιας, η οποία κατασκευάζει σύγχρονο ηλεκτρολογικό εξοπλισμό που διοχετεύεται στην παγκόσμια αγορά.


Στις αρχές της δεκαετίας του 1990, το 1991, σε συνεργασία με την εταιρεία Ελληνικά Καλώδια ΑΕ του ομίλου Βιοχάλκο ιδρύεται στα Οινόφυτα Βοιωτίας η Τηλεκαλώδια ΑΕ, η οποία παράγει τηλεπικοινωνιακά καλώδια και οπτικές ίνες. Το 1996 δημιουργείται η Bosch – Siemens – Pitsos (BSP) ΑΒΕ και το 1998 ο όμιλος της Siemens επεκτείνεται πλέον στην περιοχή των Βαλκανίων, ιδρύοντας θυγατρική εταιρεία στη Βουλγαρία. Αξίζει να σημειωθεί το γεγονός ότι το 80% της παραγωγής του ομίλου εξάγεται στις ξένες αγορές. Απασχολώντας 2.300 εργαζομένους ο όμιλος ­ από τους μεγαλύτερους επενδυτές των τελευταίων 10 χρόνων ­ παρουσιάζει πωλήσεις μεγαλύτερες των 120 δισ. δρχ., χωρίς να υπολογίζονται οι πωλήσεις της BSP ΑΒΕ.


Η πολυεθνική Siemens, ταυτισμένη πλέον με την οικονομική εξέλιξη του ελληνικού χώρου, αποτυπώνει στην ιστορική διαδρομή της όλες εκείνες τις αντιφάσεις του ελληνικού καπιταλισμού που προσδιορίζουν τον χαρακτήρα του, τόσο στην πρώιμη όσο και στην ύστερη παρουσία του. Το γύρισμα του αιώνα πάντως βρίσκει τον γερμανικό κολοσσό ­ που έφερε στην Ελλάδα «ανύποπτος» ίσως ο Α. Ζαχαρίου σε μια περίοδο δειλής βιομηχανοποίησης ­ στις πρώτες θέσεις της ελληνικής βιομηχανικής δραστηριότητας…