Από την επομένη των τελευταίων εκλογών και με βάση τις δημοσκοπήσεις πολλοί προβλέπουν το τέλος του «Δικομματισμού». Κάποιοι τον «ξορκίζουν» και καθημερινά διατυπώνονται σενάρια για τη «διαδοχή» του… με αποκλεισμό των συνεργασιών! Ο «Δικομματισμός», στον οποίο οφείλουμε την πολιτική σταθερότητα για 34 χρόνια- τη μακροβιότερη του κοινοβουλευτισμού από το 1844-, έχει τη «δική του ιστορία». Η αφήγηση και η υπενθύμιση αυτής της ιστορίας με το ανάγνωσμα που δημοσιεύει «Το Βήμα» και το οποίο θα συνεχισθεί και τις επόμενες ημέρες προσφέρουν μιαν άλλη οπτική των πολιτικών εξελίξεων.

Ο Γεώργιος Παπανδρέου χαρακτηρίζει την ίδρυση της ΦΔΕ «αληθές έγκλημα κατά του Κόμματος των Φιλελευθέρων και γενικότερα έναντι της χώρας»

Ο Σοφοκλής Βενιζέλος θα εξομολογηθεί στον Στέφανο Στεφανόπουλο:
«Επεσα έξω που βοήθησα τον Καραμανλή.
Καλύτερα να έμενες εσύ»

Το αποτέλεσμα των δημοτικών εκλογών της 21ης Νοεμβρίου 1954 είναι προσωπική ήττα του Γ. Παπανδρέου. Αρχίζει κίνηση αμφισβήτησής του. Πίσω από αυτή και ο Βενιζέλος, ο οποίος στέλνει τηλεγράφημα στον Κατσώτα: «Συγχαίρω θερμότατα διά την θριαμβευτικήν επιτυχίαν σας αποτελούσαν αποδοκιμασίαν του αντιλαϊκού Συναγερμού». Την κρίση στους κόλπους των Φιλελευθέρων «διασκεδάζει» η κρίση στον Συναγερμό, που προκάλεσε η αποχώρηση του Μαρκεζίνη και των φίλων του, λίγες ημέρες πριν από τις δημοτικές εκλογές.

Ο Βενιζέλος επανέρχεται στην Ελλάδα και αρχίζει να δραστηριοποιείται. Εμφανίζεται στην Κοινοβουλευτική Ομάδα των Φιλελευθέρων (1η Δεκεμβρίου 1954) και δηλώνει ότι στηρίζει τον Παπανδρέου. Στόχος του είναι να ηγηθεί ενιαίου σχηματισμού των κομμάτων του Κέντρου. Αποστέλλει επιστολές στην ΕΠΕΚ, στο ΔΚΕΛ και στο Αγροτικό του Μπαλτατζή και προτείνει τη συγχώνευση σε ενιαίο κόμμα. Η επιστολή συνοδεύεται με προγραμματικές θέσεις. Φροντίζει να είναι «ελκυστικές». Είναι προοδευτικότερες των απόψεων Παπανδρέου και πλησιάζουν τις θέσεις Πλαστήρα! Η κίνηση μένει μετέωρη. Οι πάντες είναι αρνητικοί.

Ο Βενιζέλος τα μαζεύει πάλι και φεύγει στο εξωτερικό. Θα επανέλθει για να… διασπάσει το κόμμα του πατέρα του! Ηταν ακόμη στην Αίγυπτο όταν οι φίλοι του προετοίμασαν τον δρόμο. Στις 30 Μαρτίου 1955 οκτώ βουλευτές των Φιλελευθέρων και τρεις της ΕΠΕΚ υπογράφουν δήλωση ανεξαρτητοποίησης για να «συντελέσουν εις την ίδρυσιν ισχυρού Οργανισμού του Κέντρου και να πραγματοποιηθή η Αλλαγή».

Στις 11 Απριλίου ο Σοφοκλής Βενιζέλος ανακοινώνει την ίδρυση της Φιλελεύθερης Δημοκρατικής Παράταξης (ΦΔΕ). Δηλώνει ότι η κατάτμηση των δυνάμεων της Εθνικής Αντιπολιτεύσεως οφείλεται σε προσωπικές φιλοδοξίες. Αποκλείει την απλή συνεργασία και καλεί όλους τους αντιπολιτευομένους να ενταχθούν στη ΦΔΕ, η οποία θα οργανωθεί δημοκρατικά, θα αποκλείει τους μεσσιανισμούς και θα αποφασίσει για τη διοίκηση και τον αρχηγό σε συνέδριο. Στη ΦΔΕ προσχωρούν 24 βουλευτές και καταλαμβάνει τη θέση της αξιωματικής αντιπολίτευσης. Οι Φιλελεύθεροι με τον Γεώργιο Παπανδρέου θα μείνουν με 19 βουλευτές.

Ο Παπανδρέου θα κατηγορήσει τον πρώην συναρχηγό και επίτιμο πρόεδρο του κόμματος για συνωμοσία και χαρακτηρίζει την ίδρυση της ΦΔΕ «αληθές έγκλημα κατά του Κόμματος των Φιλελευθέρων και γενικότερα έναντι της χώρας».

Στις 4 Οκτωβρίου 1955 πεθαίνει ο Παπάγος και τα Ανάκτορα ορίζουν διάδοχο τον Κωνσταντίνο Καραμανλή. Αλλάζει τον τίτλο του κόμματος σε ΕΡΕ και προωθεί νέο εκλογικό σύστημα: «πλειοψηφικό με περιορισμένη εκπροσώπηση της μειοψηφίας». Ο Βενιζέλος συνειδητοποιεί ότι με το νέο εκλογικό σύστημα το Κέντρο θα βρεθεί και πάλι στην αντιπολίτευση. Θα εξομολογηθεί και στον Στ. Στεφανόπουλο: «Επεσα έξω που βοήθησα τον Καραμανλή. Καλύτερα να έμενες εσύ». (Εννοούσε αρχηγός και πρωθυπουργός.) Μετά έξι χρόνια ο Στεφανόπουλος θα ενταχθεί στην Ενωση Κέντρου!

Στις 2 Δεκεμβρίου Βενιζέλος και Στεφανόπουλος θα συναντηθούν στο σπίτι του δικηγόρου Αγγελου Τσουκαλά και θα συμφωνήσουν σε εκλογική σύμπραξη των δύο κομμάτων. Συμφωνούν, ακόμη, ότι σε περίπτωση νίκης ο πρόεδρος της κυβέρνησης θα επιλεγεί με «δημοκρατικές διαδικασίες» και ότι μετά τις εκλογές τα δύο κόμματα θα διατηρήσουν την αυτοτέλειά τους.

Παράλληλα εκδηλώνεται κίνηση για συνεργασία του Κέντρου με την ΕΔΑ. Βενιζέλος και Παπανδρέου είναι αντίθετοι. Ο Βενιζέλος προχωρεί ένα ακόμη βήμα. Διαγράφει τρεις βουλευτές που μετείχαν στην κίνηση: Π. Τζαννετάκη, Γ. Τζατζάνη και Α. Βουλόδημο.

Τρεις βενιζελικοί πρώην υπουργοί θα προσχωρήσουν στην ΕΡΕ. Είναι ο Κ. Τσάτσος (μετέπειτα Πρόεδρος της Δημοκρατίας), Ευάγγ. Αβέρωφ (αρχηγός της ΝΔ μετά τη Μεταπολίτευση) και Γρ. Κασιμάτης. Η απόρριψη από τον βασιλιά του προφορικού διαβήματος Παπανδρέου για τον διορισμό υπηρεσιακής κυβέρνησης ανοίγει νέο κύκλο επαφών για διεύρυνση της συμφωνίας Φιλελευθέρων- ΦΔΕ. Ο Βενιζέλος λέει στους φίλους του ότι οι Αμερικανοί «δεν θέλουν Μέτωπο» και ότι «θα διατρέξουμε κίνδυνο δικτατορίας».

Ο Παπανδρέου εγκαταλείπει τους πρώτους δισταγμούς και δέχεται να συζητήσει με τον Ηλιού για συνεργασία με την ΕΔΑ. Είναι παλιοί γνώριμοι. Ησαν συνυποψήφιοι στον συνδυασμό του Δημοκρατικού Συνασπισμού, στις εκλογές του 1936, στη Λέσβο. Τον καλεί στο Καστρί και «μεταξύ τυρού και αχλαδίου» επέρχεται συμφωνία συνεργασίας του Κέντρου με την ΕΔΑ.

Ο Βενιζέλος εκφράζει δημοσίως τη διαφωνία του. Το βράδυ της ίδιας ημέρας θα αλλάξει γνώμη. Θα πάει, το βράδυ, στο Καστρί και θα επικυρώσει τη συμφωνία, αλλά δεν θα την υπογράψει. Αντ΄ αυτού θα υπογράψει ο Κ. Μητσοτάκης. Η συμφωνία φέρει τις υπογραφές των Παπανδρέου, Παπαπολίτη, Μπαλτατζή, Ηλιού, Μπριλλάκη, Σβώλου και Αλλαμανή.

Ο Βενιζέλος διατηρεί τις επιφυλάξεις του και αποφασίζει να μη μετάσχει στις εκλογές. Θα αλλάξει και πάλι γνώμη μετά την επίσκεψη του αυλάρχη του βασιλιά, Λεβίδη. Τα Ανάκτορα τον προόριζαν για τον «ρόλο του ανασχετικού φραγμού» σε περίπτωση κυβέρνησης της Δημοκρατικής Ενωσης, όπως είχε τιτλοφορηθεί η σύμπραξη του Κέντρου με την ΕΔΑ. Αρχηγός είχε οριστεί ο Γ. Παπανδρέου.

Οι εκλογές διεξάγονται στις 19 Φεβρουαρίου 1956. Το εκλογικό σύστημα Καραμανλή «κάνει το θαύμα» του. Η ΕΡΕ, δεύτερο κόμμα με 47,38% των ψήφων, παίρνει 165 έδρες και η Δημοκρατική Ενωση, πρώτο κόμμα με 48,15%, μόλις 132 έδρες!

Η κατανομή των εδρών: ΦΔΕ 43, Φιλελεύθεροι 26, ΔΚΕΛ 20, ΕΔΑ 18, ΕΠΕΚ 15, ΚΑΕ (Μπαλτατζής) 7 και Λαϊκό (Τσαλδάρης) 3. Η Δημοκρατική Ενωση διαλύθηκε «εις τα εξ ων συνετέθη».

Θα περάσουν τέσσερις μήνες από την ορκωμοσία της δεύτερης κυβέρνησης Καραμανλή για να αναληφθεί νέα πρωτοβουλία για συνεργασία των κομμάτων του Κέντρου. Στο τραπέζι πέφτει πρόταση του Γ. Καρτάλη. Απλή και σαφής. Συντονισμός της παρουσίας στη Βουλή με εκλογή κοινού κοινοβουλευτικού εκπροσώπου.

Ο Παπανδρέου αντιπροτείνει τη συγκρότηση ενιαίου κόμματος με τον τίτλο των Φιλελευθέρων και αυτόν ως αρχηγό. Ο Βενιζέλος προτείνει συγχώνευση με αρχηγό «τριετούς θητείας». Η κίνηση Καρτάλη μένει μετέωρη, αν και συνεχίζεται και με τη συμμετοχή του Κ. Μητσοτάκη, λόγω ξαφνικής ασθένειας του Βενιζέλου και αναχώρησής του στην Ελβετία για ανάρρωση. Με την επιστροφή του συναντάται (28 Φεβρουαρίου 1957) με τον Παπανδρέου στη Λέσχη των Φιλελευθέρων. Συμφωνούν στη συγχώνευση των δύο κομμάτων και ανταλλάσσουν «ασπασμούς και εναγκαλισμούς ενώπιον βουλευτών και φίλων εις επισφράγισιν του γεγονότος» («Το Βήμα», 1 Μαρτίου 1957).

Η συμφωνία προβλέπει συγχώνευση της ΦΔΕ στο Κόμμα των Φιλελευθέρων, θα «ηγούνται ομοτίμως» και ο Βενιζέλος θα είναι πρόεδρος της Διοικούσας Επιτροπής ενώ ο Παπανδρέου πρόεδρος της Κοινοβουλευτικής Ομάδας και κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος.

Αυτής της συμφωνίας είχε προηγηθεί μία άλλη, την οποία θα «πληρώσει» ακριβά το Κέντρο. Ο Παπανδρέου είχε συμφωνήσει με την ΕΡΕ για την αλλαγή του εκλογικού συστήματος, το οποίο στις εκλογές του Μαΐου του 1958 οδήγησε στην ανάδειξη της ΕΔΑ σε δεύτερο κόμμα με 24,43% και 79 έδρες, της ΕΡΕ σε πρώτο με 41,17% και 171 έδρες (57% του συνόλου), του Κόμματος των Φιλελευθέρων σε τρίτο με 20,68% και 36 έδρες, έναντι 69 στην προηγούμενη Βουλή, και στη διάλυση των μικρών κομμάτων: ΕΠΕΚ, ΔΚΕΛ, Λαϊκό.