Οταν ο ιταλός πολιτικός Αλτιέρο Σπινέλι, φυλακισμένος του Μουσολίνι στο νησί Βεντοτένε το 1941, περιέγραψε το όραμά του για μια ομοσπονδιακή Ευρώπη, δεν φανταζόταν ότι το «Προς μια ελεύθερη και ενωμένη Ευρώπη», που έμεινε στην Ιστορία ως «Μανιφέστο του Βεντοτένε», θα ήταν ο προάγγελος της ΕΕ.
Ο Σπινέλι πίστευε ότι το κίνημα του φεντεραλισμού θα λειτουργούσε ως αντιστάθμισμα στις καταστροφικές δυνάμεις του εθνικισμού. Εν μέρει το πέτυχε. Ο εθνικισμός στην Ευρώπη σήμερα δεν είναι τόσο καταστροφικός ώστε να προκαλέσει πόλεμο, αλλά πολλοί από τους εθνικιστές του νέου Ευρωκοινοβουλίου που θα προκύψει αύριο επιθυμούν να αναβιώσουν τον ναζισμό και είναι καταστροφικοί για την ίδια την ΕΕ.
Οι πατέρες της ΕΕ επιχείρησαν να συγκροτήσουν την Ευρωπαϊκή Αμυντική Κοινότητα. Δεν υλοποιήθηκε ποτέ, προς μεγάλη απογοήτευσή τους. Σήμερα έχουμε την Κάθριν Αστον που προσπαθεί απεγνωσμένα να παραστήσει την υπουργό Εξωτερικών της ΕΕ, υπεύθυνη και για την «κοινή πολιτική ασφαλείας», αλλά δεν πείθει.
Μετά την αποτυχία της Ευρωπαϊκής Αμυντικής Κοινότητας (το 1954) ο Γάλλος Ζαν Μονέ ίδρυσε την Επιτροπή Δράσης για τις Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης. Σήμερα αυτό ηχεί σχεδόν σαν βρισιά.
Ο Σπινέλι συνέταξε ένα Σύνταγμα της ΕΕ, το οποίο υπερψηφίστηκε από το Ευρωκοινοβούλιο το 1984 αλλά δεν τέθηκε ποτέ σε ισχύ. Ηταν πολύ πιο τολμηρό πολιτικά από το Ευρωσύνταγμα που καταψηφίστηκε τελικά το 2005.
Κοινή πεποίθηση των πατέρων της ΕΕ ήταν ότι τα κοινά συμφέροντα μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών θα οδηγούσαν στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. Αυτό δεν συνέβη. Πολλά συμφέροντα σήμερα είναι κοινά, όμως άλλα τόσα δεν είναι.

«Οι ίδιοι οι πατέρες της ΕΕ είχαν συνείδηση ότι η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση δεν θα ξεκινούσε από την πολιτική αλλά από την οικονομία, δεν θα επιβαλλόταν από επάνω προς τα κάτω, από την ηγεσία προς την κοινωνία, αλλά από κάτω προς τα επάνω. Εκείνοι επέλεξαν να μην ξεκινήσουν ιδρύοντας ένα ευρωπαϊκό κράτος και γνώριζαν καλά ότι η διαδικασία θα ήταν πολύ αργή αλλά ευελπιστούσαν ότι η οικονομική ένωση θα εξαπλωνόταν και στην πολιτική» λέει στο «Βήμα» ο Χοσέ Ιγνάθιο Τορεμπλάνκα, ειδικός στην ΕΕ από το European Council on Foreign Relations.

«Το αρχικό σχέδιο ήταν ότι οι πολίτες θα ζητούσαν περισσότερη Ευρώπη και θα παρείχαν την απαραίτητη ώθηση προς τις κυβερνώσες ελίτ οι οποίες θα ήταν πιο επιφυλακτικές. Συνέβη όμως το εξής παράδοξο: πολλές φορές οι ηγέτες προχώρησαν σε ενέργειες χωρίς να ρωτήσουν τους πολίτες, αποξενώνοντάς τους εν τέλει. Αλλες φορές οι ηγέτες στάθηκαν εμπόδιο στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, επιθυμώντας να ελέγχουν απόλυτα το Συμβούλιο. Το πρόβλημα τελικά της ΕΕ είναι ότι πρόκειται για ένωση κυβερνήσεων και όχι πολιτών».
Οι πατέρες της ΕΕ ήταν προσωπικότητες ικανές να πείσουν και να εμπνεύσουν. Οταν ίδρυσαν την ΕΟΚ στη δεκαετία του ’50 μπόρεσαν να εξηγήσουν στους λαούς τα οφέλη της συνεργασίας. Σήμερα η Ευρώπη δεν διαθέτει καμία τέτοια προσωπικότητα.
Αλλά και οι έννοιες έχουν χάσει τη σημασία τους σήμερα. Με κορυφαία εκείνη της αλληλεγγύης –την «έφαγε» η προσπάθεια του ενός κράτους-μέλους να επικρατήσει επί του άλλου και, τελευταίως, της Γερμανίας να επικρατήσει επί όλων.

«Οι πατέρες της ΕΕ πίστευαν ότι η διαδικασία που έθεσαν σε κίνηση θα συνεχιζόταν σχεδόν αυτόματα καθορισμένη από τις αγορές. Πίστευαν ότι η κοινότητα του χάλυβα θα οδηγούσε στην κοινότητα των μεταφορών, της ενέργειας κ.ά., ότι θα ήταν μια τεχνική διαδικασία που θα ολοκληρωνόταν μόνη της. Απέβαλαν την πολιτική γιατί νόμιζαν ότι η τεχνική διακυβέρνηση της Ευρώπης θα αρκούσε» προσθέτει ο κ. Τορεμπλάνκα.

Ευρωπαϊκός λόγος – τότε και τώρα


Αλτιέρο Σπινέλι

Ο ένθερμος φεντεραλιστής


Ποιος ήταν: Ιταλός πολιτικός, από τους ιδρυτές της ΕΕ. Πρωτοστάτησε στη σύνταξη της πρότασης του Ευρωκοινοβουλίου για μια ομοσπονδιακή ΕΕ που ονομάστηκε «σχέδιο Σπινέλι».
Τι είπε: «Η ευρωπαϊκή ομοσπονδία δεν έχει σκοπό να χρωματίσει με τον έναν ή τον άλλον τρόπο μια υπάρχουσα εξουσία. Είναι η νηφάλια πρόταση για τη δημιουργία μιας ευρωπαϊκής δημοκρατικής εξουσίας».
Τι ισχύει: Ποια ευρωπαϊκή εξουσία; Η εξουσία σήμερα ανήκει στο Συμβούλιο των αρχηγών κρατών και κυβερνήσεων των «28». Αν και το Ευρωκοινοβούλιο είναι το μοναδικό όργανο της ΕΕ που εκλέγεται, ακόμη και μετά την ενίσχυση των εξουσιών του από τη Συνθήκη της Λισαβόνας το 2009, παραμένει λιγότερο ισχυρό από το Συμβούλιο και την Επιτροπή. Ποια δημοκρατική εξουσία; Το Συμβούλιο λαμβάνει τις αποφάσεις του πίσω από κλειστές πόρτες, ενώ η γενικότερη λήψη αποφάσεων σήμερα στην ΕΕ μοιάζει υπόθεση της γραφειοκρατίας των Βρυξελλών και των λόμπι, αποκομμένη από τους λαούς της Ευρώπης.
Ρομπέρ Σουμάν

Ο αρχιτέκτοναςτου οικοδομήματος


Ποιος ήταν: Γάλλος πολιτικός, από τους πρωτεργάτες της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Σε συνεργασία με τον Μονέ συνέταξε το «σχέδιο Σουμάν» το οποίο δημοσιεύθηκε στις 9 Μαΐου 1950, που θεωρείται πλέον η ημερομηνία γέννησης της ΕΕ.
Τι είπε: «Η αλληλεγγύη της παραγωγής που θεσπίζεται θα καταστήσει σαφές ότι κάθε πόλεμος μεταξύ της Γαλλίας και της Γερμανίας δεν καθίσταται μόνο αδιανόητος αλλά και υλικά αδύνατος» (σ.σ.: εννοεί ότι θεσπίζεται με την Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ανθρακα και Χάλυβα που συνένωσε τη γαλλογερμανική παραγωγή των δύο αυτών πόρων).
Τι ισχύει: Αυτό όντως ισχύει ως σήμερα. Ενας πόλεμος όχι μόνο μεταξύ Γαλλίας και Γερμανίας αλλά και μεταξύ οποιωνδήποτε μελών της ΕΕ είναι αδιανόητος.
Ζαν Μονέ

Η ενοποιητική δύναμη


Ποιος ήταν: Σύμβουλος της γαλλικής κυβέρνησης, αφιερωμένος στην ιδέα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Ηταν ο ιθύνων νους και συντάκτης του «σχεδίου Σουμάν» για τη συγχώνευση της βαριάς βιομηχανίας της Δυτικής Ευρώπης.
Τι είπε: «Δεν πρόκειται να υπάρξει ειρήνη στην Ευρώπη αν τα κράτη ανασυσταθούν στη βάση της εθνικής κυριαρχίας. Οι ευρωπαϊκές χώρες δεν είναι αρκετά ισχυρές ατομικά για να εγγυηθούν ευημερία και κοινωνική πρόοδο στους λαούς τους. Τα κράτη της Ευρώπης πρέπει συνεπώς να σχηματίσουν μια ομοσπονδία ή μια ευρωπαϊκή οντότητα που θα τα καταστήσει μια κοινή οικονομική μονάδα».
Τι ισχύει: Κοινή οικονομική μονάδα με κοινό νόμισμα σήμερα αλλά ακόμη χωρίς κοινή φορολογική πολιτική ούτε τραπεζική ένωση, με τη μισή Ευρώπη να εξελίσσεται σε φορολογικό παράδεισο όπου κρύβουν τα χρήματά τους οι φοροφυγάδες της άλλης μισής και με μια Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα που δεν έχει το δικαίωμα να τυπώνει χρήμα όπως η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ.
Κόνραντ Αντενάουερ

Πραγματιστής και συμφιλιωτής


Ποιος ήταν: Ο πρώτος καγκελάριος της Δυτικής Γερμανίας, είχε ως ακρογωνιαίο λίθο της εξωτερικής πολιτικής του τη συμφιλίωση με τη Γαλλία. Μαζί με τον γάλλο πρόεδρο Σαρλ ντε Γκωλ υπέγραψε σύμφωνο φιλίας που αποτέλεσε ορόσημο στην πορεία για την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση.
Τι είπε: «Η ΕΟΚ δεν θα μπορέσει να λειτουργήσει μόνιμα χωρίς πολιτική ένωση γιατί τα μέτρα που σκοπεύει να λάβει η ΕΟΚ απαιτούν η πολιτική βάση στις διάφορες χώρες να δημιουργείται σχεδόν πανομοιότυπα».
Τι ισχύει: Η πολιτική ένωση παραμένει σήμερα άπιαστο όνειρο. Είναι τόσο άπιαστο μάλιστα που την απεύχονται όχι μόνο οι ευρωσκεπτικιστές αλλά και πολλοί ευρωπαϊστές οι οποίοι, ενώ γενικώς τάσσονται υπέρ της ΕΕ, αντιδρούν κάθε φορά που τίθεται θέμα να παραχωρήσουν εθνική κυριαρχία στις Βρυξέλλες.
Πολ-Ανρί Σπάακ

Η κινητήριος δύναμη


Ποιος ήταν: Βέλγος πολιτικός, πρωτοστάτησε στη διαμόρφωση της Συνθήκης της Ρώμης με την οποία ιδρύθηκε η ΕΟΚ. Οι ρητορικές ικανότητές του σε συνδυασμό με το όραμά του για την ευρωπαϊκή συνεργασία συνέβαλαν τα μέγιστα στη διαδικασία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.
Τι είπε: «Δεν θέλουμε ακόμη μία επιτροπή. Ηδη έχουμε πάρα πολλές. Αυτό που θέλουμε είναι ένα άτομο με επαρκές κύρος για να μας εμπνεύσει και να μας βγάλει από το οικονομικό τέλμα στο οποίο βυθιζόμαστε».
Τι ισχύει: Η σύγκριση με το παρόν σχεδόν προκαλεί γέλια. Ο Χέρμαν βαν Ρομπάι παίζει αυτόν τον ρόλο σήμερα; ή μήπως ο Ζοζέ Μανουέλ Μπαρόζο; Στις παρούσες ευρωεκλογές, στις οποίες τα πέντε μεγαλύτερα κόμματα του Ευρωκοινοβουλίου πρότειναν καθένα τον δικό του υποψήφιο για νέο πρόεδρο της Επιτροπής, γίνεται μια προσπάθεια αλλά είναι άτολμη και ατελής. Αλλωστε ούτε ο Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ ούτε ο Μάρτιν Σουλτς –όλα δείχνουν ότι ένας από τους δύο θα διαδεχθεί τον Μπαρόζο –είναι ικανοί να εμπνεύσουν την αφοσίωση των ευρωπαίων πολιτών.

Ιστορία
Ο Ουγκό, ο Μπακούνιν και οι στάχτες δύο Παγκοσμίων Πολέμων
Η ιδέα μιας ενωμένης Ευρώπης δεν είναι απόρροια μόνο των τραυμάτων του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, που υλοποιήθηκε κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, αλλά κυκλοφορούσε και συζητιόταν στους κύκλους των διανοουμένων ήδη από τον 19ο αιώνα. Ενας από τους πρώτους ένθερμους υποστηρικτές της ευρωπαϊκής ενοποίησης ήταν ο γάλλος συγγραφέας Βίκτορ Ουγκό που χρησιμοποίησε την προσφώνηση «Συμπολίτες των Ηνωμένων Πολιτειών της Ευρώπης» όταν παρουσίασε το 1849 το όραμά του για μια πανευρωπαϊκή ένωση η οποία θα έβαζε τέλος στους ενδοευρωπαϊκούς πολέμους.
Παραιτούμενος από μέλος της γαλλικής Εθνοσυνέλευσης το 1871 έγραψε στο ημερολόγιό του: «Σχέδια που η παραίτησή μου με εμπόδισε να εκτελέσω: Προπαρασκευαστικές ενέργειες για τις Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης…».
Στο βιβλίο τους «Η επανίδρυση της Ευρώπης», οι Πάνος Τριγάζης και Γιάννης Γούναρης αναφέρουν δυο ακόμη, αναπάντεχους, πρώιμους ευρωπαϊστές: τον γάλλο Πιερ Ζοζέφ Προυντόν και τον ρώσο Μιχαήλ Μπακούνιν. Ο πρώτος διατύπωσε τον 19ο αιώνα την άποψη ότι η διαφορετικότητα και όχι η ομοιογένεια δημιουργεί τις βάσεις για μια ενωμένη Ευρώπη. Ηταν όμως επιφυλακτικός προς την ιδέα μιας ευρωπαϊκής ομοσπονδίας στην οποία κάθε κράτος θα διέθετε αριθμό ψήφων αντίστοιχο με τον πληθυσμό του διότι «αναπόδραστα τα μικρά κράτη θα υποτάσσονταν στα μεγάλα» –δεν θα μπορούσε να ήταν πιο προφητικός για το σήμερα.
Ο Μπακούνιν είχε σκιαγραφήσει το 1867 την εικόνα της ομοσπονδιακής ευρωπαϊκής ένωσης: «Για να μπει οριστικό τέλος στον εμφύλιο ανάμεσα στους λαούς που απαρτίζουν την ευρωπαϊκή οικογένεια, υπάρχει μόνο ένας δρόμος: να ιδρύσουμε τις Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης».
Η γαλλική Εθνοσυνέλευση υποστήριξε την ιδέα των Ηνωμένων Πολιτειών της Ευρώπης την 1η Μαρτίου 1871.
Αλλά και πολύ νωρίτερα, μετά τον Αμερικανικό Πόλεμο της Ανεξαρτησίας (1775-1783), όταν 13 αμερικανικές πολιτείες συνενώθηκαν και επαναστάτησαν κατά της αποικιοκρατικής Βρετανίας, είχε ακουστεί η ιδέα της δημιουργίας των Ηνωμένων Πολιτειών της Ευρώπης στα πρότυπα των ΗΠΑ. Την εκστόμισαν μερικοί επιφανείς Ευρωπαίοι, με κορυφαίο τον γάλλο αριστοκράτη στρατιωτικό Μαρκήσιο Ντε Λαφαγέτ.
Οπως είναι φυσικό, μετά τον καταστροφικό Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, μερικοί στοχαστές έριξαν πάλι την ιδέα μιας πολιτικά ενωμένης Ευρώπης. Το πρώτο πανευρωπαϊκό κίνημα, ονόματι Διεθνής Πανευρωπαϊκή Ενωση, το ίδρυσε ένα αυστριακός κόμης το 1923 και από τη δεκαετία του ’30 ήταν πολύ ενεργός σε αυτό ο Οθων των Αψβούργων, ο τελευταίος διάδοχος του θρόνου της Αυστροουγγαρίας.

Προγνωστικά
Ολα δείχνουν «μεγάλο συνασπισμό»
Σύμφωνα με τις τελευταίες δημοσκοπικές προβολές, η σύνθεση του νέου Ευρωκοινοβουλίου των 751 εδρών δεν θα επιτρέψει σε καμία από τις μεγάλες ευρωπαϊκές παρατάξεις να αποκτήσει την πλειοψηφία. Το κεντροδεξιό Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα (ΕΛΚ), στο οποίο ανήκουν η ΝΔ και οι γερμανοί Χριστιανοδημοκράτες, λαμβάνει 221 έδρες (29,43%). Το κεντροαριστερό κόμμα Σοσιαλιστών και Δημοκρατών (Σ&Δ), στο οποίο ανήκουν το ΠαΣοΚ και οι γάλλοι Σοσιαλιστές, λαμβάνει 194 έδρες (25,83%). Μέχρι την περασμένη εβδομάδα τα δύο αυτά κόμματα ανταγωνίζονταν ψήφο-ψήφο για την πρώτη θέση. Τις τελευταίες μέρες όμως πήρε κεφάλι το ΕΛΚ.
Η κεντρώα Συμμαχία Φιλελεύθερων και Δημοκρατών για την Ευρώπη (ALDE) –στην οποία ανήκουν η Δράση από Ελλάδα, το ΔΗΚΟ από Κύπρο και οι Φιλελεύθεροι Δημοκράτες από Βρετανία –λαμβάνει 62 έδρες (8,26%). Οι Πράσινοι λαμβάνουν 52 έδρες (6,92%), η Ευρωπαϊκή Ενωτική Αριστερά (GUE/NGL), στην οποία ανήκει ο ΣΥΡΙΖΑ, 45 έδρες (5,99%) και οι Ευρωπαίοι Συντηρητικοί και Μεταρρυθμιστές (ECR), στους οποίους ανήκουν οι βρετανοί Συντηρητικοί και η μπερλουσκονική Φόρτσα Ιτάλια, 44 έδρες (5,86%).
Η υπερδεξιά ευρωσκεπτικιστική ομάδα Ευρώπη της Ελευθερίας και Δημοκρατίας (EFD) –στην οποία ανήκει το UKIP του Νάιτζελ Φάρατζ, που αναμένεται να αναδειχθεί πρώτο κόμμα στη Βρετανία, η ιταλική Λίγκα του Βορρά, το Κόμμα των Φινλανδών (πρώην Αληθινοί Φινλανδοί) και ο ΛΑΟΣ –λαμβάνει 33 έδρες (4,39%).
Οι ανεξάρτητοι που εκπροσωπούνταν στο απερχόμενο Ευρωκοινοβούλιο –στους οποίους ανήκει το ακροδεξιό Εθνικό Μέτωπο που δεν αποκλείεται να αναδειχθεί πρώτο κόμμα στη Γαλλία –λαμβάνουν 38 έδρες (5,06%). Στην κατηγορία «Αλλοι» συγκαταλέγονται οι (δημοσκοπικά) «πρωτοεκλεγόμενοι» –από Το Ποτάμι του Σταύρου Θεοδωράκη έως το Κίνημα 5 Αστέρων του Μπέπε Γκρίλο –και λαμβάνουν συνολικά 62 έδρες (8,26%).
Από τους αριθμούς αυτούς φαίνεται ότι δεν είναι δυνατόν να προκύψει μια αμιγώς αριστερή ή μια αμιγώς δεξιά πλειοψηφική συμμαχία στο νέο Ευρωκοινοβούλιο και το πιθανότερο σενάριο είναι ένας μεγάλος συνασπισμός ανάμεσα στο ΕΛΚ και στους Σ&Δ.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ