Τον Ιανουάριο, λίγο πριν δημοσιευθείη συνέντευξηπου ακολουθεί στο ΒΗΜΑΜΕΝ, ο πρώην διοικητής της Γενικής Γραμματείας Πληροφοριακών Συστημάτων του Υπουργείου Οικονομικών Διομήδης Σπινέλλης είχε μιλήσει σε ανοιχτή εκδήλωση για «εκτεταμένη διαφθορά στον φοροεισπρακτικό μηχανισμό». Ο καθηγητής πληροφορικής που πριν πέντε μήνες, ακριβώς μετά την παραίτησή του από τη ΓΓΠΣ παρέδωσε τις καταγγελίες του για μη απόδοση προστίμων για το λαθρεμπόριο καυσίμων απασχολεί ξανά την επικαιρότητα. Η Πανελλήνια Ομοσπονδία Υπαλλήλων στις ΔΟΥ κατέθεσε μήνυση εναντίον του για τις δηλώσεις του Ιανουαρίου. Ο ίδιος απλώς κάλεσε μέσω ανοιχτής πλατφόρμας τους φίλους του στα social media να καταθέσουν τις δικά τους περιστατικά διαφθοράς σε εφορίες. Κατά κάποιον τρόπο, ανέθεσε την υπεράσπισή του στη «σοφία του πλήθους».

Κάποιος μπορεί – δικαίως – να εντυπωσιαστεί ρίχνοντας μια ματιά στο βιογραφικό του Διομήδη Σπινέλλη. Ο καθηγητής του Τμήματος Διοικητικής Επιστήμης και Τεχνολογίας του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών διαθέτει διδακτορικό από το Imperial College του Λονδίνου, 16 διεθνείς διακρίσεις στον τομέα της ανάπτυξης λογισμικού, δεκάδες σχετικές δημοσιεύσεις σε επιστημονικά περιοδικά και έχει συγγράψει τρία συναφή βιβλία. Ωστόσο, όποιος δεν κινείται στον ακαδημαϊκό χώρο, γνωρίζει τον Διομήδη Σπινέλλη για τη διετή, σχετικά σύντομη, θητεία του στη Γενική Γραμματεία Πληροφοριακών Συστημάτων του υπουργείου Οικονομικών, για την ηχηρή παραίτησή του το περασμένο φθινόπωρο και για τις κραυγαλέες περιπτώσεις φοροδιαφυγής που αποκάλυψε στον οικονομικό εισαγγελέα Γρηγόρη Πεπόνη. Οι τελευταίες λέγεται ότι οδήγησαν στην – εξίσου ηχηρή – παραίτηση του γενικού γραμματέα Φορολογικών και Τελωνειακών Θεμάτων, Γιάννη Καπελέρη, λίγες εβδομάδες αργότερα.

Ο άντρας με τα ψαρά μαλλιά, παρ’ όλο που όταν καλείται να απομακρυνθεί από τη θαλπωρή του πανεπιστημιακού εργαστηρίου και να μιλήσει δημόσια θυμίζει ψάρι έξω απ’ το νερό, διατηρεί αξιοθαύμαστη ευγένεια στον σταθερό τόνο της φωνής του. «Ομολογώ πως όταν έφτασα στο πανεπιστήμιο μου πήρε χρόνο να καταλάβω την οπτική των συναδέλφων που ασχολούνταν με την απόσταση ανάμεσα στη σημερινή τεχνολογία και σε εκείνη που αξιοποιεί η δημόσια διοίκηση» αναφέρει ο ίδιος επισημαίνοντας εύστοχα το θέμα του.

Ως την έδρα του στο πανεπιστήμιο, η πορεία του είναι συνυφασμένη με τη ραγδαία ανάπτυξη της αγοράς ηλεκτρονικών υπολογιστών κατά τις δεκαετίες του ’80 και του ’90. Γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Αθήνα. Μικρός έφτιαχνε ηλεκτρονικές κατασκευές, όπως ραδιοφωνικούς πομπούς. Αρχισε να ασχολείται με τους υπολογιστές όταν το περιοδικό «Τεχνική εκλογή» δημοσίευσε σειρά μαθημάτων προγραμματισμού. «Δεν είχαμε τότε πρόσβαση σε υπολογιστή να δοκιμάζουμε τα προγράμματα· με έναν φίλο μου τα γράφαμε σε χαρτί και τα έδειχνε ο ένας στον άλλον» θυμάται. Και συνεχίζει την αφήγηση: «Αργότερα νοικιάζαμε την πρόσβασή μας σε υπολογιστή πληρώνοντας 100 δραχμές την ώρα. Οταν ήμουν στο λύκειο, δούλευα σε μια αντιπροσωπεία ειδών υψηλής τεχνολογίας για να χρησιμοποιώ τους υπολογιστές που εμπορεύονταν».

«Προσγειώθηκε» στο κτίριο του Οικονομικού Πανεπιστημίου στην οδό Πατησίων πριν από δέκα χρόνια και έκτοτε η δουλειά του εκεί έχει παραμείνει η ίδια. «Με τους συναδέλφους και τους φοιτητές στο εργαστήριο Πληροφοριακών Τεχνολογιών και Συστημάτων Διοίκησης του πανεπιστημίου εξετάζουμε θέματα που σχετίζονται με την ποιότητα λογισμικού, την ασφάλεια πληροφοριακών συστημάτων και την επεξεργασία μεγάλου όγκου δεδομένων» διευκρινίζει.

Επομένως, κάποιος θα μπορούσε να πει ότι η πρόσληψή του στη θέση του επικεφαλής της Γενικής Γραμματείας Πληροφοριακών Συστημάτων τον Νοέμβριο του 2009 ήταν σίγουρα ταιριαστή με την εντυπωσιακή προϋπήρεσία του. Ταυτοχρόνως, ήταν και σίγουρα ένδειξη σωστής λειτουργίας της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης που εγκαινίασε μετά πανηγυρισμών ο Γιώργος Παπανδρέου, αμέσως μετά την εκλογή του. Ο Διομήδης Σπινέλλης έστειλε την αίτηση για το νευραλγικό πόστο και το βιογραφικό του ως απάντηση σε ηλεκτρονική αγγελία στο οpengov.gr.

«Με τη Γενική Γραμματεία έχουμε προϊστορία» σημειώνει λίγο προτού απαριθμήσει τις φορές που οι πορείες τους είχαν διασταυρωθεί στο παρελθόν. «Από τη δεκαετία του ’90, όταν η γραμματεία εγκαθιστούσε το Taxis στις εφορίες, θαύμαζα την υπηρεσία ως ελληνικό πρότυπο στην παροχή υπηρεσιών ηλεκτρονικής διακυβέρνησης» αναφέρει. «Οταν το 2000 υπέβαλα για πρώτη φορά δήλωση ΦΠΑ μέσω Διαδικτύου, αισθάνθηκα ότι η Ελλάδα πάει μπροστά χάρη στη δουλειά της ΓΓΠΣ». Το 2002 ειδοποίησε τη Γραμματεία για ένα σοβαρό (sic) πρόβλημα ασφάλειας που είχε δημιουργηθεί στην επικοινωνία της με τους φορολογουμένους. Δεν υπήρξε κάποια ανταπόκριση. «Στο θέμα αυτό δόθηκε δημοσιότητα και ο τότε γενικός γραμματέας Πληροφοριακών Συστημάτων με κάλεσε στο γραφείο του για να με επιπλήξει» σημειώνει ο ίδιος.

Το 2007, στις εσωκομματικές εκλογές για την ανάδειξη προέδρου στο ΠαΣοΚ, ήταν το στέλεχος που επέλεξε ο Γιώργος Παπανδρέου προκειμένου να εποπτεύσει για λογαριασμό του τα πληροφοριακά συστήματα που θα καταμετρούσαν τις ψήφους των μελών. Οι άλλοι δύο υποψήφιοι, Ευάγγελος Βενιζέλος και Κώστας Σκανδαλίδης, όρισαν επίσης πρόσωπα της εμπιστοσύνης τους για την αντίστοιχη δουλειά.

Την ίδια χρονιά ο Διομήδης Σπινέλλης εντόπισε νέο πρόβλημα ασφάλειας στο δίκτυο Taxis και «με χαρά διαπίστωσα τότε ότι η αντίδραση της υπηρεσίας ήταν άμεση. Οταν, λοιπόν, άνοιξε η δημόσια πρόσκληση υποβολής βιογραφικών, θεώρησα ότι αυτή αποτελούσε ευκαιρία να επιλεγώ αξιοκρατικά για να υπηρετήσω». Πράγματι, όλα φανέρωναν ότι είχε βρεθεί ο κατάλληλος άνθρωπος για την κατάλληλη θέση.

Το κτίριο της Γενικής Γραμματείας Πληροφοριακών Συστημάτων του υπουργείου Οικονομικών βρίσκεται στη συμβολή των οδών Χανδρή και Θεσσαλονίκης, κοντά στον σταθμό του Ηλεκτρικού στην Καλλιθέας. Τον Νοέμβριο του 2009, όταν ο Διομήδης Σπινέλλης βρέθηκε στη θέση του διοικητή, η υπηρεσία απασχολούσε περίπου 1.100 υπαλλήλους. «Στην αρχή κάθε διοικητικής αλλαγής υπάρχει αμοιβαία δυσπιστία ανάμεσα στη διοίκηση και στο προσωπικό» εξηγεί σχετικά με το κλίμα μετά την άφιξή του.

Κατά τον προσφιλή τρόπο των ακαδημαϊκών, ο ίδιος χωρίζει το έργο του κατά τα δύο χρόνια που πέρασε στη Γενική Γραμματεία σε τέσσερις άξονες. Πρώτον, «επανενεργοποίηση και ολοκλήρωση εκκρεμών έργων»· αναφέρεται στο σύστημα φορολογικών ελέγχων Elenxis, στο νέο Taxis, στο νέο κέντρο δεδομένων. Δεύτερον, «έργα υποστήριξης του κυβερνητικού έργου», δηλαδή η Ενιαία Αρχή Πληρωμών του Δημοσίου, η παρακολούθηση της απόδοσης των εφοριών και η διευκόλυνση της σύστασης εταιρείας μέσα σε μία ημέρα. Τρίτον, «δράσεις για την καλύτερη λειτουργία της ΓΓΠΣ και την προαγωγή της διαφάνειας»· αναφέρεται στη λειτουργία οργάνωσης συναντήσεων, στη θέσπιση κανόνων για την αξιοκρατική στελέχωση, στην ενοποίηση των κέντρων τηλεφωνικής εξυπηρέτησης. Τέταρτον, «νέες δράσεις με εξασφάλιση χρηματοδότησης από την ΕΕ», δηλαδή έργα πληροφορικής αναφορικά με το «πόθεν έσχες» των δημοσίων υπαλλήλων, σύστημα διαχείρισης και είσπραξης ληξιπρόθεσμων οφειλών, σύστημα καταγραφής και διαχείρισης της δημόσιας περιουσίας, σύστημα κεντρικής εκκαθάρισης των αμοιβών όλων των δημοσίων υπαλλήλων. Κοντολογίς, πρόκειται για τον απολογισμό δύο παραγωγικών ετών.

Ωστόσο, αν υπήρξε μια «καυτή πατάτα» για τη Γενική Γραμματεία Πληροφοριακών Συστημάτων, καθώς και για ολόκληρη την Ελλάδα των τελευταίων δύο χρόνων, εκείνη ήταν η απαίτηση για την πάταξη της φοροδιαφυγής, όπως τη ζητούσε η τρόικα πριν από την εκταμίευση κάθε δόσης. Από τη θέση του γενικού γραμματέα ο Σπινέλλης έπρεπε να την προσεγγίσει, να τη διερευνήσει, να την τεκμηριώσει πλήρως και να την προωθήσει στις αρμόδιες ΔΟΥ. Η μηχανοργάνωση του υπουργείου έμοιαζε με έναν εξαντλητικό λαβύρινθο, ωστόσο τα στοιχεία αναπαύονταν στους υπολογιστές, έτοιμα να αξιοποιηθούν με το κατάλληλο λογισμικό. Ο Σπινέλλης χρησιμοποίησε μια παράδοξη μέθοδο για να οργανώσει ένα τέτοιο μεγαλεπήβολο ζητούμενο: χαρτογράφησε το μυαλό του.

Προς το τέλος πρόσφατης συνέντευξής του στο αμερικανικό National Public Radio, η δημοσιογράφος τον ρώτησε αν είχε κάτι να προσθέσει προτού κλείσουν τη συνέντευξη. Τότε εκείνος άνοιξε τον «Μind Μap» του για να δει στα γρήγορα τα πιο πρόσφατα θέματά του. Πράγματι, από την πρώτη μέρα του στη Γενική Γραμματεία άρχισε να γεμίζει τον «Μind Μap» του, μια απλή εφαρμογή η οποία καταρτίζει ένα διάγραμμα που μοιάζει με δέντρο με τα θέματα που εκκρεμούν. Η δομή του δέντρου του ήταν απλή – κατέγραφε τους ανθρώπους στα διάφορα γραφεία και τμήματα, τα θέματα, τις πρακτικές που έπρεπε να υιοθετήσει, τις πληροφορίες του γραφείου του, τις δομές και τις συναντήσεις. Ταξινομούσε τα θέματα σε ολοκληρωμένα, επείγοντα, τρέχοντα, εγκαταλελειμμένα και σε ιδέες. Ως την παραίτησή του είχε καταγράψει περισσότερα από 4.000 θέματα που έπρεπε να αντιμετωπιστούν.

Κάπως έτσι o καθηγητής ανακάλυψε και το σύστημα 4-4-2, το οποίο αποκάλυψε σε εκδήλωση του Ελληνικού Ιδρύματος Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής (ΕΛΙΑΜΕΠ), λίγες ημέρες μετά την παραίτησή του. Σύμφωνα με το 4-4-2, για κάθε 100 ευρώ φορολογικού προστίμου, τα 40 είναι η έκπτωση, ακόμη 40 καταλήγουν στην τσέπη του ελεγκτή και μόνο 20 καταλήγουν τελικά στα ταμεία του κράτους.

Τα πρόστιμα και η μη έκδοσή τους είναι η πέτρα του σκανδάλου «Ηφαιστος» που, σύμφωνα με δημοσιεύματα της περιόδου, οδήγησε στην παραίτηση του Σπινέλλη, αν και «η επιστολή παραίτησής μου αναφέρει ξεκάθαρα ότι αυτή έγινε για προσωπικούς λόγους» διορθώνει ο ίδιος.

Στις 12 Ιουλίου, η Γενική Γραμματεία Φορολογικών και Τελωνειακών Θεμάτων υπό τον Γιάννη Καπελέρη διαπίστωνε την «υπόσταση μεγάλου αριθμού παραβάσεων μη καταχώρισης ή εκπρόθεσμης καταχώρισης ή ανακριβούς καταχώρισης των συναλλαγών πετρελαίου θέρμανσης στο σύστημα “Ηφαιστος”». Οι περισσότερες σχετικές περιπτώσεις ήταν παρόμοιες και έτσι η Γραμματεία σύστησε στα τελωνεία να μην εκδώσουν κάποιο πρόστιμο, αλλά να περιμένουν για «ενιαία αντιμετώπιση του ζητήματος».

Αντιθέτως, η Γενική Γραμματεία Πληροφοριακών Συστημάτων είχε ήδη επεξεργαστεί τις περιπτώσεις παραστατικών που υποβλήθηκαν εκπρόθεσμα, προκειμένου να επιβληθούν τα αντίστοιχα πρόστιμα. Ωστόσο, ο Καπελέρης έδωσε αντίθετη εντολή στα τελωνεία: «Επειδή για το συγκεκριμένο θέμα επίκειται νομοθετική ρύθμιση (…) ώσπου να ρυθμιστεί νομοθετικά το θέμα αναστέλλεται η εφαρμογή του καταλογισμού προστίμων».

«Το σύστημα διανομής καυσίμων είναι σύνθετο και δυστυχώς παρέχει πολλές ευκαιρίες λαθρεμπορίας» παρατηρεί ο Σπινέλλης. «Από την αρχή της θητείας μου συνεργαζόμασταν με τη Γενική Γραμματεία Φορολογικών και Τελωνειακών Θεμάτων για να αξιοποιηθεί κατάλληλα το πληροφοριακό σύστημα παρακολούθησης της διακίνησης του πετρελαίου θέρμανσης “Ηφαιστος”. Η συνεργασία αυτή δυστυχώς δεν ήταν εύκολη, διότι συχνά ετίθεντο ζητήματα έλλειψης ή επικάλυψης αρμοδιοτήτων. Θεωρώ, όμως, ότι δόθηκε αδικαιολόγητα μεγάλη δημοσιότητα στην απόφαση της ΓΓΦΤΘ για την αναστολή είσπραξης των σχετικών προστίμων. Αυτό που θα έπρεπε να είχε γίνει, ήταν, με στενή παρακολούθηση των διακινητών καυσίμων, να διασφαλιστούν από την αρχή η σωστή καταχώριση των κινήσεών τους στο πληροφοριακό σύστημα “Ηφαιστος”. Από τη στιγμή που δεν έγινε αυτό και συσσωρεύτηκε μεγάλος αριθμός παραβάσεων, χάθηκε από την υπηρεσία ο έλεγχος της αποθήκης των διακινητών, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τη λαθρεμπορία. Η επιβολή προστίμων δεν είναι αυτοσκοπός, είναι μέσο για να επιτυγχάνεται η εθελοντική συμμόρφωση» καταλήγει.

Επειτα από την παραίτησή του στα μέσα του προηγούμενου Οκτωβρίου, ο Σπινέλλης κατέθεσε για την υπόθεση στον εισαγγελέα Πεπόνη, ο οποίος με τη σειρά άσκησε ποινική δίωξη κατά του Γιάννη Καπελέρη. Ο τελευταίος, γνωστός ως «Ράμπο της Αγίας Βαρβάρας» παραιτήθηκε στις 2 Ιανουαρίου από την υπηρεσία του.

Ο Σπινέλλης παρέμεινε στα καθήκοντά του για περίπου δύο μήνες, ώσπου να παραδώσει τη θέση του στην υπηρεσία καθώς και τον «Μind Μap» του στον πρώην συνεργάτη του, Χάρη Θεοχάρη. Ο ίδιος έχει πλέον επιστρέψει στο πανεπιστήμιο ενώ συνεχίζει να τρέχει τα Σαββατοκύριακα στην Πεντέλη και να συμμετέχει σε μαραθωνίους.

«Θεωρώ ότι τώρα η θέση μου είναι στο πανεπιστήμιο, κοντά στους φοιτητές» λέει ο ίδιος. «Τα δύο χρόνια που υπηρέτησα στη ΓΓΠΣ έμεινα πίσω στην επιστημονική ενημέρωση, στη δημοσίευση ερευνητικών αποτελεσμάτων καθώς και στην ανανέωση του υλικού των μαθημάτων μου· επομένως, τώρα εργάζομαι για να καλύψω τα κενά».