Ο Φρόιντ, αδιαμφισβήτητα, είναι μια πολύ δυνατή προσωπικότητα. Η κλίση προς τα δεξιά, που εμφανίζει η γραφή του, είναι αδιάψευστος μάρτυρας της αναζήτησης της δημιουργίας άμεσης και έντονης διαπροσωπικής σχέσης και της δημιουργίας αλληλεπίδρασης κυρίως μέσω «χρωματισμένων» και ευθύβολων ερωτήσεων, προκειμένου να εκμαιεύσει μια απάντηση ή μια οποιαδήποτε αντίδραση. Η περιγραφή αυτή για τον πατέρα της ψυχανάλυσης, μάλλον, έρχεται σε πλήρη αντίθεση με την κλασική εικόνα που έχουμε για τους ψυχολόγους, οι οποίοι δεν μπαίνουν καν στο οπτικό πεδίο του πελάτη τους, ώστε να τον αφήνουν ανεμπόδιστο και απερίσπαστο να ανοιχτεί και να μοιραστεί τις σκέψεις του. Κάθε άλλο: ο Φρόιντ είναι χαρακτήρας παθιασμένος (τα «πετάγματα» της γραφής του το επιβεβαιώνουν), πνεύμα αντίθεσης και αντιλογίας για λογαριασμό του (οι οξύτατες γωνίες συνηγορούν σε αυτό), τόσο, ώστε η μη παρέμβαση, και μάλιστα άμεση, στα λεγόμενα του συνομιλητή του να αποτελεί για αυτόν σκληρή δοκιμασία.
Η ροπή του προς την εξερεύνηση του εσωτερικού κόσμου των ανθρώπων, η συγκέντρωσή του και η δυνατότητα να διεισδύει εις βάθος (και σε ό,τι αφορά το ψυχολογικό πεδίο) σε όποιον έχει απέναντί του είναι εμφανείς. Η οξυδέρκειά του, χάρη στην όμορφα κατανεμημένη φυσική ποικιλία που εμφανίζει η γραφή του, είναι επικεντρωμένη στη διαίσθηση αυτή, στη διείσδυση στο εσωτερικό των ανθρώπων, και ενισχύεται από την απόλυτη πίστη σε αυτές του τις δυνατότητες. Δεν εμφανίζει, δηλαδή, το προφίλ του τυπικού επιστήμονα με τη χαρακτηριστική διαύγεια ο οποίος κινείται πάντοτε βάσει λογικής. Τα χαρίσματά του αυτά, σε συνδυασμό με την κριτική του σκέψη και την ικανότητα σύνθεσης, συμβάλλουν στη θεωρητικοποίηση των παρατηρήσεών του, αλλά όχι στην τελειοποίησή της, καθώς παρατηρείται έλλειψη του απαιτούμενου πλάτους «γραμμάτων» και πλάτους «μεταξύ γραμμάτων».
Από την άλλη, όλα αυτά τα θετικά χαρακτηριστικά έχουν την αρνητική τους πλευρά: το κλισέ του «τρελογιατρού» ακολουθεί τον Φρόιντ, καθώς πρόκειται για πνεύμα ανήσυχο, που σε συνδυασμό με την αυξημένη ευαισθησία του, την ανάγκη του να έχει δίκιο, το πνεύμα αντιλογίας βρίσκεται συχνά στα όρια του παράλογου, καθώς εμφανίζει, μεταξύ άλλων, τις λεγόμενες απολήξεις της «μυθομανίας». Εξάλλου, η δική του προσέγγιση στο παράλογο και η γοητεία που του ασκεί, τον βοηθά κατά κάποιον τρόπο να το εξερευνήσει και να βοηθήσει άλλους ανθρώπους, που βιώνουν εξίσου παράλογες καταστάσεις. Εδώ ακριβώς έχει τη ρίζα της και η μη τελειοποίηση της θεωρητικής πλατφόρμας του. Η κυριαρχία του πάθους μέσα του και η ισχυρογνωμοσύνη του, που γραφολογικά συμπίπτει με τον συνδυασμό γωνιών «τύπου Α» με τη διαφαινόμενη πίεση, τον κάνουν να πιστεύει ότι τα συμπεράσματά του είναι άτρωτα. Από την άλλη, η πολύ σημαντική ενασχόλησή του με τον άνθρωπο περιορίζεται στην ανδρική του φύση, ενώ με τις γυναίκες δεν ασχολείται ιδιαίτερα. Για τον ίδιο, κάτι τέτοιο φαντάζει απόλυτα φυσιολογικό, καθώς τα ερεθίσματά του ήταν αυτά, τα ανδρικά δηλαδή, με αποτέλεσμα να μην προχωρήσει εξίσου εις βάθος και στη γυναικεία φύση.
Η έκφραση «ανήσυχο πνεύμα» είναι πολύ λίγη για να εκφράσει την ηφαιστειακή ενέργεια, την εσωτερικά εκρηκτική προσωπικότητα του Καρλ Μαρξ. Συνδυάζει δε ασυνήθιστα χαρακτηριστικά: το πολύ μικρό μέγεθος των γραμμάτων του, από τη μία, φανερώνει την εστίαση στην προσεκτική παρατήρηση, την έρευνα, τη λογική επεξεργασία της και την ανάγκη επιπλέον εμβάθυνσης, ενώ, από την άλλη, η πολύ υψηλή και μεθοδική ανομοιομορφία, με την έννοια της ποικιλίας, τον καθιστά ανήσυχο μέχρις ικανοποιήσεως των στόχων του, αναγνωρίζοντας όμως τη φοβερή δυσκολία επίτευξής τους και αυξάνει την αίσθηση του ανικανοποίητου. Πέραν αυτών, όμως, υψηλές εμφανίζονται η ευαισθησία και η αισθαντικότητα, που αυξάνουν τη δημιουργική του ανησυχία, όμως «θολώνουν» την κρίση του και μειώνουν την απαιτούμενη για το στάδιο αυτό της πνευματικής διεργασίας διαύγεια.
Ομως, η τελική κρίση, η κατάληξη σε συμπέρασμα, μάλλον, δεν είναι το δυνατό του σημείο: ο Μαρξ εμφανίζει όχι και λίγα σημεία αναποφασιστικότητας στη γραφή, ενώ δυσαρμονία υπάρχει και στο ότι κάποιες φορές φανερώνεται υπερβολικά λάτρης της λεπτομέρειας και της εκλογίκευσης, ενώ άλλες κινείται καθαρά ενστικτωδώς. Είναι πνεύμα άρνησης, το οποίο φυσικά και τον βοηθά στις παρατηρήσεις του, όμως από την άλλη τον οδηγεί στο να ξέρει τι δεν θέλει να είναι και τι δεν θέλει να συμβαίνει γύρω του.
Η αναλυτική του διάθεση ξεπληρώνεται με την επιμονή στην παρατήρηση και τη λεπτομέρεια, τελικά όμως καταλήγει να χειριστεί την πληθώρα των μεμονωμένων παρατηρήσεων. Οι διασταυρούμενες προεκτάσεις των αξόνων προδίδουν τον έλεγχο που θέλει να έχει σε καθετί με το οποίο καταπιάνεται, ενώ σε συνδυασμό με την αντεστραμμένη κλίση των γραμμάτων αποκαλύπτεται ο επαναστατικός και ανατρεπτικός του χαρακτήρας. Στην προσωπική του ζωή ξεχωρίζει ως απροσπέλαστος, ιδιότροπος και ιδιαίτερα επίμονος, με πολύ καλές επιδόσεις στην πνευματική του εργασία. Είναι δε αξεπέραστος στο να βρίσκει τα τρωτά των επιχειρημάτων των άλλων, χωρίς να μπορεί για λογαριασμό του να συνδυάσει τις σκέψεις του συστηματικά, όπως άλλωστε και ο Φρόιντ.
Η γραφή του Καβάφη αποπνέει εσωτερικότητα και κάποιου είδους μυστικισμό. Ο μεγάλος μας ποιητής, σε αντίθεση με τις προσωπικότητες που αναλύθηκαν αμέσως πιο πάνω, είναι μια παθιασμένη ύπαρξη, όχι όμως επιθετικά, όχι παρορμητικά. Το πάθος που τον χαρακτηρίζει είναι βαθύτατα συνειδητό και ήδη επεξεργασμένο αλλά και ενδόμυχο. Χωρίς να αποφεύγει τις εξάρσεις, είναι ο τύπος ανθρώπου ο μετρημένος, που «βουτά τη γλώσσα στο μυαλό του» προτού μιλήσει, πράγμα που προκύπτει, μεταξύ άλλων, από τον ρυθμό της γραφής του και την καθαρότητα των γραφομένων του. Πρόκειται για άνθρωπο με πλήρη επίγνωση της ευγενικής καταγωγής του και «συμβιβασμένο» με αυτή. Εξάλλου, οι απόψεις και οι αξίες του για τη ζωή και τον άνθρωπο είναι πολύ σταθερές και ξέρει πολύ καλά πού βαδίζει και πού θα σταθεί – η πορεία της γραφής του σε σχέση με την υποθετική γραμμή βάσεως δεν αφήνει άλλωστε περιθώρια αμφιβολίας.
Ο Καβάφης δεν ήταν o προφανής επαναστάτης της εποχής. Η γραφή του αποπνέει τη βαθιά του πνευματικότητα, αυτή ήταν η έκφρασή του, η σφραγίδα του. Οι κάποιες κλίσεις προς τα δεξιά τον κάνουν ευπροσήγορο και συμπαθή γενικά στις κοινωνικές του επαφές, αλλά τον μπλοκάρει σωρεία άλλων γραφολογικών σημαδιών, που τον συγκρατούν και τον κρατούν σε κάποια απόσταση από εκδηλώσεις, όπως η – και χωρίς ειδικό λόγο – συναναστροφή, η ένθερμη φιλική αγκαλιά, το τρανταχτό γέλιο. Παρά τη ζωηρή εσωτερική του χαρά, τη γνώση του αισθητικά ωραίου, την οποία εξωτερικεύει και στη γραφή του, μιας και ο ίδιος θέλει να παρουσιάζεται και περιποιημένος και κρυστάλλινα ξεκάθαρος στους γύρω του, παρ’ όλα αυτά τους αποκλείει από την ουσία της ύπαρξής του. Ολα αυτά, άλλωστε, προκύπτουν από τη συνολική κίνηση, τη χάρη της μορφής και τις προσωποποιημένες απολήξεις του. Είναι άνθρωπος με αρμονία ανάμεσα στη λογική, με έντονη την ανάγκη της συνεχούς επαλήθευσης, και στο συναίσθημα, τα οποία τοποθετεί σε διαφορετικές σφαίρες και καταφέρνει να τα παντρεύει, χωρίς να τα μπερδεύει, χάρη σε σειρά γραφολογικών σημαδιών όπως η μεθοδική ανομοιομορφία, οι κλίσεις προεκτάσεων αξόνων κ.λπ.
Η «επανάσταση» ίσως του Καβάφη έρχεται μέσα ακριβώς από τη φιλτραρισμένη του σκέψη, από την πνευματικότητά του. Εκεί είναι πολύ δυνατός, εκεί γνωρίζει ότι παίζει στο δικό του γήπεδο, καθώς συνδυάζει αναλυτική και συνθετική σκέψη (συνδυασμός συνδεδεμένου και ασύνδετου σχήματος, τριπλό πλάτος αρμονικό). Γι’ αυτό και εκεί δίνει ένα κομμάτι του εαυτού του, της σκέψης του, των πόθων του, το οποίο για τους πολλούς σε διαπροσωπικό επίπεδο είναι απροσπέλαστο, αθέατο. Αλλωστε, λόγω των γωνιών «τύπου Γ», που διαθέτει, ξέρει πολύ καλά πώς να χειριστεί τις αντιφάσεις της προσωπικότητάς του. Κι εκεί ακριβώς εκπλήσσει, διότι δίνει έμφαση στην αντίθεση ενός ανθρώπου τόσο μετρημένου, που «δεν δέχεται μύγα στο σπαθί του», να απογυμνώνεται με πρωτοφανή τρόπο και μάλιστα, μεταξύ άλλων, και για θέματα που αν μη τι άλλο αποκαλύπτουν τη λάγνα φύση του. Οχι επειδή κρατούσε πράγματα κρυφά από ντροπή, αλλά επειδή το θεωρούσε παντελώς περιττό, όπως άλλωστε επέτασσε και η διακριτικότητα με την οποία διαπαιδαγωγήθηκε.
Ηδη από τη μακροσκοπική εξέταση της γραφής του Νίκου Καζαντζάκη προκύπτει δυνατά η εντύπωση ότι πρόκειται για άνθρωπο που δεν μπαίνει σε «καλούπια». Πρόκειται για προσωπικότητα αναμφίβολα πολυδιάστατη, με οξυδέρκεια αξιοζήλευτη, όπως μαρτυρούν η μεθοδική ανομοιομορφία στον σωστό βαθμό και οι γωνίες του σε αναλογία με τις καμπύλες κινήσεις. Είναι πνεύμα ανήσυχο, με εσωτερική ορμή και με φοβερή δύναμη και θέληση να τραβήξει μπροστά, με την ανάλογη θέληση να εκδηλώνεται από την εκμετάλλευση του γραφικού χώρου. Εχει άλλωστε αξιολογήσει τις καταβολές του, έχει απομυθοποιήσει τα πρότυπα, έχει τραβήξει τον δικό του δρόμο, τον δρόμο της ανεξαρτησίας και της ελευθερίας. Αυτό δεν σημαίνει φυσικά ότι έμεινε ανεπηρέαστος από τις εικόνες αυτές, κάθε άλλο μάλιστα. Αυτές οι καταβολές του άναψαν τη φλόγα της αναζήτησης, εκείνος όμως με τα διανοητικά του όπλα τις «εξήγησε», τις έβαλε σε σειρά στο μυαλό του και έχτισε τη δική του κοσμοθεωρία. Αυτό φυσικά δεν ήταν εύκολο και ο Καζαντζάκης είναι άνθρωπος που θέλει να ελέγχει, να τεστάρει, να επιβεβαιωθεί (σημάδι «αντιστροφής» των αξόνων). Δεν του αρκούσε η παρατήρηση, ήθελε να γνωρίζει κάτι θετικά για να το κάνει κτήμα του.
Αυτή η αναζήτηση, αυτή ακριβώς η κατάδυση στην ανθρώπινη ψυχή και τα αδιέξοδά της, που είναι εμφανέστατη στην υπογραφή του που «βυθίζεται» στην κατώτατη γραφική ζώνη, δεν ήταν εύκολη. Τον έφθειρε ως άνθρωπο, τον οδηγούσε από τη μία αμφιβολία στην επόμενη, τον ταλάνιζε, ακριβώς γιατί ο άνθρωπος ήταν για αυτόν σε πρώτο πλάνο. Γι’ αυτό άλλωστε και ο Καζαντζάκης ήταν πολύ καλή παρέα. Ανθρωπος σοβαρός, αλλά που έδινε την προσοχή που άξιζε στον συνομιλητή του.
Ο εμβληματικός αυτός συγγραφέας μας είχε απόλυτα τη συναίσθηση των δυνατοτήτων του, ήξερε μέχρι πού μπορούσε να φτάσει, κάποια πομπώδη στοιχεία στα γράμματα που εκτείνονται και στην ανώτερη γραφική ζώνη αυτό μαρτυρούν. Ανθρωπος δυνατός και με αυτοπεποίθηση, είχε μέσα του την προοπτική του «μεγάλου», της διάκρισης για τον εαυτό του, πράγμα στο οποίο προσδοκούσε. Ηταν άλλωστε οπλισμένος με την απαιτούμενη φαντασία και δημιουργικότητα, όπως άλλωστε προδίδει η μεθοδική ανομοιομορφία του γραφικού του χαρακτήρα, σημάδι πολύ έντονο στα χειρόγραφά του, αλλά και με ικανότητα να γοητεύει.
Ο Καζαντζάκης, άλλωστε, είναι άνθρωπος με τάση φιλοσοφικής αναζήτησης, τον ενδιαφέρει το βάθος της ανθρώπινης ύπαρξης και «βουτάει» στα έγκατα της ανθρώπινης ψυχής για να λάβει απαντήσεις και να δημιουργήσει νέες αβεβαιότητες. Αυτή η αναζήτηση έχει να κάνει και με το απόκρυφο, το μεταφυσικό, στο οποίο επίσης καταφεύγει ο Καζαντζάκης – εξάλλου, εκτός της υπογραφής του, που είναι λαλίστατη ως προς το γεγονός, και οι προσωποποιημένες του κινήσεις στην κατώτερη γραφική ζώνη τείνουν σε αυτό το συμπέρασμα. Η τάση του αυτή τον έφερε σε σημείο να διαμορφώσει αυτή την περιβόητη «αιρετική» κοσμοθεωρία που τόσο προκάλεσε στην εποχή του και που κόντεψε να γίνει αιτία του αφορισμού του από την Εκκλησία. Η αιτία της, όμως, δεν ήταν η θέληση να πάει κόντρα στο ρεύμα, να προκαλέσει ο ίδιος με τη συμπεριφορά του ή να προβληθεί μέσω της αναστάτωσης που δημιούργησε. Απλώς ήθελε να εκφράσει τη βαθιά του πνευματικότητα, τη δοσμένη μέσα από τα δικά του πιστεύω.
* Ο Θεοχάρης Ν. Βαδιβούλης (vadivoulis.theocharis@gmail.com) είναι απόφοιτος του Τμήματος Νομικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, διπλωματούχος του Μεταπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών στην Ειδική, Επαγγελματική και Δικαστική Γραφολογία του Πανεπιστημίου Urbino «Carlo Bo» της Ιταλίας και εργάζεται ως δικηγόρος και γραφολόγος.
* Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 20 Δεκεμβρίου 2015
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
