Οι επίμονοι μεταρρυθμιστές

Μήπως το γάλα παραείναι ακριβό; Τελευταίο πεδίο του φλογισμένου, αδιάκοπα συνεχιζόμενου ντιμπέιτ των ελλήνων «μεταρρυθμιστών» αποτελεί η υψηλή τιμή του γάλακτος στα ελληνικά καταστήματα. Εναγώνιο ζητούμενο είναι η πλήρης απελευθέρωση των εισαγωγών φρέσκου γάλακτος, όπως τη ζητεί η έκθεση του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) για την Ελλάδα η οποία δημοσιεύτηκε τον περασμένο Νοέμβριο. Παρότι συνήθως τα μέλη και οι επικεφαλής των «μεταρρυθμιστικών κινήσεων» δηλώνουν σοσιαλδημοκράτες, κεντροαριστεροί και παρά το γεγονός ότι πολλοί από αυτούς έχουν αναλάβει πόστα στην καρδιά των κυβερνήσεων του ΠαΣοΚ (ή στα πέριξ αυτής), σίγουρα σπάνε κάποιο ταμπού επικαλούμενοι έναν παγκόσμιο οργανισμό-τοτέμ του φιλελευθερισμού.

Είναι τελικώς σοσιαλιστές ή φιλελεύθεροι; Πρόκειται για ένα από τα πολλά ζητήματα ταυτότητας τα οποία βασανίζουν ένα μεγάλο μέρος των ελλήνων «μεταρρυθμιστών». Αν και η έντονη παρουσία τους στον δημόσιο λόγο μετράει τουλάχιστον μία δεκαετία, το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης το 2010 τούς έκανε να πάρουν φωτιά. Προτού φτάσουμε στη συνεργασία των «58 προσωπικοτήτων για την ανασυγκρότηση της Κεντροαριστεράς», με το ΠαΣοΚ και με άλλες κινήσεις του Προοδευτικού Φόρουμ εν όψει των ευρωεκλογών, πολλοί εκ των πρωταγωνιστών του χώρου αναφέρουν ως κομβικό σημείο μια… επιστολή.

Στις αρχές του ταραγμένου καλοκαιριού του 2011, 32 διανοούμενοι, ανάμεσά τους και ο σημερινός υπουργός Οικονομικών Γιάννης Στουρνάρας, υπέγραψαν μια επιστολή προς τον τότε πρωθυπουργό Γιώργο Παπανδρέου και προς την κυβέρνηση, ζητώντας τους, μεταξύ άλλων, «να μιλήσουν με ειλικρίνεια στους έλληνες πολίτες για τους κινδύνους που απειλούν τη χώρα, για τον αγώνα και τις θυσίες που απαιτεί η σωτηρία». Αν και η επιστολή δεν έπαιρνε θέση υπέρ ή κατά του μνημονίου, ερμηνεύτηκε ευρέως ως μνημονιακή. Οι πιο γνωστές εκ των υπογραφών ανήκαν στον τραγουδοποιό Διονύση Σαββόπουλο, στην ποιήτρια Κική Δημουλά και στον διευθυντή του Μουσείου Μπενάκη Αγγελο Δεληβοριά. Ανάμεσα στους υπογράφοντες, ωστόσο, μπορεί να διακρίνει κάποιος έξι εκ των μεταγενέστερων «58»: τους ακαδημαϊκούς Γιάννη Βούλγαρη, Νίκο Αλιβιζάτο, Νίκο Μουζέλη και Γιώργο Παγουλάτο, τον οικονομολόγο Αρίστο Δοξιάδη, καθώς και τον συγγραφέα Πέτρο Μάρκαρη. Εκτοτε και μέχρι τον περυσινό Οκτώβριο, κύλησε αρκετό νερό στο αυλάκι.

Πέρα από τους «58», το ΠαΣοΚ και τους αριστερούς μεταρρυθμιστές της ΔΗΜΑΡ, ο ευρύτερος «μεταρρυθμιστικός χώρος», από τη φιλοευρωπαϊκή Αριστερά μέχρι το φιλελεύθερο Κέντρο και την οικολογία, συναντάται στις συγκεντρώσεις του Προοδευτικού Φόρουμ, οι οποίες διοργανώνονται κάθε τόσο στην αίθουσα του ραδιοσταθμού 9,84 στην Τεχνόπολη. Οι κινήσεις που συμμετέχουν είναι η «Δυναμική Ελλάδα», η «Συμφωνία για τη Νέα Ελλάδα» του Ανδρέα Λοβέρδου, το «Δίκτυο Π80», που πρόσκειται στον πρώην υπουργό Γιάννη Ραγκούση, οι «ThinkΠ» και «Μπροστά». Ακόμη, αν και δεν συμμετέχει στο Προοδευτικό Φόρουμ, στον ίδιο χώρο κινείται και ο «Κοινωνικός Σύνδεσμος» του πρώην υπουργού Γιώργου Φλωρίδη. Οι πλέον κακόπιστοι απέναντι στις μεταρρυθμιστικές κινήσεις σημειώνουν πως «το μόνο αριστερό που παρουσιάζουν είναι η τάση για διάσπαση». Επιπλέον, παρά την ονοματολογία αλλά και τη ρητορική η οποία παραπέμπει σε ανανέωση νοοτροπίας και πολιτικού προσωπικού, σπανίως συναντά κανείς στις συγκεντρώσεις αυτές κάποιον που δεν έχει ξεπεράσει τα 45 έτη ηλικίας.

Αν οι έλληνες μεταρρυθμιστές διακρίνονται σε κάτι, αυτό είναι σίγουρα ο διάλογος. Οι μεταρρυθμιστές συζητούν πολύ μεταξύ τους. Συζητούν πραγματικά πολύ. Παρουσιάζουν εξαιρετικά μακροσκελείς αναλύσεις για το «πώς φτάσαμε ως εδώ» και για το «τι πήγε στραβά». Εμφανίζονται σε βιβλιοπαρουσιάσεις, σε ημερίδες, σε ντιμπέιτ («πάντοτε σε προστατευμένο περιβάλλον», όπως σημειώνει με κυνισμό παρατηρητής του χώρου) και ανταλλάσσουν επί ώρες απόψεις περί κρίσης. Συνήθως, ως punch line των συγκεκριμένων συγκεντρώσεων διατυπώνεται ένα αίτημα για την καταπολέμηση της ανεργίας των νέων μέσω της καινοτομίας: την τιμητική τους έχουν οι startup του Διαδικτύου, στον αντίποδα των «ταπεινών» σουβλατζίδικων, τα οποία μάλλον χλευάζονται ως επιχειρηματικά εγχειρήματα. Ακόμη, εκφράζεται η απαίτηση για πλήρες άνοιγμα των κλειστών επαγγελμάτων, πάταξη των συντεχνιών που προκαλούν την ανισότητα, αλλά και του λαϊκισμού των πολιτικών της Δεξιάς και της Αριστεράς.

Είναι αμφίβολο το κατά πόσο οι, σε μεγάλο ποσοστό, έξυπνοι και οξυδερκείς συμμετέχοντες στον συγκεκριμένο διάλογο θεωρούν το άνοιγμα των επαγγελμάτων, την τιμή του γάλακτος και το ωράριο των φαρμακείων ζητήματα αιχμής. Ωστόσο, επιμένουν να αναφέρονται σε αυτά με πείσμα, κάτι το οποίο, ομολογουμένως, δεν επιδεικνύουν όταν η συζήτηση φθάνει στη λιτότητα, στην ευρωπαϊκή ελίτ και στην ελληνική διαφθορά. Ο συγκεκριμένος διάλογος, αν και νεαρός, έχει παραγάγει ήδη μερικά πολύ χαριτωμένα γλωσσικά ιδιώματα: η «ανάγκη για ένα big bang», η «δημιουργία ενός νέου πόλου», η «ανασύνταξη των δυνάμεων του χώρου», το «διακριτό στίγμα», η «ισχυρή μεταρρυθμιστική ατζέντα»…

Η κύρια κριτική που δέχονται από τα αριστερά οι συγκεκριμένες κινήσεις είναι ότι αποτελούν ένα ρηχό φαινόμενο, κάπως… λάιφσταϊλ. Οπως σημειώνει δηκτικός συνομιλητής από αυτή την πλευρά, «δεν έχουν ξεκάθαρη θέση για το μνημόνιο, για τα μεγάλα σκάνδαλα, για τον γερμανικό ηγεμονισμό, για τη θέση της Ελλάδας σε μια ταραγμένη γεωγραφική περιοχή. Το μόνο που μπορούμε να πούμε με ασφάλεια είναι τα στέκια στα οποία συναντώνται».

Είναι γεγονός ότι γύρω από τη διαδικασία των ζυμώσεων του μεταρρυθμιστικού χώρου έχει ήδη «χτιστεί» ένα παράλληλο σύμπαν αναφορών και σημείων της Αθήνας. Τα στελέχη των κινήσεων συναντώνται στο ιστορικό café Φίλιον στην οδό Σκουφά, όπως και στην τσαγερί Τσάι, επίσης στο Κολωνάκι, όπου επιλέγουν από έναν ατελείωτο κατάλογο με είδη τσαγιού από όλον τον κόσμο, πράγμα που προφανώς εμπνέει μια περισσότερο «διεθνή» θεώρηση της ελληνικής κρίσης. Παρευρίσκονται σε εκδηλώσεις στο βιβλιοπωλείο του Κολωνακίου Free Thinking Zone, ενώ έχουν ως σημείο αναφοράς τα πυρετώδη σημειώματα του εκδότη του εβδομαδιαίου οδηγού πόλης «Athens Voice», Φώτη Γεωργελέ, αλλά και τα άρθρα του περιοδικού «Μεταρρύθμιση». Τελευταίως, διαβάζουν αρειμανίως το πιο πρόσφατο βιβλίο του Αρίστου Δοξιάδη «Το αόρατο ρήγμα: Θεσμοί και συμπεριφορές στην ελληνική οικονομία» (εκδ.Ικαρος).

Οι περισσότερο αισιόδοξοι, σχολιάζοντας τις ζυμώσεις στον χώρο, κάνουν λόγο για ένα «νέο ΠαΣοΚ, μετά τη δημοσκοπική κατάρρευση του ιστορικού κεντροαριστερού κόμματος της Μεταπολίτευσης». Ωστόσο, δεν μπορεί κάποιος να παραβλέψει ότι αυτό το «νέο ΠαΣοΚ» περιέχει ισχυρές δόσεις από το ΠαΣοΚ των περασμένων δύο δεκαετιών. Συχνά, πίσω από τις «ενώσεις πολιτών» βρίσκονται πρώην υπουργοί, σύμβουλοι υπουργείων ή τέως «άνθρωποι των διαδρόμων», οι οποίοι αναζητούν ρόλο στη νέα πολιτική κατάσταση που διαμορφώνεται. Δεν λείπουν, βεβαίως, τα νεότερα στελέχη, με πιο προβεβλημένο τον πρώην εκπρόσωπο Τύπου της ΔΗΜΑΡ, Ανδρέα Παπαδόπουλο.

Η απόφαση για τη συνεργασία των «58» με το ΠαΣοΚ εν όψει των ευρωεκλογών, παρά την άρνηση του Φώτη Κουβέλη να συμμετάσχει στις διαδικασίες, αποτελεί ένα είδος ορόσημου για τον χώρο. Αν και ακόμη δεν είναι σαφείς τόσο η σύνθεση του ευρωψηφοδελτίου όσο και η διαδικασία με την οποία αυτό θα καταρτιστεί, τα στιγμιότυπα τύπου… Βαβέλ θεωρούνται αναμενόμενα. Ωστόσο, θα πρόκειται για την πρώτη φορά κατά την οποία ένα εν πολλοίς «μεταρρυθμιστικό» ψηφοδέλτιο θα δοκιμαστεί στην κάλπη. Και τα στελέχη του θα έχουν την ευκαιρία να διαψεύσουν ή να επιβεβαιώσουν όσους ισχυρίζονται ότι αποτελούν απλώς «το ΠαΣοΚ, αλλά χωρίς την πρόσβαση στην κοινωνία».

*Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 9 Φεβρουαρίου 2014