Κείμενο – φωτογραφίες: Νίκος Τόδουλος
Ανταρκτική, το τελευταίο σύνορο του πλανήτη, η πιο απομονωμένη ήπειρος στην υφήλιο. Μια εντυπωσιακή έκταση άγριας ομορφιάς από θάλασσα, πάγο και πέτρα περιτριγυρισμένη από επικές ιστορίες θαλασσοπόρων και εξερευνητών, γεμάτες πόνο και αυταπάρνηση, πέρα από τα όρια της ανθρώπινης πνευματικής και σωματικής αντοχής. Εδώ, στην άκρη του κόσμου, με μόνο κυρίαρχο τον καιρό, ο χρόνος δεν μετριέται από τα ημερολόγια και τα ρολόγια, αλλά από τον πάγο και τη θάλασσα. Ανάμεσα στα παγωμένα νερά της Weddell Sea και στα απρόσιτα παγετωνικά νησιά της Scotia Sea, γράφτηκε η επική ιστορία επιβίωσης του σερ Ερνεστ Σάκλετον και των ανδρών του.
Αφετηρία του ταξιδιού μας με το εξερευνητικό πλοίο «Polar Pioneer» η Ushuaia, η νοτιότερη πόλη στον κόσμο. Επειτα από τρεις ημέρες στη θάλασσα, φτάσαμε στον υδάτινο χώρο της Ανταρκτικής. Ο ωκεανός εδώ διαφέρει από τα νερά του Ατλαντικού σε πυκνότητα, θερμοκρασία και περιεκτικότητα σε αλάτι. Πλησιάζοντας στη χερσόνησο, αρχίζουν να φαίνονται τα South Shetland Islands. Ενα σύμπλεγμα από 150 νησιά και βραχονησίδες με τους παγετώνες να καλύπτουν το 90% της επιφάνειάς τους. Εμείς, μετά τις απαραίτητες στάσεις, κατευθυνθήκαμε προς τα ανατολικά, κάναμε την πρώτη ορειβατική ανάβαση του ηφαιστείου Brown Bluff και επισκεφτήκαμε το ιστορικό Paulet Island. Από εκείνο το σημείο ακολουθήσαμε τη διαδρομή της αποστολής του Σάκλετον.
Η δύναμη της επιβίωσης
Ο σερ Ερνεστ Σάκλετον ήταν βρετανός εξερευνητής ιρλανδικής καταγωγής. Από το 1901 ως το 1904 διετέλεσε αξιωματικός του Βασιλικού Ναυτικού και πήρε μέρος στην εξερευνητική αποστολή Discovery στην Ανταρκτική, υπό την ηγεσία του Ρόμπερτ Σκοτ. Εγινε αρχηγός της εξερευνητικής αποστολής Nimrod, πάλι στην Ανταρκτική, και το 1908 αναρριχήθηκε στο όρος Ερεβος, ενώ τον επόμενο χρόνο έφτασε για πρώτη φορά στον νότιο μαγνητικό πόλο. Κατά την επιστροφή του, του απονεμήθηκε ο τίτλος του ιππότη.
Το 1914 επιχείρησε άλλη μία αποστολή στην Ανταρκτική με στόχο να διασχίσει τη μεγάλη νότια ήπειρο. Τον Ιανουάριο του 1915, όμως, το πλοίο του, «Endurance», παγιδεύτηκε στην Ανταρκτική και θρυμματίστηκε πάνω στους πάγους στη Weddell Sea, αφού έπλεε έρμαιο των ρευμάτων επί δέκα μήνες. Ο Σάκλετον και οι άνδρες του παρέμειναν εγκλωβισμένοι πάνω στον πάγο για περίπου πέντε μήνες. Στη συνέχεια επιβιβάστηκαν σε τρεις μικρές βάρκες και ξεκίνησαν για το ακατοίκητο νησί Elephant, που βρίσκεται απομονωμένο στο ανατολικότερο άκρο των South Shetland Islands. Εκεί αποβιβάστηκαν σε μια μικρή λωρίδα γης, το Point Wild, έπειτα από δέκα μήνες στους πάγους της Ανταρκτικής. Τότε, ο Σάκλετον αποφάσισε να πάρει την τύχη του πληρώματος στα χέρια του και με πέντε από τους άνδρες του επιβιβάστηκε στην 7μετρη βάρκα και πραγματοποίησε ένα ταξίδι 800 ναυτικών μιλίων – 1.500 χλμ. – για να καταλήξει ύστερα από 17 ημέρες στο νησί South Georgia. Οι έξι άνδρες αποβιβάστηκαν στην ακατοίκητη δυτική πλευρά του νησιού και μόνη τους ελπίδα ήταν να διασχίσουν χωρίς εξοπλισμό την ορεινή και αλπική ενδοχώρα, μέχρι τον κοντινότερο φαλαινοθηρικό σταθμό του Stromness στην ανατολική πλευρά του νησιού. Τελικά, ο Σάκλετον μαζί με δύο ακόμη συντρόφους του, τον Τομ Κριν και Φρανκ Γουόρσλι, κατάφεραν να ολοκληρώσουν το επικό τους ταξίδι στις 21 Μαΐου 1916 και με τη βοήθεια της χιλιανής κυβέρνησης να διασώσουν τους άνδρες του πληρώματος.
Η τρομακτική απομόνωση
Φτάσαμε στο Point Wild, που βρίσκεται στη βόρεια ακτή του Elephant Island. Με το φουσκωτό καταφέραμε να αποβιβαστούμε με δυσκολία – λόγω των δυνατών ανέμων και της συσσώρευσης κομματιών από πάγο – σε αυτή τη στενή λωρίδα γης. Υστερα από τρεις ημέρες – σε αντίθεση με τις 17 που χρειάστηκε ο βρετανός εξερευνητής – το πλοίο μας φτάνει στο νησί της South Georgia. Μπροστά μας ορθώνεται ένας τεράστιος, άγριος ορεινός όγκος αλπικών βουνών και παγετώνων. Φαντάζει σαν να ξεπηδά μέσα από τα παγωμένα βάθη του νότιου ωκεανού της Scotia Sea αγγίζοντας τα 3.000 μ. Ενας τόπος κρύος, αφιλόξενος, που πλήττεται από άγριους ανέμους και βίαιες καταιγίδες. Η μέση ετήσια θερμοκρασία αγγίζει το μηδέν και οι χιονοπτώσεις αποτελούν καθημερινό φαινόμενο. Παρ’ όλα αυτά, η ακτογραμμή της South Georgia σφύζει από ζωή, αφού εκατομμύρια φώκιες και βασιλικοί πιγκουίνοι, πουλιά, θαλάσσιοι ελέφαντες και θαλάσσια λιοντάρια βρίσκουν καταφύγιο εδώ.
Στη συνέχεια αποβιβαστήκαμε με όλον τον εξοπλισμό μας στο Pegotty Bluff, στο σημείο όπου οι έξι άνδρες είχαν στήσει την πρόχειρη κατασκήνωσή τους αναποδογυρίζοντας τη βάρκα τους. Εμείς οι τρεις (o Χάουαρντ, o Τζέιμς και εγώ) θα επιχειρούσαμε να ακολουθήσουμε την ίδια διαδρομή του 1916 μέχρι το Stromness. Μόνοι μας τώρα πια, περνάμε ανάμεσα από σαθρά πετρώματα και σκουρόχρωμες αμμώδεις επιφάνειες ανακατεμένες με διάσπαρτες χιονούρες μέχρι τον παγετώνα. Ο καιρός ηλιόλουστος, με ένα απαλό αεράκι. Φτάνοντας στο ψηλότερο σημείο, χαζεύαμε το πλοίο που έφευγε από το King Haakon Bay μέχρι που χάθηκε πίσω από τα βουνά του νησιού. Αυτό το αίσθημα της απόλυτης απομόνωσης είναι κάτι το μοναδικό, αλλά ταυτόχρονα και τρομακτικό. Συνεχίσαμε δεμένοι μέχρι αργά το απόγευμα στο Murray Snowfield, όπου στήσαμε και το αντίσκηνό μας. Ο καιρός, όμως, χάλασε, με σφοδρή χιονόπτωση και ανέμους πάνω από 100 χλμ., και η νύχτα πέρασε δύσκολα με βάρδιες, για να κρατάμε τον σκελετό της σκηνής.
Με το πρώτο φως βγήκαμε και προσπαθήσαμε με τα φτυάρια να ξεθάψουμε το αντίσκηνο. Μας πήρε πάνω από δύο ώρες να μαζέψουμε τα πράγματά μας. Προσπαθήσαμε να περάσουμε το Trident Ridge, αλλά με μηδενική ορατότητα αυτό δεν ήταν δυνατό. Αποφασίσαμε να ακολουθήσουμε μια άγνωστη διαδρομή προς το Αntarctic Bay. Αρχίσαμε να κατηφορίζουμε μέσα από ένα σύμπλεγμα από παγετώνες βλέποντας τον κόλπο από ψηλά, χωρίς όμως να μπορούμε να διακρίνουμε με σαφήνεια τη διαδρομή που έπρεπε να ακολουθήσουμε. Επειτα από αρκετές ώρες, καταλήξαμε στην παραλία με ένα πλήθος από φώκιες και πιγκουίνους να μας παρατηρούν περίεργα. Κοιτώντας προς τα επάνω τη διαδρομή, παρατηρήσαμε ότι εάν κάναμε οποιαδήποτε άλλη επιλογή θα οδηγούμασταν σε αδιέξοδο. Ειδοποιήσαμε το πλοίο και μας μάζεψαν τέσσερις ώρες αργότερα με τα φουσκωτά για να μας μεταφέρουν στον κόλπο Fortuna Bay, όπου και στήσαμε την κατασκήνωσή μας.
«Συγγνώμη, αλλά βρωμάμε»
Την επόμενη ημέρα ξεκινήσαμε κατά μήκος της παραλίας και στη συνέχεια για περίπου τρεις ώρες κινούμασταν ανηφορικά μέχρι την αλπική λίμνη Crean. Συνεχίσαμε μέσα στο βαθύ χιόνι μέχρι το τελευταίο πέρασμα. Εκεί, η εικόνα που αντικρίσαμε, εκπληκτική· ο Σάκλετον την περιγράφει σαν την ομορφότερη θέα της ζωής του. Η πεδιάδα που καταλήγει στην ανατολική ακτογραμμή του νησιού και στην άκρη δεξιά ο φαλαινοθηρικός σταθμός του Stromness. Κατηφορίζουμε γρήγορα μέσα από κατακερματισμένες βραχώδεις πλαγιές, μέχρι τον καταρράκτη που χρησιμοποίησε ο Σάκλετον για να κατέβει στην πεδιάδα. Αργά το απόγευμα, φτάνουμε 200 μέτρα από τον σταθμό – δεν επιτρέπεται η πρόσβαση πιο κοντά. Ενα νεκροταφείο φαλαινών που σημαδεύεται από τα βιομηχανικά συντρίμμια ενός προηγούμενου αιώνα. Σκουριασμένοι λέβητες ατμού, δεξαμενές για το λίπος, οξειδωμένα υπόστεγα, κατεστραμμένοι σιδερένιοι φράκτες, υπολείμματα σκαφών, εγκαταστάσεις επεξεργασίας κρέατος και σκελετοί φαλαινών. Το Stromness ήταν το μέρος όπου ο Ερνεστ Σάκλετον έγραψε το τέλος της μεγαλύτερης περιπέτειας επιβίωσης στην ιστορία των εξερευνήσεων της Ανταρκτικής. Η κατοικία του διοικητή του σταθμού παραμένει εκεί, όπως και η πόρτα την οποία χτύπησε για να ρωτήσει τον Σορλέ: «Γνωρίζετε ποιος είμαι; Το όνομά μου είναι Σάκλετον. Συγγνώμη, αλλά βρωμάμε λίγο!» και να λάβει την απάντηση, μαζί με μια αγκαλιά, από τον κυβερνήτη: «Θεέ μου, Ερνεστ! Πού ήσουν; Δεν πειράζει, εδώ είναι φαλαινοθηρικός σταθμός, όλοι βρωμάμε λίγο».
Η τελευταία στάση μας στη South Georgia, όπου ήταν o εγκαταλελειμμένος φαλαινοθηρικός σταθμός του Grytviken, ο μεγαλύτερος στον Νότιο Ατλαντικό. Στο τοπικό νεκροταφείο, ανάμεσα στις λιγοστές ταφόπλακες στέκει ένας γρανιτένιος ογκόλιθος πάνω από τον τάφο του Σάκλετον, αυτού του μεγάλου εξερευνητή που πέθανε στις 5 Ιανουαρίου του 1922 στη South Georgia, ετοιμάζοντας μια νέα αποστολή στην Ανταρκτική. Σκαλισμένο πάνω του, το αγαπημένο του απόφθεγμα από ένα ποίημα του βρετανού ποιητή Ρόμπερτ Μπράουνινγκ: «Πιστεύω ότι κάθε άνθρωπος πρέπει να αγωνίζεται μέχρις εσχάτων για την κατάκτηση της μεγαλύτερης ανταμοιβής που όρισε η ζωή του».
*Ο Νίκος Τόδουλος ευχαριστεί θερμά την εταιρεία Active Point για την προσφορά του εξοπλισμού
