Η ελληνική περιπέτεια του Τζον Κίτμερ

Φωτογραφίες: Ανδρέας Σιμόπουλος

Η συνάντηση με τον Τζον Κίτμερ έγινε στην Βρετανική Σχολή Αθηνών, λίγες ώρες μετά τη νίκη του Ντόναλντ Τραμπ, την οποία ο κ. Κίτμερ, επικαλούμενος την ιδιότητα του βρετανού πρέσβη, απέφυγε να σχολιάσει. Μικρή παρηγοριά από το «σοκ Τραμπ», που μας είχε κρατήσει άγρυπνους μέχρι τις 5 το πρωί, ο περίπατος στους κήπους και τις αίθουσες της Σχολής. Πίσω από τον «Ευαγγελισμό», ανοίγει μια πόρτα και μεταφέρεται κανείς από το Κολωνάκι στην Οξφόρδη. Μας υποδέχθηκε ο διευθυντής της Σχολής, ο καθηγητής κ. Τζον Μπένετ, η υπεύθυνη της Σχολής, κυρία Τάνια Γερούση, και η υπεύθυνη Επικοινωνίας και ΜΜΕ της βρετανικής πρεσβείας, κυρία Μαρία Κικιδά. Ο κ. Κίτμερ είναι γνήσιος φιλέλληνας, μιλάει άπταιστα ελληνικά, είναι περιπατητής στα ελληνικά βουνά και μελετάει ελληνική ποίηση. Μάλιστα, αύριο Δευτέρα 21 Νοεμβρίου, στις 7.30 μ.μ., δίνει διάλεξη στα ελληνικά στο Μουσείο Μπενάκη (της οδού Κουμπάρη), με θέμα «Περπατώντας στην Ελλάδα: Τοπία / Αφηγήματα». Στις 5 Δεκεμβρίου, λίγο προτού αποχωρήσει από την Αθήνα, θα μιλήσει στις 7 το απόγευμα στη Βρετανική Σχολή με θέμα «Ritsos and Vrettakos: parallel literary lives» («Ρίτσος και Βρεττάκος: Λογοτεχνικοί βίοι παράλληλοι»).

Ωραία η ιδέα σας να συναντηθούμε στη Βρετανική Σχολή Αθηνών… «Σας ευχαριστώ. Εφέτος η Σχολή έγινε 130 ετών. Λειτουργεί από το 1886. Αποτελεί έναν από τους μακροβιότερους θεσμούς μας στην Ελλάδα. Η Σχολή εξειδικεύεται στην Αρχαιολογία. Περισσότερο γνωστές είναι οι δραστηριότητές της στην Κρήτη, στην Κνωσό. Αλλά έχει αναπτύξει πολλές άλλες δραστηριότητες σε ολόκληρη την Ελλάδα».

Μόλις κλείνετε σχεδόν τέσσερα χρόνια ως πρέσβης της Μεγάλης Βρετανίας στην Αθήνα και επιστρέφετε στο Λονδίνο για να συνεχίσετε την καριέρα σας στην κεντρική υπηρεσία, στο Foreign Office… «Είμαι στην Αθήνα εδώ και τέσσερα χρόνια ως πρέσβης. Αλλά ταξιδεύω στην Ελλάδα σχεδόν τα τελευταία 32 χρόνια».

Πότε ήρθατε για πρώτη φορά; «To Πάσχα του 1984. Σε εκδρομή του σχολείου. Ημασταν εδώ τρεισήμισι εβδομάδες. Πήγαμε από την Αθήνα στους Δελφούς και μετά νότια, στην Πελοπόννησο. Επειτα περάσαμε μια εβδομάδα, το Πάσχα, στην Αίγινα και μετά μια εβδομάδα στη Σίφνο».

Και τότε αποφασίσατε να μάθετε ελληνικά; «Το σκεφτόμουν από πριν, αλλά τότε το αποφάσισα. Ηταν τα χρόνια του Ανδρέα Παπανδρέου. Εμείς στη Βρετανία είχαμε τη Μάργκαρετ Θάτσερ. Η αντίθεση δεν θα μπορούσε να είναι μεγαλύτερη».

Τι σας εντυπωσίασε περισσότερο στην Ελλάδα; «Ο τρόπος που συμπεριφέρονταν οι άνθρωποι. Μιλούσαν δυνατά χειρονομώντας. Μου άρεσε. Εμοιαζε κάτι πολύ διαφορετικό από την Αγγλία».

Σήμερα οι Ελληνες είμαστε λιγότερο εκδηλωτικοί από τότε; «Νομίζω ότι είστε οι άνθρωποι που ήσασταν πάντα.Απλώς τώρα οι Ευρωπαίοι γνωριζόμαστε καλύτερα μεταξύ μας λόγω των φθηνών μετακινήσεων».

Μετά την ψήφο υπέρ του Brexit, βλέπετε μια πιο εσωστρεφή Βρετανία; «Δεν νομίζω. Αποφασίσαμε να αποχωρήσουμε από την Ευρωπαϊκή Eνωση και τις πολιτικές της δομές αλλά δεν φεύγουμε από την Ευρώπη.Πώς θα μπορούσαμε να φύγουμε από την Ευρώπη;».

Για πολλούς, όμως, το Brexit είναι ένα σημάδι ότι η ΕΕ διαλύεται. Αποχωρεί μία από τις μεγάλες χώρες. «Ωστόσο, 27 άλλα κράτη-μέλη συνεχίζουν να συμφωνούν μεταξύ τους».

Θα ήθελα να μου πείτε τρεις χαρακτηριστικές αναμνήσεις που παίρνετε μαζί σας φεύγοντας από την Ελλάδα. «Θα σας πω τέσσερις. Πρώτον, το 2015 συμμετείχα στο Athens Pride ως ομιλητής».

Θυμάμαι ότι άργησα να έρθω και έχασα τις ομιλίες. «Κι έτσι χάσατε μια μοναδική ομιλία (γέλια). Και δεν αναφέρομαι στη δική μου ομιλία αλλά στην ομιλία της κυρίας Ζωής Κωνσταντοπούλου, η οποία ακολούθησε. Εγώ ήμουν η «προθέρμανση». Η κυρία Κωνσταντοπούλου έβγαλε έναν συναρπαστικό λόγο. Η δική μου ομιλία δεν ήταν τόσο συναρπαστική, αλλά εξέφρασα την αλληλεγγύη μου προς τους παρευρισκομένους και προς την κοινότητα των ΛΟΑΤ εδώ στην Ελλάδα που ζητούσαν την επέκταση του συμφώνου συμβίωσης και για τα ομόφυλα ζευγάρια».

Πράγματι, τον Ιούνιο του 2015 δεν είχε ακόμη ψηφιστεί η επέκταση του συμφώνου συμβίωσης στα ομόφυλα ζευγάρια… «Οχι, αλλά ένας αρμόδιος κυβερνητικός παράγοντας ανέβηκε στο βήμα και διαβεβαίωσε πως η κυβέρνηση είχε αποφασίσει να καταθέσει τον σχετικό νόμο. Και έτσι είχα τη δυνατότητα να εκφράσω τη στήριξή μου σε αυτή την πρωτοβουλία, η οποία κατέληξε σε ψήφιση νόμου. Ηθελα να ενθαρρύνω τους παρευρισκομένους να δουν την αξία αυτής της πρωτοβουλίας. Βεβαίως, οι παρόντες ήταν με το μέρος μου, όπως ήταν αναμενόμενο. Ηταν μια εξαιρετική εμπειρία. Πρέπει να ήταν συγκεντρωμένοι γύρω στις 6.000-7.000 κόσμου στην πλατεία Κλαυθμώνος. Βρέθηκα μπροστά στο μικρόφωνο με δυο σημειώσεις σε ένα κομμάτι χαρτί. Είναι κάτι που σίγουρα δεν θα ξεχάσω».

Μάλλον θα καταγραφείτε στην ελληνική Ιστορία ως ένα προβεβλημένο πρόσωπο που συνέβαλε ώστε η ελληνική κοινή γνώμη να εξοικειωθεί με την ιδέα ότι δύο άνδρες μπορούν να είναι παντρεμένοι. Οταν ήρθατε στην Ελλάδα, πριν από τέσσερα χρόνια, αυτό ήταν ακόμη σχεδόν ανήκουστο. «Τα πράγματα αλλάζουν. Ελαβα πολύ θετικά σχόλια στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και e-mails και επιστολές μετά την ομιλία μου στο Athens Pride. Αυτό που είπα ήταν, για εμένα, κάτι απολύτως φυσικό: άνοιξα τα χέρια μου διάπλατα και είπα «κι εγώ είμαι γκέι». Επικράτησε απόλυτη ησυχία. Προς στιγμήν σκέφτηκα «ίσως δεν βρίσκομαι στο σωστό μέρος» και τότε είπα «θα το επαναλάβω: κι εγώ είμαι γκέι» και νομίζω ότι πρόσθεσα κάτι σαν «έχω τον σύντροφό μου μαζί μου εδώ σήμερα». Και τότε υπήρξαν χειροκροτήματα και ζητωκραυγές από τον κόσμο. Νομίζω ότι όντως ξαφνιάστηκαν που το είπε κάποιος. Ισως προσπαθούσαν να καταλάβουν και τα ελληνικά μου! Ηταν, όμως, μια πολύ καλή εμπειρία».

Θα λέγατε, ωστόσο, ότι περνάμε σε μια εποχή όπου εκδηλώνεται αντίδραση κατά των φιλελεύθερων αξιών, δείγμα της οποίας μπορεί να είναι το αποτέλεσμα των αμερικανικών εκλογών; «Δεν θα σχολιάσω τις αμερικανικές εκλογές, καθώς είμαι ο βρετανός πρέσβης στην Ελλάδα. Ομως, όχι, δεν βλέπω κάποιου είδους αντίδραση κατά των φιλελεύθερων αξιών. Αντίθετα, βλέπουμε σήμερα στον δυτικό κόσμο, από χώρα σε χώρα, να αναδύεται μια συναίνεση για τη σημασία της διαφορετικότητας, της ανεκτικότητας, της ανοιχτής κοινωνίας που επιτρέπει στους ανθρώπους να ζουν τη ζωή που θέλουν, εφόσον δεν προξενούν κακό στη ζωή των άλλων. Και δεν υπάρχει τίποτα σχετικά με τη φιλελευθεροποίηση των ΛΟΑΤ που να προξενεί κακό ή να απειλεί τη ζωή των άλλων».

Ποια είναι η δεύτερη ανάμνησή σας από την Ελλάδα των τελευταίων ετών; «Τον Σεπτέμβριο του 2015 βρέθηκα στη Μυτιλήνη. Πήγα για να δω ο ίδιος την τεράστια αύξηση των αφίξεων των μεταναστών από τις απέναντι ακτές. Μείναμε σε ένα ξενοδοχείο λίγο έξω από τη Μυτιλήνη, περίπου 4 μίλια από την πόλη. Στις έξι παρά τέταρτο το πρωί, λίγο πριν από την ανατολή, βγήκα από το ξενοδοχείο για να κάνω τζόγκινγκ. Σύντομα βρέθηκα ανάμεσα σε ανθρώπους που περπατούσαν ο ένας πίσω από τον άλλον στον παραλιακό δρόμο».

Βρεθήκατε ανάμεσα σε μετανάστες; «Ναι, και ήταν πολλοί, πάρα πολλοί άνθρωποι. Εμεινα εμβρόντητος, γιατί αμέσως συνειδητοποίησα ότι αυτό που έβλεπα μου έφερνε στο μυαλό τις εικόνες από τις μεγάλες μετακινήσεις πληθυσμών στην Ευρώπη στο τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Η μετανάστευση είναι μια τεράστια πρόκληση που θα συνεχίσουμε να αντιμετωπίζουμε στην Ευρώπη τα επόμενα χρόνια. Ηδη η Βρετανία έχει συμβάλει σημαντικά στην Ελλάδα στο πεδίο αυτό. Είμαι πολύ υπερήφανος για τα κονδύλια που έχουμε διαθέσει και για τα προγράμματα που έχουμε υλοποιήσει».

Η τρίτη ανάμνηση; «Το ταξίδι στο Αγιον Ορος για πρώτη φορά. Παρακολούθησα τη Θεία Λειτουργία στη Μονή Ιβήρων. Σηκώθηκα στις 3.30 το πρωί, μόλις χτύπησαν το σήμαντρο, και ήταν σαν να με χτυπούν κατευθείαν στο κεφάλι. Φαινόταν σαν να το χτυπούσαν έξω ακριβώς από την πόρτα μου. Βρέθηκα, λοιπόν, στον όρθρο και μετά στη λειτουργία. Ηταν πάρα πολύ όμορφα. Θυμάμαι το σημείο του Καθαγιασμού όπου ο διάκονος και ο ιερέας «συνομιλούν» με κλειστή την Ωραία Πύλη. Ο διάκονος είχε μια καταπληκτική φωνή τενόρου και ο ιερέας μια βαθιά και επιβλητική φωνή βαρύτονου και ήταν κάτι το μαγικό. Και συνειδητοποίησα ότι έτρεχαν δάκρυα από τα μάτια μου. Και, βεβαίως, Βρετανός ων, σκέφτηκα αμέσως «για τ’ όνομα του Θεού, άνθρωπέ μου, σύνελθε!». Αλλά μετά κοίταξα για μια στιγμή γύρω μου και είδα εκείνους τους μεγαλόσωμους Ρώσους, που τραντάζονταν από τους λυγμούς! Ηταν μια τόσο συγκινητική, τόσο όμορφη και τόσο πνευματική εμπειρία. Αυτή ήταν η πρώτη μου επίσκεψη στο Αγιον Ορος, ακολούθησαν άλλες δύο και καθεμία τους ήταν μαγική. Και θα σας περιγράψω, πολύ σύντομα, και την τέταρτη ανάμνηση. Τον Νοέμβριο του 2015 φιλοξενήσαμε στη Βρετανική Κατοικία μια φανταστική μουσική εκδήλωση για τα 25 χρόνια από τον θάνατο του Γιάννη Ρίτσου, του ποιητή για τον οποίο κάνω τη διδακτορική μου διατριβή».

Πείτε μου περισσότερα για τον Γιάννη Ρίτσο. «Θα σας πω πρώτα για την εκδήλωση που κάναμε. Ο Ντέιβιντ Χάρσεντ, ο εξαιρετικός βρετανός ποιητής, εξέδωσε το 2012 μια εξαιρετική συλλογή με αποδόσεις ποιημάτων του Ρίτσου –πρόκειται για αποδόσεις, όχι για μεταφράσεις –με τίτλο «In Secret – Versions of Yannis Ritsos». Είναι καταπληκτικές ερμηνείες των ποιημάτων του Ρίτσου. Ο Ντέιβιντ, λοιπόν, ήρθε στην εκδήλωση και εξήγησε τι προσπαθούσε να κάνει με το έργο του αυτό και διάβασε κάποιες από τις μεταφράσεις και κάποια αποσπάσματα από την απόδοση της «Ρωμιοσύνης» που μόλις είχε γράψει και ήταν καταπληκτικά. Μετά, η σύζυγός του, η ηθοποιός Τζούλια Γουότσον, διάβασε τη νέα απόδοση της «Σονάτας του Σεληνόφωτος» από τον Χάρσεντ, και ήταν κάτι υπέροχο. Ημασταν όλοι καθηλωμένοι απλώς γιατί οι αποδόσεις του είναι πάρα πολύ όμορφες και η απαγγελία της Τζούλια ήταν άψογη. Αλλά δεν τελείωσε εκεί!».

Ποια ήταν η συνέχεια; «Η Λυδία Κονιόρδου, η νέα υπουργός Πολιτισμού, διάβασε μερικά ποιήματα στα ελληνικά, και ήταν επίσης εξαιρετική στιγμή. Η κυρία Κονιόρδου απαγγέλλει εξαιρετικά Ρίτσο. Κι εκεί που θα σκεφτόταν κανείς ότι δεν μπορεί να γίνει καλύτερη η βραδιά, ο Θάνος Μικρούτσικος και ο Κώστας Θωμαΐδης ερμήνευσαν μερικά από τα μελοποιημένα έργα του Ρίτσου –του Θεοδωράκη και του Μικρούτσικου. Ηταν μια αξέχαστη εκδήλωση, ήταν απίστευτο. Ηταν ο δικός μου μικρός φόρος τιμής στον Ρίτσο. Ηταν και η εγγονή του Ρίτσου εκεί, η Λητώ, και συγκινήθηκε πάρα πολύ».

Πότε ήρθατε σε επαφή με την ποίηση του Ρίτσου; «Το 1997 πρωτοάκουσα τις μελοποιήσεις του Μίκη Θεοδωράκη στο ραδιόφωνο με δύο ελληνίδες φίλες μου. Τους είπα «είναι απίστευτα! Τι είναι;» και μου απάντησαν «είναι τραγούδια του Θεοδωράκη σε ποίηση του Ρίτσου». Εκείνη τη χρονιά παρακολουθούσα ένα εντατικό πρόγραμμα Νέων Ελληνικών στο Athens Centre και είχαμε πάει με αυτές τις δύο φίλες στη θάλασσα. Καθώς επιστρέφαμε έπαιζαν αυτά τα τραγούδια στο ραδιόφωνο.Τότε αποφάσισα πως ήθελα να μάθω περισσότερα για αυτόν τον ποιητή και την επόμενη χρονιά, το 1998, όταν ήρθα για ένα ακόμη πρόγραμμα Νέων Ελληνικών έξι εβδομάδων, επέμεινα να μελετήσω τη «Ρωμιοσύνη» με τη δασκάλα μου».

Τι γνώμη έχετε για την «πολιτικότητα» του Ρίτσου; «Συχνά εσείς οι Ελληνες αναφέρεστε στην ποίηση του Ρίτσου ως έκφραση κομματικού λόγου. Ομως, όταν ο Ρίτσος έγραφε τη «Ρωμιοσύνη» και την «Κυρά των Αμπελιών», το ΕΑΜ απευθυνόταν σε όλους. Ο Ρίτσος ανταποκρίθηκε σε αυτό με ορισμένα εξαιρετικά ποιήματα που είναι βαθιά ριζωμένα στα ελληνικά χώματα, σε ένα ευρύ όραμα ελληνικότητας. Νομίζω ότι τα πιο σημαντικά έργα του είναι του ίδιου επιπέδου με τα έργα του Ελύτη, του Σεφέρη και του Καβάφη και συγκαταλέγονται στην καλύτερη ελληνική ποίηση του 20ού αιώνα.Γι’ αυτό και η πρότασή μου για το master μου στις Νεοελληνικές Σπουδές στο King’s College του Λονδίνου αφορούσε τον τρόπο με τον οποίο στην Κατοχή ο Ρίτσος ξεκινά να χρησιμοποιεί σύμβολα της Ορθοδοξίας στο έργο του».

Συμβάδιζε αυτό με την πολιτική του ΕΑΜ; «Ναι. Η εργασία μου αυτή έχει δημοσιευθεί και μπορείτε να τη βρείτε στην Επιθεώρηση Βυζαντινών και Νεοελληνικών Σπουδών του 2009. Προκειμένου να πείσει ένα όσο το δυνατόν μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού να λάβει μέρος στην Αντίσταση, το ΕΑΜ δεν υιοθέτησε την παραδοσιακή στάση του Κομμουνιστικού Κόμματος απέναντι στην Εκκλησία. Τη δεκαετία του 1930, ο διαχωρισμός Κράτους – Εκκλησίας αποτελούσε έναν από τους κύριους διακηρυγμένους στόχους των κομμουνιστών. Το ΕΑΜ εγκαταλείπει εν πολλοίς αυτή τη θέση, κάτι που εκφράζεται με την εικόνα του «πολεμιστή παπά». Η Ορθοδοξία προχωρά χέρι χέρι με το Κίνημα.Αυτό ακριβώς έκανε και ο Στάλιν στη Ρωσία –για να ενώσει τους Ρώσους».

Ο Ρίτσος, λοιπόν, παρακολούθησε αυτή τη μεταβολή… «Και δημιούργησε μεγάλη ποίηση. Ο Ρίτσος γράφει κατά της θρησκείας τη δεκαετία του 1930, αλλά αρχίζει να εντάσσει τα σύμβολά της στο έργο του τη δεκαετία του 1940.Και νομίζω ότι αυτό φτάνει στο αποκορύφωμά του σε ένα εκπληκτικό ποίημα, που είναι, κατά την άποψή μου, ένα από τα καλύτερα που έχει γράψει ποτέ, το ποίημα «Η Κυρά των Αμπελιών», το οποίο στηρίζεται πάρα πολύ στην απεικόνιση της Παναγίας στην παραδοσιακή ποίηση, στον Ακάθιστο Υμνο και στα έργα άλλων ποιητών, όπως του Σικελιανού. Αυτό ήταν, λοιπόν, το master μου και τώρα κάνω τη διδακτορική διατριβή μου στο King’s College».

Και υπάρχει και μια πέμπτη ανάμνηση. Εμαθα ότι πρόσφατα περπατήσατε στον Ταΰγετο, στα ίχνη του κορυφαίου ταξιδιωτικού συγγραφέα Πάτρικ Λη Φέρμορ… «Πολλοί Αγγλοι και σίγουρα όλοι οι άγγλοι αρχαιολόγοι που πέρασαν από τη Βρετανική Σχολή Αθηνών ήταν περιπατητές. Ηταν πεισματάρηδες που περπατούσαν στα βουνά. Και ο Πάτρικ Λη Φέρμορ ήταν μεγάλος περιπατητής. Στο πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου του «Μάνη» περιγράφει τη διαδρομή του με τα πόδια από την Αναβρυτή κοντά στον Μυστρά ως την Καρδαμύλη. Ετσι κι εμείς οργανώσαμε μια εκδρομή, περπατήσαμε από τον Μυστρά ως την Αναβρυτή. Φτάσαμε στον Προφήτη Ηλία, στην κορυφή του Ταΰγετου, την επόμενη ημέρα και ήταν θαυμάσια. Από εκεί είδαμε ολόκληρο το νότιο τμήμα του Ταΰγετου, δηλαδή τη Μάνη, όπως εκδιπλώνεται έως το Ακρωτήριο Ματαπά, το νοτιότερο σημείο της ηπειρωτικής Ευρώπης. Μετά συνεχίσαμε νότια ως το Καλαμίτσι, στο σπίτι του Πάτρικ Λη Φέρμορ, και μετά πήγαμε στην Καρδαμύλη. Ηταν μια περιπατητική εκδρομή πέντε ημερών. Κοιμηθήκαμε σε καταφύγια και ξενώνες και μία ημέρα στο βουνό, σε σκηνές. Ηταν μια αξέχαστη εμπειρία».

Σας ευχαριστώ πολύ που μοιραστήκατε μαζί μας όλες αυτές τις όμορφες αναμνήσεις. «Εγώ σας ευχαριστώ».

* Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 20 Νοεμβρίου 2016