.
Αν η διαδρομή ως το Ελαφονήσι είναι πάνω στο σώμα του Σελίνου, η διαδρομή ως τον Ομαλό είναι μέσα στην καρδιά της Κρήτης. Στον δρόμο προς Χανιά, 2 χλμ. από την Παλαιόχωρα, υπάρχει η διακλάδωση προς Αζωγυρέ και Σούγια. Πριν από τον Αζωγυρέ, μια διακλάδωση κατεβαίνει στη ρεματιά, στη σκιά του πλατάνου των 99 Αγίων Πατέρων, η μονή των οποίων βρίσκεται στην απέναντι πλαγιά. Γύρω από τους Στράτους (4 χλμ. από τον Αζωγυρέ) η φύση οργιάζει μέσα στα πλατάνια και στις ελιές και γύρω από τη Μάζα (8 χλμ. από τους Στράτους) και το Ροδοβάνι (2 χλμ. μετά) χρυσίζουν τα αμπέλια με το μοσχάτο σταφύλι που βγάζουν φημισμένο κρασί.
Από τους Αγίους Θεοδώρους στον Σελινιώτικο Γύρο, είναι ωραία η θέα του οροπεδίου του Ομαλού, στον οποίο τα κοπάδια των προβάτων παίζουν μια εξαίσια μουσική με τα κουδούνια τους. Ο περιφερειακός δρόμος του Ομαλού διακλαδώνεται δεξιά (31 χλμ. από το Τειχί) για το Ξυλόσκαλο (1,7 χλμ.), όπου είναι η είσοδος του φαραγγιού της Σαμαριάς, στη σκιά του επιβλητικού Γκίγκιλου. Ο δρόμος διατρέχει την περίμετρο του οροπεδίου και επιστρέφει στους Αγίους Θεοδώρους για τον ίδιο δρόμο της επιστροφής.
Εδώ υπάρχει η Κάντανος
Από την Παλαιόχωρα παίρνουμε τον δρόμο της επιστροφής στα Χανιά και περνάμε από το Κακοδίκι (10 χλμ.). Εδώ, στο καφενείο «Η συνάντηση», συμβαίνει μια πραγματική συνάντηση με το άρωμα της Κρήτης. Η κυρία Σπυριδούλα, νοικοκυρά περασμένων καιρών, ζύμωνε και άνοιγε φύλλο για να το κόψει χυλοπίτες.
Μια ρακί με φιστίκια για τον δρόμο και συνεχίζουμε για Κάντανο (8 χλμ. από το Κακοδίκι), ένα χωριό που οι ναζί ισοπέδωσαν για να μην ξαναχτιστεί ποτέ, αλλά αυτό υπάρχει όλο δύναμη μέσα στους ελαιώνες με τις ενετικές ελιές, τα κλήματα του ρωμαίικου σταφυλιού και τα βυζαντινά ξωκκλήσια, όπως της Αγίας Αννας. Μόνο οι μαύρες πινακίδες που άφησαν πίσω τους οι κατακτητές θυμίζουν τη μαύρη φιλοσοφία τους, που ευτυχώς διαψεύστηκε, εδώ που υπάρχει η Κάντανος και σε κάθε άλλη γωνιά της Ευρώπης.
Ολα αυτά μπορεί να τα σκεφθεί ο επισκέπτης διαβάζοντας στο μουσείο του χωριού τις αυθεντικές «παρακαταθήκες» που άφησαν οι επιδρομείς πάνω στα αποκαΐδια και προτού τον συνεπάρει η ομορφιά του τοπίου, στρίβοντας αριστερά λίγο πριν από την Κάντανο προς το Ελαφονήσι (37 χλμ.). Ο δρόμος τρέχει ανάμεσα στα περιβόλια, στις ελιές και στις καστανιές, γύρω από το Ελος (20 χλμ. από την Κάντανο), μέχρι που βγαίνει στη θάλασσα, στην Παναγία Χρυσοσκαλίτισσα (15 χλμ. από το Ελος) και συνεχίζει για λίγο (5 χλμ.) ως το Ελαφονήσι.
Η νοστιμιά πάει στα όρη και στη θάλασσα
«Με συντροφιά εκάθουμου άξια και τιμημένη» τραγουδά ο δήμαρχος Καντάνου – Σελίνου Γιώργος Δερμιτζάκης και στο τραπέζι της ταβέρνας «Galaxy» έρχονται όλα της Κρήτης τα καλά, μαραθόπιτα με φύλλο ανοιγμένο με ξυλίκι και γέμιση με μάραθο, σκόρδο και μυζήθρα, καλιτσούνια με άγρια χόρτα, κρητική σαλάτα, κατσίκα με σταμναγκάθι. Καθώς βρισκόμαστε στην προκυμαία της Παλαιόχωρας, δεν φτάνουν στο τραπέζι μόνο τα καλά της γης, αλλά και της θάλασσας: ψαρόσουπα, αθερινός, σαρδέλες, μαριδάκι. Η μνήμη είναι παράξενο πράγμα και μέσα σε αυτή την ποικιλία που χαρακτηρίζει το κρητικό τραπέζι ο Γιώργος Δερμιτζάκης ζητεί αλατσολιές και θυμάται ένα φαγητό των φτωχών σε αγαθά χρόνων της εποχής τού «χρησιμοποιούμε τα πάντα για να ζήσουμε», τον πολύλογο ζωμό, μια σούπα με πολλών λογιών όσπρια (φασόλια, ρεβίθια, κουκιά, φακές, σιτάρι, καλαμπόκι, λίγο ρύζι, λάδι, που βράζουν όλα μαζί για τέσσερις ώρες).
Την επομένη βρήκαμε αυτό το πολύλογο φαγητό στην καλοκαιρινή εκδοχή του, τα παπούδια, στο «Γραμμένο», στην ομώνυμη ταβέρνα του
Μάνου και της
Σπυριδούλας Νταουντάκη, που κι εδώ τα καλά υλικά (τα παράγουν ή τα μαζεύουν όλα οι ίδιοι) και το μεράκι κάνουν το γευστικό θαύμα τους: κουνέλι με μυζήθρα, κατσίκι με σταμναγκάθι, αβρονιές με αβγά (σφουγγάτο), ασκολίμπρους (βολβούς), ανθούς κολοκυθιών, σουρωτό γιαούρτι, ποικιλία άγριων χόρτων.
Πηγαίνοντας για το Ελαφονήσι, γύρω από το Ελος, οι καστανοκουβάρες έχουν αρχίσει να δένουν πάνω στις αιωνόβιες καστανιές. Εκείνη την εποχή που θυμηθήκαμε, τού τίποτα δεν πάει χαμένο, τα κάστανα τα έκαναν αλεύρι και το ζύμωναν ψωμί, αλλά και τα μαγείρευαν στιφάδο. Κουβέντα στην κουβέντα για τα παραδοσιακά κρητικά φαγητά, ο Βασίλης Κουκουβιτάκης θυμήθηκε σπάνια φαγητά, τους χοχλιούς με τον ξινόχοντρο, το σπλινογάρδουμο (έντερο γεμισμένο με λωρίδες σπλήνας στο τηγάνι) και τα σωθικά (κοιλιά τυλιγμένη με έντερα) που τα λένε και γαρδούμια. Και, ω του θαύματος, η ταβέρνα «Μεσόστρατο» στην πλατεία της Καντάνου είχε μαγειρέψει εκείνη την ημέρα γαρδούμια με πατάτες και κολοκυθάκια, και όχι μόνο. Είχε ετοιμάσει και μπουρέκι (πατάτες, κολοκύθια και πυκτόγαλα), καλιτσούνια μαλακερά (με μαλακή γραβιέρα που δεν έχει ωριμάσει), αρνί με αγκινάρες, κατσικάκι τσιγαριαστό και είχαν τη διάθεση να κάνουν και στάκα με αβγά μάτια.
Καστανιές υπάρχουν και στη διαδρομή προς Ομαλό και με τα κάστανα γαρνίρουν το μικρό χοιρινό στον φούρνο. Στην Αγία Ειρήνη έχουν καστανιές μαζί με τις μαυρομουρνιές, από τα μαύρα μούρα των οποίων κάνουν τη μουρνιδιά, μια βαριά ρακί που αποστάζεται σε μικρές ποσότητες. Μουρνιδιά μπορούν να δοκιμάσουν οι περιηγητές αυτής της περιοχής στο Επανοχώρι, στο μαγαζί πάνω στον δρόμο της Πόπης Κουκουλιτάκη, που τη συνοδεύει με καλιτσούνια με ανθότυρο και μέλι και έχει για συνέχεια κατσικάκι τσιγαριαστό στην κατσαρόλα, με σταμναγκάθι, βραστό, πιλάφι, στον φούρνο με πατάτες. Καθώς είναι βοσκοί, τα ζώα τα εκτρέφουν οι ίδιοι και κάνουν και τον καλύτερο ανθότυρο.
Στο Τειχί, δίπλα στα τείχη της αρχαίας Ελύρου, στην ταβέρνα «Ελυρος», έχουν κρασί από μοσχάτο σταφύλι που καλλιεργούν εδώ στο Ροδοβάνι και στη Μάζα. Σπέσιαλ είναι ο κόκορας κρασάτος που μαγειρεύουν εδώ, όπως και οι μπουμπουριστοί χοχλιοί τους και το τσιγαριαστό αρνάκι που ψήνεται στην κατσαρόλα μόνο με λίγο λάδι. Κάποιοι το σβήνουν με κρασί. Κι εδώ τα υλικά, όπως και το μεράκι, είναι δικά τους, ακόμη και ο κόκορας και οι πατάτες.
πρόσβαση:
Ακτοπλοϊκώς από Πειραιά για Σούδα (τηλ. 210 4197.400, 210 4197.420,
www.anek.gr).
Αεροπορικώς για Χανιά με Olympic Air (τηλ. 210 3550.500, www.olympicair.com) και Aegean (τηλ. 801 1120.000).
διαμονή:
Στην Παλαιόχωρα, στο ξενοδοχείο πέντε αστέρων «Libyan Princes Hotel» (τηλ. 28230 42030,
www.libyanprincess.gr), στα ωραία διαμερίσματα «Oreia» (τηλ. 28230 42455,
www.oreia.gr), στο ξενοδοχείο «Olive Tree Cottages» (τηλ. 6976731156), στο «Elman Hotel Apartments» (τηλ. 28230 41412,
www.elman.gr), στο «Mediterranean Sea» (τηλ. 28230 41286,
www.mediterranean-sea.gr), στο κάμπινγκ «Γραμμένο» (τηλ. 6979228610).
φαγητό:
Στην Παλαιόχωρα, στην «Αριστέα» για φρέσκα ψάρια, μπουρέκι, αβρονιές με αβγά και άλλα παραδοσιακά και μαγειρευτά φαγητά. Στην Κάντανο, στην «Πλατεία», για σπέσιαλ κρεατότουρτα και στο ζαχαροπλαστείο Κοντεκάκη για γαλακτομπούρεκο από γάλα της περιοχής και παγωτό.