«Ολα όσα είναι σημαντικά για εμένα τα κρατώ μυστικά. Δεν μιλώ με κανέναν. Καμιά φορά έγραφα στο ημερολόγιο, το προτιμώ από το να μοιράζομαι τα προβλήματα με φίλους. Μπορεί να μη μου δώσουν σημασία ή να με εκμεταλλευτούν και να με προδώσουν». Τα λόγια μιας νεαρής κοπέλας συνοψίζουν την απάντηση σε ερωτήματα που τις τελευταίες ημέρες βασανίζουν την ελληνική κοινωνία: Πώς αισθάνεται ένα παιδί που εκφοβίζεται συστηματικά; Τι υψώνει το φράγμα της σιωπής και ποιος ο ρόλος των σιωπηλών μαρτύρων; Με αφορμή τον θλιβερό θάνατο του 20χρονου Βαγγέλη Γιακουμάκη, το ζήτημα του σχολικού εκφοβισμού ήρθε στο προσκήνιο.
Σε έρευνα του ΕΠΙΨΥ ανάμεσα σε 4.141 εφήβους το 2014 ποσοστό 6,4% ανέφεραν ότι έχουν υποστεί ενοχλητικά πειράγματα τουλάχιστον δύο φορές τον μήνα μέσα στο τελευταίο δίμηνο, ενώ το 7,5% ανέφερε ότι βρέθηκε στη θέση του εκφοβιστή. School bullying είναι ο εκφοβισμός ενός συγκεκριμένου παιδιού, είτε με λόγια είτε με πράξεις, συστηματικά και εσκεμμένα από μια ομάδα στον χώρο του σχολείου ή στη διαδρομή για το σχολείο, ακόμη και μέσα στο σχολικό. Ο πρώτος όρος εξάλλου που του αποδόθηκε από το 1970 ήταν mobbing –από τη λέξη mob (όχλος).
Από τα παιδιά που επισκέπτονται τη Μονάδα Εφηβικής Υγείας (ΜΕΥ) του Νοσοκομείου Παίδων «Παναγιώτη & Αγλαΐας Κυριακού», το 20%-30% των αιτημάτων αφορά τον εκφοβισμό, ενώ στη Γραμμή 8001180015 ο εκφοβισμός είναι κυρίαρχο θέμα. Συγχρόνως το φαινόμενο «κρύβεται» πίσω και από άλλα προβλήματα, γεγονός που αυξάνει κατά πολύ τα ποσοστά. «Τα τελευταία χρόνια λόγω της κρίσης αυξάνονται οι δυσλειτουργίες μέσα στην οικογένεια, γεγονός που αυξάνει τα περιστατικά» λέει στο «Βήμα» η κυρία Αρτεμις Τσίτσικα, επίκουρη καθηγήτρια Παιδιατρικής – Εφηβικής Ιατρικής, επιστημονική υπεύθυνη του ΜΕΥ.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα η περίπτωση ενός μαθητή, οι γονείς του οποίου θορυβήθηκαν επειδή επέστρεφε στενοχωρημένο από το σχολείο. «Επαιρνε μαζί το κολατσιό του και μόλις το έβγαζε από την τσάντα του το πέταγαν κάτω και το πάταγαν. Μια μέρα που πήγε με καινούργιο μπουφάν του το έσκισαν. Οταν οι γονείς απευθύνθηκαν στη δασκάλα, εκείνη επέδειξε αμυντική στάση, όπως συμβαίνει συνήθως, γιατί οι εκπαιδευτικοί αισθάνονται «κατηγορούμενοι» ότι δεν κάνουν καλά τη δουλειά τους» περιγράφει ο καθηγητής Παιδοψυχιατρικής κ. Ιωάννης Τσιάντης, επιστημονικός υπεύθυνος της Εταιρείας Ψυχικής Υγείας Παιδιών και Εφήβων (ΕΨΥΠΕ). Το παιδί παρουσίαζε τα τυπικά συμπτώματα ενός εκφοβιζόμενου: πονοκέφαλος, πόνος στην κοιλιά, κακός ύπνος, θλίψη, αλλαγή συνηθειών, μεταβολή της σχολικής επίδοσης και τελικά άρνηση να πάει στο σχολείο.
Ποια είναι τα παιδιά-στόχος; Παιδιά ανασφαλή, ευάλωτα, παθητικά. Διαφέρουν από τα άλλα, είναι πιο ήσυχα, συχνά καλοί μαθητές, φοράνε γυαλιά, δεν μιλούν καλά ελληνικά, είναι καινούργια στο σχολείο, δεν έχουν φίλους. «Ορισμένα έρχονταν σε εμάς με απόπειρες αυτοκτονίας. Οι γονείς συχνά θύμωναν και γίνονταν οι ίδιοι επιθετικοί, όμως οι νέοι θέλουν να τους τραβήξουν την προσοχή στο πραγματικό πρόβλημα, όχι επιφανειακά» λέει ο καθηγητής. «Είναι παιδιά οι γονείς των οποίων καβγαδίζουν και φωνάζουν. Αυτό τραυματίζει το παιδί που αισθάνεται ότι δεν είχε πια πού να απευθυνθεί και προβαίνει σε αυτή την πράξη».
Συχνά «θύματα» και «θύτες» αποτελούν τις δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Οι εκφοβιστές είναι επίσης ανασφαλείς, με πολύ άγχος, όμως πιο ενεργητικοί, επιθετικοί και ζόρικοι από τα «θύματά» τους. Προσπαθούν να βρίσκονται στο επίκεντρο της προσοχής επειδή τους λείπει αυτό από το οικογενειακό περιβάλλον, είναι υπερκινητικοί, δεν συμπαθούν τους κανόνες και τα όρια και διαθέτουν μειωμένη ενσυναίσθηση, δηλαδή δεν συνειδητοποιούν τον αντίκτυπο των πράξεών τους.
Ρόλο-κλειδί στον κύκλο του εκφοβισμού κρατούν οι παρατηρητές. «Σιωπηλούς μάρτυρες» τους ονομάζει ο κ. Τσιάντης, «διότι δεν μιλούν (όπως και το θύμα), βλέπουν όμως και συμμετέχουν παθητικά, αλλά με έναν τρόπο σαδιστικό. Αντλούν και αυτοί ικανοποίηση. Χτυπάνε τα άλλα παιδιά, κάνουν πλάκα, γελάνε, βρίζουν». Σε αυτόν τον κύκλο τοποθετεί και τους εκπαιδευτικούς που, είτε από άγνοια είτε από αδιαφορία, δεν παίρνουν την κατάσταση στα χέρια τους, όπως οφείλουν.
Η ευαισθητοποίηση αυτών των παρατηρητών και η ενδυνάμωση της σχολικής κοινότητας ώστε να υπάρχει αλληλεγγύη μεταξύ των μαθητών είναι που δίνει τελικά τη λύση και δεν επιτρέπει αναπαραγωγή του φαινομένου. Για τον λόγο αυτόν η ΕΨΥΠΕ διενεργεί εκπαιδευτικά προγράμματα και διαθέτει τρεις τηλεφωνικές γραμμές βοήθειας για παιδιά 116111, γονείς 8018011177 και εκπαιδευτικούς 11130.

«Ο δάσκαλος πρέπει να είναι εκπαιδευμένος να διαχειρίζεται το bullying, να αντιμετωπίσει την τάξη ως ομάδα, να βάζει κανόνες στην τάξη, να μιλήσει με τους μαθητές, να τους ενθαρρύνει να εκφράζονται, να μιλούν χωρίς να φοβούνται. Ο κανόνας είναι ότι η βία δεν είναι αποδεκτή». Οπως σχολιάζει, η λύση δεν δίνεται «με το να επιτεθεί ο ένας γονιός στον άλλο. Δημιουργείται έτσι εχθρότητα μέσα στην κοινότητα του σχολείου, γονείς συγκεντρώνουν στοιχεία για να μηνύσουν άλλους γονείς, αστυνομικοί μπαίνουν σε σχολεία για να συλλάβουν παιδιά. Αυτό είναι απαράδεκτο».
Αντι-bullying εκπαίδευση για όλους


«Οι γονείς είναι κλεισμένοι στα δικά τους προβλήματα και συχνά έχουν λανθασμένη άποψη για τη συμπεριφορά του παιδιού τους. Ομάδα-«κλειδί» είναι οι εκπαιδευτικοί, αποτελούν πρότυπα για τους μαθητές. Χρειάζονται όμως και οι δύο ενημέρωση και εκπαίδευση» σχολιάζει η κυρία Τσίτσικα. Το επιστημονικό προσωπικό του Τμήματος Ενημέρωσης Παιδιών, Γονέων και Εκπαιδευτικών στο πλαίσιο της πρόληψης πραγματοποιεί βιωματικές δράσεις σε σχολεία όλης της Ελλάδας.

«Είναι δύσκολο από τη μια ώρα που βρισκόμαστε στην κάθε τάξη να καταλάβουμε αν υπάρχουν κρούσματα εκφοβισμού. Αυτό που μπορούμε να αφουγκραστούμε από την εμπειρία μας είναι τη συγκινησιακή φόρτιση των παιδιών. Οταν η αντίδρασή τους κινείται στα δύο άκρα, αδιαφορία ή ζωηράδα, αυτό είναι σημάδι ότι τα αφορά» εξηγεί ο κ. Παύλος Σαλίχος, ψυχολόγος του οργανισμού «Το Χαμόγελο του Παιδιού». Μέσα στο 2014 22.662 μαθητές, 3.611 γονείς και 935 εκπαιδευτικοί παρακολούθησαν αυτές τις ενημερωτικές επισκέψεις. «Δεν είναι μυστικό, μίλα σε έναν ενήλικο που εμπιστεύεσαι ή κάλεσε στο 1056 όπου θα βρεις κάποιον να μιλήσεις» συμπληρώνει.
Για παιδιά και εκπαιδευτικούς

Εξυπνες αντιδράσεις

  • Ενημέρωσε δασκάλους / γονείς
  • Μη δείχνεις πανικό ή αναστάτωση
  • Απόφυγέ τους αλλά όχι τρέχοντας
  • Αγνόησε εντελώς όσα ακούς
  • Χρησιμοποίησε έξυπνες απαντήσεις / χιούμορ: Αν κάποιος, για παράδειγμα, σου πει «Είσαι ηλίθιος», μπορείς να απαντήσεις: «Ωραία, αυτό μας κάνει δύο!»
  • Χαμογέλα ή γέλα με όσα ακούς σαν να μη σε ενοχλούν

Εξυπνα tips

  • Φτιάξτε «κουτί του εκφοβισμού» όπου τα παιδιά θα γράφουν ό,τι τους συμβαίνει ή θα προτείνουν λύσεις
  • Φτιάξτε κονκάρδες-βραβεία για όσα παιδιά δείχνουν σεβασμό και αλληλεγγύη
  • Ορίστε μια ομάδα παιδιών-διαμεσολαβητών

Πηγή: Εγχειρίδιο της ΕΨΥΠΕ για τον σχολικό εκφοβισμό

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ