Μπορεί να στολίζουν τους βυθούς εδώ και χιλιετίες, η αλήθεια είναι όμως ότι τα τελευταία χρόνια οι κοραλλιογενείς ύφαλοι αργοπεθαίνουν, στερώντας από τις θάλασσες πολύτιμα οικοσυστήματα για αναρίθμητα είδη ψαριών και μαλακίων που βρίσκουν καταφύγιο σε αυτά και διαταράσσοντας παράλληλα την ευαίσθητη υποθαλάσσια ισορροπία. Οι συχνά θανάσιμες απειλές τους πολλές. Για τις περισσότερες από αυτές ωστόσο ένα μεγάλο μερίδιο ευθύνης ανήκει στον άνθρωπο και στην επιπόλαια συμπεριφορά του προς το περιβάλλον. Οι «ζούγκλες» του βυθού
Τι είναι όμως στην πραγματικότητα αυτά τα μαγευτικά υποθαλάσσια ζωντανά «αρχιτεκτονήματα» και γιατί υποφέρουν; Ο έλληνας ερευνητής δρ Χαρίλαος Λέσσιος, senior scientist του Ινστιτούτου Τροπικών Ερευνών Σμιθσόνιαν στον Παναμά, στις ΗΠΑ, μας εξήγησε τι ακριβώς συμβαίνει στον βυθό. « Μαζί με τα τροπικά δάση, οι κοραλλιογενείς ύφαλοι αποτελούν τα οικοσυστήματα με τη μεγαλύτερη βιοποικιλότητα. Για τις τροπικές θάλασσες, όπου φτάνει το φως,τα κοράλλια είναι πολύτιμα, καθώς χωρίς αυτά δεν θα υπήρχαν τα οικοσυστήματα που υπάρχουν εκεί. Πρόκειται δηλαδή για τις θαλάσσιες τροπικές ζούγκλες, οι οποίες όμως υποφέρουν από διάφορες αιτίες που άρχισαν να εμφανίζονται από τα τέλη της δεκαετίας του 1970 και τις αρχές του 1980. Το πρόβλημα είναι ότι δεν διαθέτουμε πολλά δεδομένα για το τι συνέβαινε πριν από αυτό το διάστημα. Ενα ποσοστό των επιπτώσεων που βλέπουμε σήμεραδηλαδήοφείλεται στο γεγονός ότι μελετάμε και παρακολουθούμε στενά την κατάσταση των υφάλων» λέει στο «Βήμα» ο δρ Λέσσιος.
Οι λόγοι για τους οποίους τα κοράλλια αργοπεθαίνουν τα τελευταία χρόνια ποικίλλουν. Οπως εξηγεί ο ειδικός, κάποιοι από αυτούς είναι φυσικοί, όπως για παράδειγμα τυφώνες κ.ά., και υπήρχαν πάντοτε. Κάποιοι άλλοι ωστόσο οφείλονται καθαρά στον ανθρώπινο παράγοντα που μέσω της μόλυνσης του περιβάλλοντος και της υπεραλίευσης έχει καταδικάσει τα κοράλλια σε θάνατο, παρασύροντας μαζί τους εκατομμύρια είδη που φιλοξενούνται σε αυτά.
Μια ευαίσθητη συμβίωση
« Τα κοράλλια που σχηματίζουν τους υφάλους δεν είναι τα πολύτιμα που χρησιμοποιούμε στα κοσμήματα» κάνει τον διαχωρισμό ο επιστήμονας . «Αυτά,τα κόκκινα κοράλλια,είναι τα λεγόμενα μαλακά κοράλλια ή οκτωκοράλλια. Εκείνα που δημιουργούν τους υφάλους είναι τα εξακοράλλια, τα οποία κατά την ανάπτυξή τους εναποθέτουν πολύ ανθρακικό ασβέστιο. Οι πληθυσμοί τους συνεχώς εμπλουτίζονται με καινούργια κοράλλια πουεπικάθονται και πολλαπλασιάζονται με προνύμφες. Οι προνύμφες μπαίνουν στο νερό και κολυμπούν ή τις παρασέρνει το ρεύμα έως ότου επικαθήσουν με τη σειρά τους σε μέρος πρόσφορο για την ανάπτυξή τους».
«Ο λόγος για τον οποίο αναπτύσσονται τα κοράλλια,παρ΄ ότι στις τροπικές θάλασσες η παραγωγικότητα του νερού είναι χαμηλή, είναι ότι υπάρχει μια συμβίωση μεταξύ του κοραλλιού και ενός φύκους που ονομάζεται Symbiodinium,που ζει μέσα στα κύτταρα του κοραλλιού και φωτοσυνθέτει. Με τη βοήθεια, δηλαδή, του διοξειδίου του άνθρακα και του ηλιακού φωτός παράγει τροφή, οργανικές ουσίες, ένα μέρος των οποίων απορροφάται από το κοράλλι.Δηλαδή τα κοράλλια και να μη φάνε πλαγκτόν πάλι αναπτύσσονται χάρη στη φωτοσύνθεση – όσο υπάρχει φως.Τα κοράλλια που δημιουργούν τους υφάλους σταματούν εκεί που σταματά και το ηλιακό φως» μας εξηγεί ο δρ Λέσσιος.
Στην περίπτωση των κοραλλιών που ζουν σε μικρά βάθη, η συμβίωση μεταξύ του φύκους και του κοραλλιού, κατά τον ερευνητή, είναι ιδιαίτερα λεπτή. Οταν οι συνθήκες δεν είναι καλές, τότε η ανάπτυξή τους σταματάει: τα φύκη φεύγουν από το κοράλλι, με αποτέλεσμα το κοράλλι σταδιακά να αποχρωματίζεται. « Τα εντυπωσιακά χρώματα που βλέπουμε δεν προέρχονται από το ίδιο το κοράλλι, αλλά από το φυτό που τα συνοδεύει.Οταν η σχέση αυτή μεταξύ κοραλλιού και φύκους δεν πάει καλά τότε σιγά σιγά το πρώτο οδηγείται στη λεύκανση- απογυμνώνεται δηλαδή και χάνει το χρώμα του.Η συγκεκριμένη κατάσταση δεν θα σκοτώσει απαραίτητα το κοράλλι, αλλά οπωσδήποτε φρενάρει την ανάπτυξή του και ένα ποσοστό της συνολικής βιομάζας τού κοραλλιού πεθαίνει.Το κοράλλι φιλοξενεί αποικίες πολλών πολυπόδων – ο ένας είναι δίπλα στον άλλον.Οταν πεθάνει ένα μέρος του κοραλλιού, το τι θα επακολουθήσει εξαρτάται από διάφορους παράγοντες,ένας εκ των οποίων- και ίσως ο πιο σημαντικός- είναι το τι θα κάνουν οι οργανισμοί που ζούσαν στο συγκεκριμένο σημείο και τρέφονται με μακροφύκη που αναπτύσσονται οπουδήποτε υπάρχει φως».
Η πληγή της υπεραλίευσης
« Τα συγκεκριμένα φύκη έχουν την τάση να αναπτύσσονται πολύ πιο γρήγορα από το ίδιο το κοράλλι,με αποτέλεσμα να κινδυνεύουν να το σκοτώσουν στερώντας του το φως » μας λέει ο ειδικός. « Συνήθως αυτό δεν συμβαίνει γιατί τα φυτοφάγα ψάρια και οι αχινοίφροντίζουν να τρώνε τα μακροφύκη.Οταν όμωςτα ψάρια και οι αχινοί λείψουν από τα σημεία αυτά,τότε σαφώς υπάρχει περίπτωση να πεθάνει ένας ολόκληρος ύφαλος ». Αυτό είναι και το βασικό πρόβλημα όταν υπάρχει υπεραλίευση: τα φυτοφάγα ψάρια σιγά σιγά μειώνονται με αποτέλεσμα τα φύκη να πνίγουν τον ύφαλο. Ο δρ Μαρκ Χέι, καθηγητής Περιβαλλοντικής Βιολογίας του Ινστιτούτου Τεχνολογίας της Τζόρτζια, στις ΗΠΑ, ο οποίος πρόσφατα δημοσίευσε στην επιθεώρηση «Ρroceedings of the Νational Αcademy of Sciences» μια μελέτη για τα λεγόμενα φύκη-«δολοφόνους», όπως τα χαρακτηρίζει, υποστηρίζει ότι το «κλειδί» για την υγεία των κοραλλιών είναι τα φυτοφάγα ψάρια, τα οποία ελέγχουν την εξάπλωση της απειλητικής θαλάσσιας χλωρίδας.
« Αυτό που ανακαλύψαμε στην τελευταία μας μελέτηείναι ότι όταν κάποια φύκη (που εντοπίζονται στους υφάλους και θεωρούνται κοινά)- περίπου το 30%- 70% στην περίπτωση των νήσων Φίτζι- ακουμπούσαν σε κοράλλια προκαλούσαν τη λεύκανση ή ακόμη και τον θάνατο των συγκεκριμένων περιοχών » λέει στο «Βήμα» ο δρ Χέι. « Αυτό, όπως διαπιστώσαμε, οφείλεται σε μια λιπαρή ουσία που υπάρχει στην επιφάνεια των φυκών, η οποία μεταφέρεται στα κοράλλια με την τριβή » εξηγεί ο ερευνητής. « Είδαμε λοιπόν ότι τα σημεία του κοραλλιού που έρχονται σε επαφή με κάποια από τα πλέον επικίνδυνα είδη φυκώνμπορούν να πάθουν σοβαρή ζημιά ή ακόμη και να αποχρωματιστούν μέσα σε διάστημα μόλις δύο ημερών. Με άλλα είδη λιγότερο επικίνδυνα η διαδικασία της φθοράς μπορεί να φτάσει και τις τρεις εβδομάδες » αναφέρει ο δρ Χέι.
« Σε πειράματα που πραγματοποιήσαμε είδαμε ότι οι βλάβες συνέβαιναν στις περιοχές που έρχονταν σε άμεση επαφή με τα φύκη.Σε νέα, αδημοσίευτη ακόμη μελέτη μας μάλιστα,είδαμε ότι μετά τον θάνατο μιας συγκεκριμένης περιοχής ενός κοραλλιού το πρόβλημα μπορεί να μεταδοθεί και στην υπόλοιπη αποικία » επισημαίνει ο επιστήμονας.
Ο δρ Λέσσιος πάλι παρομοιάζει τα κοράλλια με την οικονομία. «Τα κοράλλια προσθέτουν ανθρακικό ασβέστιο. Οι αχινοί, τα ψάρια και τα δυνατά ρεύματα αφαιρούν ανθρακικό ασβέστιο.Οταν υπάρχει θετικός προϋπολογισμός, τα κοράλλια προσθέτουν περισσότερο ασβέστιο από εκεί νο που τους αφαιρείται και τότε είναι που ο ύφαλος μεγαλώνει. Οταν δεν υπάρχουν κοράλλια ο ύφαλος σιγά σιγά μετατρέπεται σε άμμο » περιγράφει χαρακτηριστικά. Κατά τα τελευταία χρόνια οι επιστήμονες μελετούν τις ασθένειες που επηρεάζουν τα κοράλλια. Σε ορισμένες περιπτώσεις γνωρίζουν ότι πρόκειται για βακτηριακές ή μυκητιακές ασθένειες, σε κάποιες άλλες πάλι δεν έχουν ακόμη καταλάβει τι είναι αυτό που μπορεί να προκαλεί τη λεύκανση και τέλος τον θάνατο των κοραλλιών. « Στη θάλασσα είναι δύσκολο να υπάρξει θεραπεία » υπογραμμίζει ο έλληνας ερευνητής.
Ο ρόλος της υπερθέρμανσης
Η αύξηση της θερμοκρασίας του νερού, όπως μας λέει, θα μπορούσε επίσης να αποτελέσει βασικό λόγο για την πρόκληση ασθενειών. « Η υπερθέρμανση του πλανήτη διαταράσσει τις λεπτές ισορροπίες- όταν το νερό φτάσει στους 30 βαθμούς, τότε τα κοράλλια λευκαίνονται και μπορεί να πεθάνουν.Πρέπει λοιπόν να σταματήσουμε τη μόλυνση της ατμόσφαιρας με διοξείδιο του άνθρακα,καθώς αυτό που υπάρχει στην ατμόσφαιρα διαλύεται και στο νερό.Αυτό έχει ως συνέπεια την πτώση του pΗ του νερού και την αύξηση της οξίνισής του, γεγονός που περιορίζει δραματικά την ανάπτυξη των κοραλλιών.Η τοπική ρύπανση π.χ. από υπονόμους αποτελεί έναν δεύτερο λόγο για την εμφάνιση ασθενειών,καθώς ο φώσφορος και το άζωτο που εκβάλλονται στα σημεία αυτά οδηγούν στην ταχύτερη ανάπτυξη των φυκών με αποτέλεσμα αυτά να καλύπτουν και να πνίγουν τελικά τα κοράλλια » εξηγεί ο δρ Λέσσιος.
Από την πλευρά του, ο δρ Ρίτσαρντ Αρονσον, επικεφαλής του τμήματος Βιολογικών Επιστημών του Ινστιτούτου Τεχνολογίας της Φλόριδας και πρόεδρος της Διεθνούς Εταιρείας για Μελέτες των Υφάλων, τονίζει ότι κατά τις τελευταίες δεκαετίες η αύξηση των διαφόρων ασθενειών των κοραλλιών οφείλεται κυρίως στην κλιματική αλλαγή. « Η αύξηση της θερμοκρασίας ευνοεί τα μικρόβια και τα βακτήρια, ενώ αντίθετα επηρεάζει αρνητικά την υγεία των κοραλλιών. Συμβαίνειδηλαδήό,τι ακριβώς και στον ανθρώπινο οργανισμό:όταν είμαστε στρεσαρισμένοι έχουμε περισσότερες πιθανότητες να αρρωστήσουμε.Το ίδιο ακριβώς γίνεται και με τα κοράλλια, όταν δέχονται την πίεση της θερμοκρασίας γίνονται πιο ευάλωτα σε ασθένειες » μας εξηγεί ο δρ Αρονσον.
Γιατί το πετρέλαιο σκοτώνει
Δυστυχώς η μόλυνση των θαλασσών έχει εντείνει τα προβλήματα των κοραλλιογενών υφάλων με αποκορύφωμα τα πρόσφατα ατυχήματα με τη διαρροή πετρελαίου από τη βύθιση της εξέδρας άντλησης Deepwater Ηorizon της ΒΡ στον Κόλπο του Μεξικού και την πρόσκρουση του κινεζικού φορτηγού πλοίου «Shen Νeng 1» στον Μεγάλο Κοραλλιογενή Υφαλο. Στην περίπτωση της διαρροής πετρελαίου μάλιστα οι επιστήμονες εκτιμούν ότι πρόκειται για τη μεγαλύτερη οικολογική καταστροφή στην ιστορία των ΗΠΑ, της οποίας η εξέλιξη υπολογίζεται ότι θα μπορέσει να αντιμετωπιστεί γύρω στον Αύγουστο. « Το κακό με το πετρέλαιο είναι ότι προκειμένου να μη φαίνεται στην επιφάνειαχρησιμοποιούνται χημικές ουσίες που το διασπούν σε σταγονίδια, τα οποία με τη σειρά τους βυθίζονται.Φαινομενικά κάτι τέτοιο βολεύει τους υπευθύνους, οι οποίοι ισχυρίζονται ότι όταν δεν φαίνεται στην επιφάνειατότε το πετρέλαιο έχει απομακρυνθεί από το νερό» επισημαίνει ο δρ Λέσσιος. «Στην πραγματικότητα όμως δεν είναι έτσι. Αν κάτι τέτοιο γίνει πάνω από τον ύφαλο και πέσει όλο αυτό το πετρέλαιο επάνω στα κοράλλιατότε αυτά θα πεθάνουν» προσθέτει.
« Συνήθως οι “κάτοικοι” των ρηχών νερών είναι εκείνοι που επηρεάζονται περισσότερο από τέτοια ατυχήματα,καθώς το πετρέλαιο έχει την ιδιότητα να επιπλέει στην επιφάνεια του νερού» ισχυρίζεται από την πλευρά του ο δρ Αρονσον. «Δύσκολα θα φτάσει στα 10 μ., όμως τα κοράλλια που βρίσκονται στο μισό ή στα δύο μέτραείναι εκείνα που θα βουτηχτούν στο πετρέλαιο. Ολα βέβαια εξαρτώνται από το πόσο γρήγορα (μέσω θαλασσίων ρευμάτων) το πετρέλαιο θα αρχίσει να απλώνεται ».
« Για τον καθαρισμό των πετρελαιοκηλίδων χρησιμοποιούνται ειδικά διαλύματα:στην πραγματικότητα όμως πρόκειται για υπερβολικά ισχυρά τοξικά καθαριστικά, τα οποία δρουν διασπώντας την κηλίδα χωρίς ωστόσο να την απομακρύνουν από το νερό.Αντίθετα,σκοτώνουν έμβια όντα.Για τον λόγο αυτότον πιο οικολογικό τρόπο “καθαρισμού” του πετρελαίου αποτελούν τα πλωτά φράγματα,σε συνδυασμό με την αφαίρεσή του στη συνέχεια από την επιφάνεια της θάλασσας » λέει ο ερευνητής.
Τα κοράλλια της «γειτονιάς» μας
Στη Μεσόγειο, όπως μας εξηγεί ο δρ Λέσσιος, έχουμε και εξακοράλλια και οκτωκοράλλια, χωρίς ωστόσο να έχουμε υφάλους, με την ευρύτερη έννοια των τροπικών κοραλλιογενών υφάλων.
« Ο κάθε πολύποδας είναι ξεχωριστός,δηλαδή αν ψάξουμε στον βυθό θα βρούμε διάσπαρτα κοράλλια των οποίων η διάμετρος αγγίζει το ένα εκατοστό. Τα νερά της Μεσογείου είναι πολύ κρύα για τα κοράλλια που δημιουργούν υφάλους και ειδικά τον χειμώνα » αναφέρει ο επιστήμονας.
Στην Ερυθρά θάλασσα πάλι, και συγκεκριμένα στο Ντουμπάι, όπως μας ενημερώνει ο δρ Αρονσον, υπάρχουν κοραλλιογενείς ύφαλοι οι οποίοι δεν τυγχάνουν και της πιο ευαισθητοποιημένης μεταχείρισης.
« Η αλήθεια είναι ότι όλη αυτή η κατασκευαστική έξαρση και εντός θαλάσσης στην περιοχή του Ντουμπάι μας έχει θορυβήσει ιδιαίτερα. Γιατί σε ένα τροπικό μέρος όπου υπάρχει ακόμη ανάπτυξη των υφάλων κάτι τέτοιο είναι πραγματικά ανησυχητικό » αναφέρει ο πρόεδρος της Διεθνούς Εταιρείας για Μελέτες των Υφάλων.
ΠΑΠΑΓΑΛΟΨΑΡΟ-ΣΩΤΗΡΑΣ
Στην τελευταία του μελέτη για την αποκατάσταση της υγείας των κοραλλιών από την κλιματική αλλαγή,που δημοσιεύτηκε στην επιθεώρηση «ΡLoS ΟΝΕ»,ο δρ Πίτερ Μάμπι από το Πανεπιστήμιο του Εξετερ διαπίστωσε την τεράστια σημασία του παπαγαλόψαρου Stoplight parrotfish και τους αυξημένους ρυθμούς ανάκαμψης άρρωστων υφάλων σε προστατευόμενες περιοχές.«Η προστασία των υφάλων από την υπεραλίευση επιτρέπει στους πληθυσμούς των παπαγαλόψαρων να αυξάνονται. Μελετώντας προστατευόμενα υποθαλάσσια “καταφύγια” είδαμε ότι ακριβώς επειδή τα παπαγαλόψαρα τρώνε τα φύκη,στις περιοχές αυτές υπάρχουν λιγότερα,γεγονός που βοηθά τα κοράλλια να αποκαθίστανται ταχύτερα. Η συγκεκριμένη διαδικασία μπορεί να πάρει περισσότερο από δέκα χρόνια για την πλήρη ολοκλήρωσή της» μας λέει ο δρ Μάμπι.«Αυτό που παρατηρήσαμε στη μελέτη μας είναι ότι τα κοράλλια που βρίσκονταν σε καταφύγια σημείωσαν πολύ θετικότερα αποτελέσματα ανάκαμψης από προβλήματα που οφείλονται στην κλιματική αλλαγή, συγκριτικά με άλλες απροστάτευτες περιοχές όπου η κατάσταση των κοραλλιών όχι μόνο δε βελτιώνεται αλλά εξακολουθεί να χειροτερεύει» τονίζει.
