Σε απόσταση 300.000 τρισεκατομμυρίων χιλιομέτρων από το κέντρο του Γαλαξία μας βρίσκεται ένα μικρό κίτρινο άστρο. Εμφανίστηκε σχετικά αργά μέσα στον μεγαλόπρεπο γαλαξιακό δίσκο, όταν πολλά από τα αστέρια της πρώτης γενιάς είχαν ήδη πεθάνει. Από τη στιγμή που σχηματίστηκε το μικρό αστέρι διαγράφει αδιάκοπα την κυκλική πορεία του γύρω από το κέντρο του Γαλαξία, όπως και δεκάδες δισεκατομμύρια όμοιά του. Παρά την εκπληκτική του ταχύτητα των περίπου 800.000 χιλιομέτρων την ώρα, χρειάζεται 250 εκατομμύρια χρόνια για να διατρέξει την περίμετρο της πελώριας τροχιάς του. Μέχρι σήμερα, κάπου 4,5 δισεκατομμύρια χρόνια μετά τη γέννησή του, έχει πραγματοποιήσει λιγότερες από 20 περιστροφές. Μια ακολουθία από οκτώ πλανήτες και μυριάδες μικρά ουράνια σώματα το συνοδεύουν πιστά στο μακρύ του ταξίδι, σχηματίζοντας ολόγυρά του ένα αληθινό μικροσύμπαν: το ηλιακό μας σύστημα.
Από όλα τα μέλη της οικογένειας του Ηλιου μόνο ο τρίτος πλανήτης είδε να αναπτύσσεται στην επιφάνειά του κάποια μορφή ζωής. Σε διάστημα εκατομμυρίων και δισεκατομμυρίων χρόνων διάφορα είδη ζωής, ολοένα πιο πολύπλοκα, κατέκτησαν τους ωκεανούς, τη στεριά και τον αέρα του πλανήτη. Εδώ και μερικά εκατομμύρια χρόνια κάποια από αυτά τα πλάσματα σηκώθηκαν προοδευτικά στα δύο πισινά τους πόδια, χρησιμοποίησαν τα μπροστινά τους μέλη για να χειριστούν όπλα και εργαλεία και ανέπτυξαν ένα φωνητικό σύστημα για να επικοινωνούν μεταξύ τους. Χάρη σε αυτές τις πρωτοφανείς ικανότητές τους μπόρεσαν να επιβληθούν στα άλλα είδη και να διασκορπιστούν σε ολόκληρη σχεδόν την επιφάνεια του πλανήτη.
Σηκώνοντας τα μάτια τους στο νυκτερινό στερέωμα τα δίποδα πλάσματα αντίκρισαν χιλιάδες φωτεινά σημεία να περιστρέφονται γύρω από τη Γη, που θεωρούσαν κέντρο του Σύμπαντος. Για πολύ καιρό προβληματίστηκαν πάνω στη φύση αυτών των σημείων. Επρόκειτο άραγε για θεότητες που πηγαινοέρχονταν στο ουράνιο βασίλειό τους ή ήταν απλά και μόνο πυρακτωμένα βράχια; Ή μήπως ήταν τρύπες σε ένα σκοτεινό πέπλο, μέσα από τις οποίες θα μπορούσε να δει κανείς το θεϊκό πυρ που περιέβαλλε το Σύμπαν; Και αν κάπου ανάμεσα σε αυτά τα φωτεινά σημεία υπήρχε μια γη σαν τη δική τους, θα ζούσαν κι εκεί άραγε πλάσματα όμοιά τους, ικανά να στρέφουν το βλέμμα τους στον ουρανό;
Σιγά-σιγά τα δίποδα πλάσματα ξεπέρασαν το στάδιο του μύθου και αντιλήφθηκαν ότι ούτε η Γη ούτε ο Ηλιος τους βρίσκονται στο κέντρο του Σύμπαντος. Κατάλαβαν επίσης ότι οι νόμοι της φύσης που ισχύουν «εδώ κάτω» στη Γη ισχύουν και «εκεί πάνω» στον ουρανό και ότι τα φωτεινά σημεία ήταν μακρινοί ήλιοι που βρίσκονταν πολύ πιο πέρα από ό,τι οι πρόγονοί τους μπορούσαν να φανταστούν.
Μόλις πρόσφατα οι άνθρωποι άρχισαν να πραγματοποιούν το προαιώνιο όνειρό τους να βγουν στο Διάστημα. Δεκαπέντε μόνο χρόνια μετά τη μεγαλύτερη βιαιότητα στην ιστορία του ανθρώπινου είδους (Χιροσίμα – Ναγκασάκι) κατάφεραν να ξεφύγουν από τη βαρυτική έλξη της Γης και να δουν για πρώτη φορά το λίκνο του είδους τους από μακριά. Λίγα χρόνια μετά την αποκοπή του ομφάλιου λώρου από τη μητέρα Γη κατάφεραν να πατήσουν το πόδι τους στο πλησιέστερο ουράνιο σώμα και να στείλουν αυτόματες συσκευές να εξερευνήσουν τις τέσσερις γωνιές του ηλιακού συστήματος. Σήμερα σχεδιάζουν ήδη τα επόμενα βήματα της διαστημικής τους περιπέτειας.

Σύγχρονος Προμηθέας

Ο πρώτος που βρήκε τα «κλειδιά» που άνοιξαν τις πύλες του Διαστήματος στον άνθρωπο είναι ο Ρώσος Κωνσταντίνος Τσιολκόφσκι, δάσκαλος στο μικρό χωριό Καλούγκα, κοντά στη Μόσχα. Ο Τσιολκόφσκι διαπίστωσε ότι το μόνο μέσο που επιτρέπει τη μετακίνηση στο διαστημικό κενό είναι ο πύραυλος, που βασίζεται στην αρχή «δράση = αντίδραση» του Νεύτωνα, και το 1895 διατύπωσε την περίφημη εξίσωση της πυραυλικής κίνησης. Εισηγήθηκε ακόμα την ιδέα υγρών καυσίμων για τους πυραύλους, ειδικών στολών για την αντιμετώπιση των αντίξοων συνθηκών του Διαστήματος (κενό, ψύχος), καθώς και την ιδέα πολυώροφων πυραύλων. Είναι αναμφισβήτητα ο θεμελιωτής της επιστήμης της αστροναυτικής.
Ωστόσο ο Τσιολκόφσκι ήταν κυρίως ένας οραματιστής: τα διαστημικά ταξίδια ήταν για αυτόν το μέσο και όχι ο σκοπός. Σε μια σειρά έργων του, με αποκορύφωμα το «Ονειρα του Ουρανού και της Γης» (γραμμένο το 1907), οραματίστηκε την κατασκευή διαστημικών αποικιών σε τροχιά γύρω από τη Γη, τη χρήση της ηλιακής ενέργειας για την πυραυλική προώθηση και για την κάλυψη των ενεργειακών αναγκών μας γενικότερα, την εκμετάλλευση των υλικών των αστεροειδών κ.λπ. Η έξοδος του ανθρώπου στο Διάστημα ήταν κατά τη γνώμη του αναπόφευκτη και θα αποτελούσε την απαρχή μιας νέας εποχής για το ανθρώπινο είδος. Την πίστη του αυτή αποδίδει η πασίγνωστη φράση του «η Γη είναι το λίκνο της ανθρωπότητας, αλλά κανείς δεν περνάει όλη του τη ζωή στο λίκνο του».
Οι ιδέες του Τσιολκόφσκι επηρέασαν σε μεγάλο βαθμό τους οραματισμούς για το διαστημικό μέλλον της ανθρωπότητας. Σε πρακτικό επίπεδο όμως, κινητήριος μοχλός προόδου υπήρξε ο πόλεμος, «πατήρ πάντων» κατά τον Ηράκλειτο. Στις αρχές της δεκαετίας του 1940 ο 30χρονος Βέρνερ φον Μπράουν κατασκευάζει για τη χιτλερική Γερμανία τους πυραύλους V2 στη μυστική βάση του Πεενεμούντε. Μερικές χιλιάδες V2 πέφτουν στη Βρετανία και τρομοκρατούν τους κατοίκους της αλλά ευτυχώς δεν καταφέρνουν να αναστρέψουν τη ροή του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Με τη λήξη του πολέμου, ο Φον Μπράουν και οι περισσότεροι συνεργάτες του μεταφέρονται στις ΗΠΑ και οι υπόλοιποι στη Σοβιετική Ενωση, για να συμβάλουν στην ανάπτυξη των πυραυλικών συστημάτων των δύο υπερδυνάμεων.

Ψυχρού Πολέμου έργα

Μέσα στο πλαίσιο του Ψυχρού Πολέμου οι πύραυλοι χρησιμεύουν ταυτόχρονα σαν απειλητικά υπερόπλα (ικανά να εκτοξεύσουν πυρηνικές βόμβες στο έδαφος του αντιπάλου) και σαν σύμβολα τεχνολογικής υπεροχής στον ανταγωνισμό για την κατάκτηση του Διαστήματος. Στον αγώνα αυτόν οι Σοβιετικοί κάνουν την καλύτερη εκκίνηση, χάρη στις ικανότητες του θρυλικού μηχανικού Σεργκέι Κορολιόφ. Καταφέρνουν έτσι να στείλουν τον πρώτο τεχνητό δορυφόρο (Σπούτνικ, 1957) και τον πρώτο άνθρωπο (Γκαγκάριν, 1961) σε τροχιά γύρω από τη Γη. Ωστόσο οι Αμερικανοί δεν αργούν να αντιδράσουν και ο πρόεδρος Τζον Φ. Κένεντι αναγγέλλει το 1961 το περίφημο πρόγραμμα Απόλλων, ο στόχος του οποίου επιτυγχάνεται οκτώ χρόνια αργότερα: στις 21 Ιουλίου 1969 ο Νιλ Αρμστρονγκ πραγματοποιεί στην επιφάνεια της Σελήνης, όπως είπε μόλις πάτησε το πόδι του, «Eνα μικρό βήμα για μένα, ένα τεράστιο άλμα για την ανθρωπότητα».
Οι δεκαετίες του 1950 και του 1960 αποτελούν τη χρυσή εποχή των διαστημικών οραματισμών. Μέσα σε μία δεκαετία ο άνθρωπος καταφέρνει να δαμάσει την πυρηνική ενέργεια και να κατασκευάσει πυραύλους και ηλεκτρονικούς υπολογιστές. Η τεχνολογική αυτή «έκρηξη» τροφοδοτεί τις μεγαλύτερες ελπίδες, τα πιο τρελά όνειρα για ένα λαμπρό μέλλον της ανθρωπότητας στο Διάστημα. Η καλύτερη περιγραφή αυτού του μέλλοντος βρίσκεται αναμφισβήτητα στη «μυθική» ταινία επιστημονικής φαντασίας «2001, η Οδύσσεια του Διαστήματος», που γυρίστηκε στα μέσα της δεκαετίας του 1960. Στο αριστούργημα αυτό του σκηνοθέτη Στάνλεϊ Κιούμπρικ και του συγγραφέα Αρθουρ Κλαρκ περιγράφονται με εικόνες απαράμιλλης ομορφιάς και επιστημονικής ακρίβειας όλα τα θαυμαστά διαστημικά επιτεύγματα που οι ονειροπόλοι της δεκαετίας του ’60 περίμεναν από τον 21ο αιώνα: επανδρωμένοι διαστημικοί σταθμοί σε τροχιά γύρω από τη Γη, βάσεις στη Σελήνη, διαπλανητικά ταξίδια με πανίσχυρα διαστημόπλοια προωθούμενα με πυρηνική ενέργεια, «έξυπνοι» ηλεκτρονικοί υπερυπολογιστές κ.λπ.
Ωστόσο, στον μισό αιώνα που πέρασε από την πρεμιέρα της ταινίας, τον Ιούνιο του 1968, ελάχιστη πρόοδος σημειώθηκε σε όλους αυτούς τους τομείς. Ακόμα χειρότερα, η οπισθοχώρηση στον τομέα των επανδρωμένων διαστημικών πτήσεων είναι ολοφάνερη. Οι 18 συνολικά αστροναύτες του προγράμματος Απόλλων που ταξίδεψαν ως τη Σελήνη, απομακρύνθηκαν από τη Γη κάπου 400.000 χιλιόμετρα. Ωστόσο από το 1972 (που ο τελευταίος από αυτούς επέστρεψε από τη Σελήνη), κανένα ανθρώπινο ον δεν απομακρύνθηκε περισσότερο από περίπου 400 χιλιόμετρα από τον πλανήτη μας, ύψος στο οποίο βρίσκεται ο Διεθνής Διαστημικός Σταθμός.
Είναι αλήθεια ότι εκατοντάδες τεχνητοί δορυφόροι περιστρέφονται σήμερα γύρω από τον πλανήτη μας, επιτελώντας ένα πλήθος λειτουργιών. Είναι αδύνατον να φανταστούμε τον σημερινό τεχνολογικό πολιτισμό μας χωρίς την ύπαρξη των εκατοντάδων επιγόνων του Σπούτνικ. Κι ωστόσο, τα «μάτια» των δορυφόρων αυτών είναι συνεχώς στραμμένα προς το «εσωτερικό Διάστημα», τον πλανήτη μας, και όχι προς το εξωτερικό Διάστημα που ονειρεύονταν ο Τσιολκόφσκι και ο Φον Μπράουν. Είναι πολύ λίγες οι δραστηριότητες που σχετίζονται με τη μεταφορά αστροναυτών στο κοντινό Διάστημα (με το διαστημικό λεωφορείο, προς τον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό), και έχουμε ουσιαστικά παραιτηθεί από τα σχέδια επιστροφής στη Σελήνη ή ταξιδιού στον Αρη.

Ενα αδυσώπητο εμπόδιο

Το μεγάλο εμπόδιο στο λαμπρό διαστημικό μέλλον που φανταζόμαστε στη δεκαετία του 1960 είναι η αδυσώπητη βαρυτική έλξη της Γης. Για να την υπερνικήσουν οι πύραυλοι και τα διαστημικά λεωφορεία χρειάζονται χιλιάδες τόνους χημικών καυσίμων, με αποτέλεσμα το κόστος μεταφοράς ενός κιλού ωφέλιμου φορτίου σε τροχιά γύρω από τη Γη να ανέρχεται σε είκοσι χιλιάδες δολάρια. Με άλλα λόγια, μας χρειάζεται ένα μεταφορικό μέσο πολύ φτηνότερο και λιγότερο επικίνδυνο από τους κλασικούς πυραύλους μόνο και μόνο για να μπορέσουμε να βγούμε στην άμεση διαστημική «γειτονιά» μας.

Ετσι, το 1960 ο σοβιετικός μηχανικός Γιούρι Αρτσουτάνοφ προτείνει τη χρήση ενός γιγάντιου καλωδίου μήκους 36.000 χιλιομέτρων για τη σύνδεση ενός σημείου του ισημερινού της Γης με έναν «γεωστατικό» δορυφόρο (που γυρίζει γύρω από τη Γη σε 24 ώρες και σε ύψος 36.000 χιλιομέτρων, μένοντας συνεχώς πάνω από τον ίδιο τόπο). Γλιστρώντας κατά μήκος αυτού του διαστημικού ασανσέρ με υπερηχητική ταχύτητα, εκατοντάδες θαλαμίσκοι θα μετέφεραν σε μερικές ώρες ανθρώπους και φορτία σε γεωστατική τροχιά χρησιμοποιώντας ηλιακή ενέργεια για την κίνησή τους. Μοναδικό πρόβλημα αυτής της ιδέας είναι ότι το καλώδιο θα έπρεπε να κατασκευαστεί από υλικά εκπληκτικής ελαφρότητας και αντοχής, που προς το παρόν δεν υπάρχουν.

Γεωποίηση και διαστημικές νησίδες

Το πιο δημοφιλές και τεκμηριωμένο σχέδιο της δεκαετίας του 1960 αφορά την κατασκευή διαστημικών αποικιών σε τροχιά γύρω από τη Γη. Ο αμερικανός φυσικός Τζέραλντ Ο’ Νιλ και οι φοιτητές του στο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον παρουσιάζουν το 1968 λεπτομερή σχέδια αυτών των αποικιών: δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι θα μπορούν όχι μόνο να εργάζονται αλλά και να ζουν μόνιμα μέσα σε τεράστιες κυλινδρικές κατασκευές μήκους πολλών χιλιομέτρων, εφοδιασμένες με τεχνητές βιόσφαιρες (κλειστά, αυτόνομα συστήματα που περιλαμβάνουν ατμόσφαιρα, χλωρίδα, πανίδα και τεχνητή βαρύτητα). Αυτές οι «διαστημικές νησίδες» θα επέτρεπαν στους κατοίκους τους να ζουν σε αυτάρκεια και με τους δικούς τους νόμους, μακριά από την εξουσία των καθεστώτων της Γης και τη μόλυνση των γήινων πόλεων. Κατά κάποιον τρόπο, αποτελούν την απάντηση της φυσικής του 20ού αιώνα στις προτάσεις ουτοπικών κοινωνιών των στοχαστών του παρελθόντος. Ο υπεραισιόδοξος Ο’ Νιλ εκτιμά ότι η κατασκευή της πρώτης αποικίας θα μπορούσε να ολοκληρωθεί στη δεκαετία του 1980 και ότι το κόστος της δεν θα υπερέβαινε αυτό του προγράμματος Απόλλων, που άγγιξε τα 100 δισ. δολάρια. Ομως, παρόμοιο αποδείχτηκε το κόστος του Διεθνούς Διαστημικού Σταθμού, που κατασκευάστηκε από τη ΝΑΣΑ στη δεκαετία του 2000 και που μπορεί να φιλοξενεί για μικρά σχετικά διαστήματα έξι αστροναύτες το πολύ, σε συνθήκες έλλειψης βαρύτητας…

Αλλά γιατί να πάει να ζήσει κανείς έγκλειστος σε τεχνητούς διαστημικούς παράδεισους τη στιγμή που μπορεί να εγκατασταθεί στην επιφάνεια ενός πλανήτη; Είναι αλήθεια ότι η Σελήνη, ο Αρης και η Αφροδίτη είναι σχεδόν το ίδιο αφιλόξενοι με τον άδειο διαστημικό χώρο, αλλά θα μπορούσαμε ίσως να τροποποιήσουμε τις συνθήκες στην επιφάνειά τους ώστε να την καταστήσουμε κατοικήσιμη από τον άνθρωπο.
Πρόκειται για την ιδέα της γεωποίησης (terraforming), λέξη που επινοήθηκε από τον αμερικανό συγγραφέα επιστημονικής φαντασίας Τζακ Γουίλιαμσον το 1942. Ο Αρης είναι αυτός που κάνει τους επιστήμονες να ονειρεύονται, γιατί είναι το μόνο αντικείμενο του ηλιακού συστήματος που φαίνεται ότι μπορεί πράγματι να γεωποιηθεί. Για να το πετύχουμε, «αρκεί» σε μια πρώτη φάση να πυκνώσουμε και να θερμάνουμε την τωρινή κρύα και αραιή ατμόσφαιρά του με δισεκατομμύρια τόνους αερίων που προκαλούν το γνωστό «φαινόμενο θερμοκηπίου» (όπως το διοξείδιο του άνθρακα, που υπάρχει άφθονο στους παγωμένους πόλους του κόκκινου πλανήτη).
Στη συνέχεια, θα πρέπει να εμπλουτίσουμε την ατμόσφαιρα με οξυγόνο εισάγοντας τεράστιες ποσότητες από ανθεκτικά, πρωτόγονα φυτά που δεσμεύουν το διοξείδιο του άνθρακα και εκλύουν οξυγόνο. Πρόκειται για ένα εξαιρετικά μακροπρόθεσμο σχέδιο, γιατί η εκτέλεσή του θα χρειαστεί τουλάχιστο μερικές χιλιετίες, σύμφωνα με τις πιο τεκμηριωμένες εκτιμήσεις. Θα είχαμε όμως στη διάθεσή μας μια δεύτερη Γη, σημαντικό όφελος στην περίπτωση που η πρώτη καταστρεφόταν από αίτια φυσικά (σύγκρουση με μεγάλο αστεροειδή) ή τεχνητά (πυρηνικό ή βιολογικό ολοκαύτωμα).
Αυτά τα μεγαλεπήβολα σχέδια μας κάνουν να ονειρευόμαστε, όμως οι ενδεχόμενοι επενδυτές, από τον ιδιωτικό ή το δημόσιο τομέα, έχουν ανάγκη από σχέδια που να αποφέρουν ουσιαστικό κέρδος σε μικρό σχετικά χρονικό διάστημα. Ηδη το 1968 ο βαρόνος Χίλτον, ιδρυτής της γνωστής αλυσίδας ξενοδοχείων, ονειρεύεται την κατασκευή διαστημικών ξενοδοχείων σε τροχιά γύρω από τη Γη. Σπορ σε συνθήκες έλλειψης βαρύτητας και περίπατοι στο Διάστημα θα είναι μερικές από τις ατραξιόν που θα προτείνονται στους πελάτες. Προς το παρόν, οι ιδιωτικές επενδύσεις στον χώρο αυτόν έχουν πολύ πιο περιορισμένες βλέψεις: ο Νοτιοαφρικανός Ελον Μασκ και ο Βρετανός Ρίτσαρντ Μπράνσον σχεδιάζουν απλά να μεταφέρουν στο κοντινό διάστημα σε μια πρώτη φάση μερικούς επιβάτες για λίγες περιστροφές γύρω από τη Γη.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ