«Το νόημα της λέξης απάρτχαϊντ»
Ο Χέντρικ Φέρβερντ θεωρείται ο αρχιτέκτονας του απάρτχαϊντ. Καθηγητής Εφηρμοσμένης Ψυχολογίας και Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Stellenbosch, ο Χέντρικ Φέρβερντ εισήλθε στα πολιτικά πράγματα το 1937 ως διευθυντής της ημερήσιας εφημερίδας «Die Transvaler». Παρέμεινε σε αυτή τη θέση ώσπου εξελέγη γερουσιαστής στις εκλογές του 1948. Ως υπουργός Ιθαγενών Υποθέσεων από το 1950, ήταν υπεύθυνος για μεγάλο μέρος της νομοθεσίας που στοιχειοθέτησε την πολιτική του απάρτχαϊντ, την οποία εφάρμοσε με ακόμη μεγαλύτερη αποφασιστικότητα όταν έγινε πρωθυπουργός το 1958. Η πολιτική του απάρτχαϊντ πήρε σάρκα και οστά μέσω ενός περίπλοκου νομικού συστήματος το οποίο επέβαλλε τον διαχωρισμό («apartheid») μεταξύ Λευκών, Εγχρώμων (δηλαδή «μεικτής καταγωγής»), Ασιατών και Bantu («μαύρων Αφρικανών»). Η ρατσιστική αυτή πολιτική, την οποία ο Φέρβερντ επιχειρεί να εξηγήσει στον λόγο που εκφώνησε στις 5 Δεκεμβρίου 1950, προκάλεσε αντιδράσεις, οι οποίες κορυφώθηκαν με την αιματοχυσία στην πόλη Σάρπβιλ, τον Μάρτιο του 1960. Το 1960 ένας λευκός αποπειράται να τον σκοτώσει. Η απόπειρα αυτή απέτυχε, δεν συνέβη όμως το ίδιο και με την απόπειρα του Δημητρίου Τσαφέντα, ελληνικής καταγωγής μετανάστη από τη Μοζαμβίκη, ο οποίος μαχαίρωσε θανάσιμα τον Φέρβερντ, στις 6 Απριλίου 1966.
» Θέλω να ενδώσω στις επιθυμίες, τις οποίες καταλαβαίνω ότι τα μέλη του συμβουλίου αυτού έχουν επί μακρόν αισθανθεί, ήτοι ότι ένα μέλος της κυβέρνησης θα πρέπει να εξηγήσει τα κύρια γνωρίσματα του τι υποδηλώνει η πολιτική του απάρτχαϊντ. […]
Ως βάση συλλογισμού, μπορεί να τεθεί το ζήτημα: Πρέπει οι Bantu [σ.τ.μ.: οι μαύροι Αφρικανοί] και οι Ευρωπαίοι να αναπτυχθούν στο μέλλον ως ανάμεικτες κοινότητες ή ως κοινότητες ξεχωριστές η μία από την άλλη στο μέτρο που αυτό είναι πρακτικά εφικτό; Αν η απάντηση είναι «ανάμεικτες κοινότητες», τότε πρέπει να γίνουν κατανοητά τα ακόλουθα. Θα υπάρξει αντιπαράθεση και μάχη παντού. Οσο τα σημεία επαφής εξακολουθούν να είναι σχετικά λίγα, όπως ισχύει τώρα, η διένεξη και η διαμάχη θα είναι λίγες και λιγότερο εμφανείς. Οσο περισσότερο προχωρεί αυτή η ανάμειξη όμως τόσο μεγαλύτερη θα γίνεται η σύγκρουση. Σε μια τέτοια διαμάχη οι Ευρωπαίοι, για ένα μεγάλο διάστημα τουλάχιστον, θα διατηρήσουν μια πιο ισχυρή θέση και οι Bantu θα είναι η ηττημένη πλευρά σε κάθε φάση της αντιπαράθεσης. Αυτό είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα ξυπνήσει μέσα τους μια αυξανόμενη αίσθηση αγανάκτησης και αντεκδίκησης. Ούτε για τον Ευρωπαίο ούτε για τον Bantu μπορεί αυτό, ήτοι η αυξανόμενη ένταση και διαμάχη, να αποτελέσει ένα ιδανικό μέλλον, επειδή η ανάμεικτη ανάπτυξη εμπεριέχει ζημιές και για τους δύο.
Ισως σε μια τέτοιου είδους πιθανή εξέλιξη είναι καλύτερο ειλικρινά να αντιμετωπίσουμε την κατάσταση που είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα προκύψει στην πολιτική σφαίρα. Στην περίπτωση μιας ανάμεικτης ανάπτυξης, ο Bantu χωρίς αμφιβολία θα εκφράσει την επιθυμία για μερίδιο στη διακυβέρνηση της σύμμεικτης χώρας. Εν ευθέτω χρόνω, δεν θα είναι ικανοποιημένος με ένα περιορισμένο μερίδιο στη μορφή της κοινωνικής εκπροσώπησης και θα εκφράσει την επιθυμία πλήρους συμμετοχής στη διακυβέρνηση της χώρας στη βάση ενός ίσου δικαιώματος ψήφου. Χάριν συντομίας, δεν πρόκειται να αναπτύξω εδώ διεξοδικά το γεγονός ότι ταυτόχρονα με την ανάπτυξη αυτής της απαίτησης θα εκφράσει την ίδια επιθυμία για την κοινωνική, οικονομική και άλλες εκφάνσεις της ζωής, που συνεπάγεται, εν ευθέτω χρόνω, ανάμεικτη διαμονή, ανάμεικτη εργασία, ανάμεικτη διαβίωση και, τελικά, έναν μεικτό γονιδιακά πληθυσμό – παρά την πασίγνωστη υπερηφάνεια τόσο των Bantu όσο και των Ευρωπαίων στην αντίστοιχη καθαρότητα της καταγωγής τους. Επεται λογικά συνεπώς ότι σε μια ανάμεικτη χώρα ο Bantu πρέπει, στην πολιτική σφαίρα, να έχει ως αντικειμενικό σκοπό την ισότητα δικαιώματος ψήφου με τον Ευρωπαίο.
Εξετάστε τώρα το ίδιο ζήτημα από τη σκοπιά του Ευρωπαίου. Ενα τμήμα των Ευρωπαίων, αποτελούμενο τόσο από Africaans όσο και από αγγλόφωνους λαούς, λέγει εξίσου καθαρά ότι αναφορικά με την ανωτέρω θεώρηση ο Ευρωπαίος πρέπει να εξακολουθήσει να διαφεντεύει αυτό που θα αποτελεί το ευρωπαϊκό τμήμα της Νότιας Αφρικής. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι παρά τις ψευδείς περιγραφές αυτοί οι Ευρωπαίοι δεν απαιτούν κυριαρχία σε όλη τη Νότια Αφρική, δηλαδή στα εδάφη των ιθαγενών, κατ’ αναλογία προς τους Bantu οι οποίοι ξεπερνούν την ανάγκη τους να είναι θεματοφύλακες. Επειδή αυτό το τμήμα του ευρωπαϊκού πληθυσμού δηλώνει το ζήτημά του πολύ ξεκάθαρα, δεν πρέπει να γίνει δεκτό ότι το άλλο τμήμα του ευρωπαϊκού πληθυσμού θα υποστηρίξει την άνωθεν πιθανή μελλοντική απαίτηση των Bantu. Εκείνο το τμήμα του ευρωπαϊκού πληθυσμού (Εγγλέζοι καθώς επίσης και Africaans) το οποίο είναι προετοιμασμένο να παραχωρήσει εκπροσώπηση των Bantu στην κυβέρνηση της χώρας δεν επιθυμεί να παραχωρήσει οτιδήποτε πέραν της κοινοτικής εκπροσώπησης, και αυτή σε μια αυστηρά περιορισμένη βάση. Δεν συνειδητοποιούν ακόμη ότι μια ισορροπία δυνάμεων μπορεί ως εκ τούτου να δοθεί στον μη Ευρωπαίο, με την οποία αργότερα μπορεί να γίνει απόπειρα να εξασφαλίσει πλήρες και ίσο δικαίωμα ψήφου στον ίδιο κατάλογο ψηφοφόρων. Τη στιγμή που θα το συνειδητοποιήσουν ή τη στιγμή που θα γίνει η απόπειρα αυτή, το δεύτερο αυτό τμήμα του ευρωπαϊκού πληθυσμού θα συμπαραταχθεί επίσης με το πρώτο τμήμα προς τα συμφέροντα της ευρωπαϊκής ανωτερότητας στην ευρωπαϊκή μερίδα της χώρας. Αυτό φανερώνεται ξεκάθαρα από την πρότασή της ότι, στην πεποίθησή της επί τη βάσει μιας έμφυτης ανωτερότητας, ή μεγαλύτερης γνώσης, ή οτιδήποτε κι αν είναι αυτή, ο Ευρωπαίος πρέπει να μείνει αφέντης και ηγέτης. Το τμήμα αυτό είναι συνεπώς επίσης ένας πρωταγωνιστής των χωριστών περιοχών διαμονής και αυτού που αποκαλεί διαχωρισμό.
Η άποψή μου είναι ότι αν η μεικτή εξέλιξη πρόκειται να είναι η πολιτική του μέλλοντος στη Νότια Αφρική, θα οδηγήσει στην πιο τρομακτική σύγκρουση συμφερόντων που μπορεί κανείς να φανταστεί. Οι προσπάθειες και οι πόθοι των Bantu και οι προσπάθειες και οι αντικειμενικές επιδιώξεις όλων των Ευρωπαίων θα είναι ανταγωνιστικές. Μια τέτοια σύγκρουση μπορεί να φέρει μόνο τη δυστυχία και την απελπισία εκατέρωθεν. Τόσο ο Bantu όσο και ο Ευρωπαίος πρέπει επομένως να λάβουν εγκαίρως υπόψη πώς αυτή η δυστυχία μπορεί να αποτραπεί από τους ίδιους και από τους απογόνους τους. Πρέπει να βρουν ένα σχέδιο προκειμένου να εφοδιάσουν τις δύο πληθυσμιακές ομάδες με ευκαιρίες για την πλήρη ανάπτυξη των δυνάμεων και των φιλοδοξιών του καθενός χωρίς να έρθουν σε σύγκρουση.
Η μοναδική δυνατή διέξοδος είναι η δεύτερη εναλλακτική λύση, ήτοι και οι δύο να αποδεχθούν μια εξέλιξη διαζευγμένοι ο ένας από τον άλλο. Αυτό είναι όλο το νόημα της λέξης απάρτχαϊντ (σ.τ.μ.: κατά λέξη, «διαχωρισμός»).
Οποιαδήποτε λέξη μπορεί να δηλητηριαστεί αν προσδίδεται λαθεμένο νόημα σε αυτήν. Ετούτο έχει συμβεί σε αυτή τη λέξη. Οι Bantu έχουν αναγκαστεί να πιστέψουν ότι σημαίνει καταπίεση ή ακόμη ότι οι περιοχές των ιθαγενών πρόκειται να τους αφαιρεθούν. Στην πραγματικότητα ωστόσο επιδιώκεται το ακριβώς αντίθετο με την πολιτική του απάρτχαϊντ. Προκειμένου να αποφύγει το προαναφερθέν δυσάρεστο και επικίνδυνο μέλλον και για τα δύο τμήματα του πληθυσμού, η παρούσα κυβέρνηση υιοθετεί τη στάση ότι αναγνωρίζει και επιθυμεί να δώσει στους άλλους αυτό που απαιτεί για την ίδια. Πιστεύει στην ανωτερότητα του Ευρωπαίου στη δική του περιοχή, αλλά επίσης πιστεύει εξίσου στην ανωτερότητα του Bantu στη δική του περιοχή. Για το παιδί του Ευρωπαίου επιθυμεί να δημιουργήσει όλες τις δυνατές ευκαιρίες για τη δική του εξέλιξη, ευημερία και εθνική υπηρεσία στη δική του περιοχή. Και για τους Bantu όμως επίσης επιθυμεί να δημιουργήσει όλες τις ευκαιρίες για την πραγματοποίηση των φιλοδοξιών και την προσφορά των υπηρεσιών στους δικούς τους ανθρώπους. Δεν υπάρχει έτσι καμία πολιτική καταπίεσης εδώ αλλά μια [πολιτική] δημιουργίας μιας κατάστασης η οποία δεν έχει υπάρξει ξανά για τους Bantu, ήτοι ότι με το να λαμβάνονται υπόψη οι γλώσσες τους, οι παραδόσεις, η ιστορία και οι διαφορετικές εθνικές κοινότητες, μπορούν να διέλθουν μια δική τους εξέλιξη. Ετούτη η ευκαιρία εμφανίζεται γι’ αυτούς αμέσως μόλις αρχίσει να δημιουργείται μια διαχωριστική γραμμή ανάμεσα σε αυτούς και τους Ευρωπαίους, ότι δεν είναι ανάγκη να είναι αντιγραφείς και πρωτοπαλίκαρα των τελευταίων.
Το δεύτερο ζήτημα λοιπόν είναι ότι πρόκειται να προκληθεί ο διαχωρισμός ούτως ώστε να επιτρέψει στον Ευρωπαίο και στον Bantu να διέλθουν μια δική τους εξέλιξη, που να συμβαδίζει με τις δικές τους παραδόσεις, υπό τους δικούς τους ηγέτες σε κάθε έκφανση της ζωής.
Είναι απολύτως σαφές ότι θα ήταν η ευκολότερη – μια ιδανική κατάσταση και για τις δύο ομάδες -, αν ο ρους της ιστορίας ήταν διαφορετικός. Ας υποθέσουμε ότι είχε προκύψει στη Νότια Αφρική ένα κράτος στο οποίο ζούσαν και εργάζονταν μόνο Bantu και ένα άλλο στο οποίο ζούσαν και εργάζονταν μόνο Ευρωπαίοι. Τότε καθένας τους θα μπορούσε να δημιουργήσει το δικό του πεπρωμένο με τον δικό του τρόπο. Δεν είναι όμως έτσι η κατάσταση σήμερα και ο σχεδιασμός πρέπει στην πράξη να λάβει υπόψη τα πραγματικά δεδομένα ζωής στην Ενωση του παρόντος. Δεν μπορούμε να ξεφύγουμε από αυτό το οποίο η ακολουθία της ιστορίας έχει φέρει. Ωστόσο αυτή η ευκολότερη κατάσταση για ειρηνική συναναστροφή, αυτοδιοίκηση και ανάπτυξη, καθενός σύμφωνα με τη δική του φύση και εντελώς χωριστά αναμεταξύ τους, μπορεί στην πραγματικότητα να εκληφθεί ως μέτρο σύγκρισης με το οποίο θα δοκιμασθούν τα σχέδια για την έξοδο από την παρούσα αναστάτωση και τις δυσκολίες. Κάποιος μπορεί, όσο είναι δυνατό, να δοκιμάσει να προσεγγίσει τον αντικειμενικό αυτόν στόχο στο μέλλον.
Η σημερινή πραγματικότητα είναι ότι λίγο περισσότερο από το ένα τρίτο των Bantu διαμένει ή ακόμη έχει τις ρίζες του σε αυτό που ξεκάθαρα ονομάζεται περιοχές των ιθαγενών. Λίγο περισσότερο από το ένα τρίτο διαμένει στην ύπαιθρο και στις φάρμες των Ευρωπαίων. Λίγο λιγότερο από το ένα τρίτο διαμένει και εργάζεται στις πόλεις, εκ του οποίου ένα τμήμα έχει εκφυλιστεί και αστικοποιηθεί. Η πολιτική του απάρτχαϊντ λαμβάνει υπόψη την πραγματικότητα αυτή.
Προφανώς, προκειμένου να απονεμηθούν ίσες ευκαιρίες στους Bantu, τόσο προς το συμφέρον τους όσο και προς το συμφέρον των Ευρωπαίων, το σημείο εκκίνησής του είναι οι περιοχές των ιθαγενών. Επί του παρόντος οι περιοχές εκείνες δεν μπορούν να προσφέρουν τις επιθυμητές ευκαιρίες διαβίωσης και ανάπτυξης στους κατοίκους και στα παιδιά τους, πόσο μάλλον στους περισσότερους ανθρώπους. Εξαιτίας της παραμέλησης της γης τους και του υπερπληθυσμού ανθρώπων και ζώων, ένας μεγάλος αριθμός ακόμη και τώρα εξαναγκάζεται συνεχώς να φύγει και να αναζητήσει μια ζωή υπό την προστασία του Ευρωπαίου και των βιομηχανιών του. […] Ο πρώτος μας στόχος ως κυβέρνησης είναι επομένως να θέσουμε τα θεμέλια μιας ακμάζουσας παραγωγικής κοινότητας μέσω της αποκατάστασης της γης και των μεθόδων συντήρησης και μέσω της συστηματικής εγκατάστασης καλλιεργειών από τους Bantu στις περιοχές των ιθαγενών σε μια οικονομική βάση. […]
Η διάρκεια του χρόνου που θα χρειαστεί ο Bantu στις εν λόγω περιοχές για να προχωρήσει σε εκείνο το επίπεδο αυτάρκειας και αυτοδιοίκησης θα εξαρτηθεί από την ίδια του την εργατικότητα και ετοιμότητα να αρπάξει αυτή την ευκαιρία που προσφέρεται από την πολιτική του απάρτχαϊντ και για αυτοεξέλιξη και για υπηρεσία στο δικό του έθνος. […]
Τελικά υπάρχουν οι συνέπειες της πολιτικής του απάρτχαϊντ από την άποψη των πόλεων των Ευρωπαίων. Η βασική αξίωση αυτής της πολιτικής είναι πασίγνωστη, ήτοι ότι όχι μόνο πρέπει να υπάρξει διαχωρισμός ανάμεσα στις ευρωπαϊκές και στις μη ευρωπαϊκές περιοχές διαμονής αλλά επίσης ότι οι διαφορετικές μη ευρωπαϊκές ομάδες, όπως οι Bantu, οι Εγχρωμοι και οι Ινδιάνοι, πρέπει να ζήσουν στις δικές τους περιοχές διαμονής. Αν και σημαντικός αριθμός Bantu που εξακολουθούν να είναι καθηλωμένοι στις περιοχές αυτές μπορούν να επιστρέψουν εκεί, ιδιαίτερα καθώς πραγματοποιείται η αστική και βιομηχανική ανάπτυξη ή ακόμη πολλοί αστικοποιημένοι Bantu μπορεί να προχωρήσουν προς τα εκεί εξαιτίας των ευκαιριών να εξασκήσουν τα ταλέντα τους ως τεχνίτες, έμποροι, υπάλληλοι ή επαγγελματίες ή να πραγματοποιήσουν τις πολιτικές τους φιλοδοξίες – μεγάλος αριθμός αναμφίβολα θα παραμείνει στις μεγάλες πόλεις. Για ένα μεγάλο διάστημα, έτσι θα εξακολουθήσουν κατά πάσα πιθανότητα να είναι τα πράγματα.
Για αυτούς επίσης τους Bantu η πολιτική του απάρτχαϊντ και οι χωριστές περιοχές κατοικίας παρουσιάζουν μεγάλη σπουδαιότητα. Ο αντικειμενικός σκοπός δηλαδή είναι να τους δώσουμε το μεγαλύτερο δυνατό μέτρο αυτοδιοίκησης σε τέτοιες περιοχές, σύμφωνα με τον βαθμό στον οποίο οι τοπικές αρχές που οικοδομούν αυτές τις πόλεις μπορούν να ευθυγραμμιστούν. Εν ευθέτω χρόνω επίσης, ανάλογα με την ικανότητα της κοινότητας των Bantu, όλη η δουλειά εκεί θα πρέπει να γίνεται από τους δικούς τους ανθρώπους, όπως περιγράφηκε σχετικά με τις περιοχές. Ακόμη και εντός μιας περιοχής Ευρωπαίων επομένως οι κοινότητες των Bantu δεν θα χωρίζονταν για να καταπιέζονται από τους πρώτους αλλά προκειμένου να διαμορφώσουν τις δικές τους κοινότητες εντός των οποίων θα μπορούν να συνεχίσουν μια ζωή γεμάτη έργο και υπηρεσία.
Εν όψει όλου αυτού θα εκτιμηθεί ο λόγος που η πολιτική του απάρτχαϊντ ενδιαφέρεται επίσης για την κατάλληλη εκπαίδευση των Bantu. Αυτό στην πραγματικότητα φέρνει ακολούθως την ανάγκη για επαρκώς ικανούς Bantu σε πολλές εκφάνσεις της ζωής. Η μόνη και προφανής επιφύλαξη είναι ότι ο Bantu θα πρέπει να θέσει την εξέλιξη και τη γνώση του αποκλειστικά στην υπηρεσία του δικού του λαού.
Η συνεργασία για την εφαρμογή της πολιτικής του απάρτχαϊντ όπως περιγράφηκε εδώ είναι μια από τις μεγαλύτερες υπηρεσίες που ο σημερινός ηγέτης του πληθυσμού των Bantu μπορεί να προσφέρει στον λαό του. Αντί να κυνηγά αόριστες χίμαιρες και να προσπαθεί να είναι ίσος με τον Ευρωπαίο σε μια σύμμεικτη κοινωνία με μπερδεμένα ιδανικά και αναπόφευκτη αντιπαράθεση, μπορεί να είναι μια εθνική μορφή που θα βοηθά να πορευθεί ο δικός του λαός στον δρόμο της ειρήνης και της ευημερίας. Μπορεί να βοηθήσει να δοθεί στα παιδιά, στους μορφωμένους άνδρες και γυναίκες του λαού του μια ευκαιρία να βρουν απασχόληση ή να πραγματοποιήσουν πλήρως τις φιλοδοξίες τους εντός της δικής τους περιοχής ή όπου αυτό δεν είναι δυνατό, όπως και με την περιοχή των Ευρωπαίων, να βρουν απασχόληση και υπηρεσία εντός των δικών τους απομονωμένων περιοχών.
Ελπίζω ότι κάθε Bantu θα λησμονήσει τις παρεξηγήσεις του παρελθόντος και ότι δεν θα επιλέξει την οδό που θα οδηγήσει στη σύγκρουση αλλά εκείνη που οδηγεί στην ειρήνη και στην ευτυχία και για τις δύο χωριστές κοινότητες. Πρόκειται οι σημερινοί ηγέτες των Bantu, υπό την επιρροή κομμουνιστών ταραχοποιών, να επιδιώξουν μια μορφή ισότητας την οποία δεν θα επιτύχουν; Διότι μακροπρόθεσμα θα έρθουν αντιμέτωποι με ολόκληρη την κοινότητα των Ευρωπαίων, καθώς επίσης και με μεγάλο τμήμα των ίδιων τους των συμπατριωτών που προτιμούν τα πολλά πλεονεκτήματα της αυτοδιοίκησης εντός μιας δικής τους κοινότητας. Δεν μπορώ να πιστέψω ότι θα το επιδιώξουν. Κανένας δεν μπορεί να απορρίψει μια μορφή ανεξαρτησίας, που μπορεί να αποκτηθεί με τη συνεργασία όλων, υπέρ μιας μάταιης επιδίωξης που υπόσχεται να είναι όχι η ελευθερία αλλά η καταστροφή. »
