«Το AIDS δεν είναι πια «σάλτο μορτάλε»» λέει μιλώντας στο «Βήμα» ο πρόεδρος του Κέντρου Ελέγχου Ειδικών Λοιμώξεων (ΚΕΕΛ) κ. Γιώργος Σαρόγλου και παραπέμπει στις στήλες των αρρώστων στον υπολογιστή του που δείχνουν ότι ως τον Ιούνιο του τρέχοντος έτους πέθαναν «μόνο» 20 ασθενείς, ενώ το 1995 ο αντίστοιχος αριθμός ήταν 140. Μία φορά τον μήνα οι πρώην συνάδελφοι του κ. Σαρόγλου (ήταν επικεφαλής της μονάδας ειδικών λοιμώξεων του «Ευαγγελισμού» προτού αναλάβει πρόεδρος του ΚΕΕΛ) συγκεντρώνονται ατύπως σε μια σύναξη που τη βάφτισαν «Νυχτερίδα» και συζητούν τις κλινικές εμπειρίες του τελευταίου μήνα. «Εκείνοι που ακόμη πεθαίνουν από την αρρώστια είναι όσοι την αρνούνται και έρχονται πολύ αργά και όσοι δεν παίρνουν τα φάρμακά τους» λέει ο διευθυντής της μονάδας ειδικών λοιμώξεων του ΓΚ Νοσοκομείου της Αθήνας κ. Π. Γαργαλιάνος και επισημαίνει ότι ως το 1995, δηλαδή ώσπου να εκδηλωθεί και στην Ελλάδα το «θαύμα της φαρμακοβιομηχανίας», είχε χάσει με τους συναδέλφους του στη μονάδα εκατοντάδες ασθενείς.



Είναι ένα μικρό ελληνικό θαύμα αυτό που έχει γίνει με τη θεραπεία των οροθετικών στην Ελλάδα αν λάβει κανείς υπόψη του τη γενική εικόνα του συστήματος υγείας. Τον περασμένο χρόνο διατέθηκαν περίπου 8 δισ. δρχ. από τα Ταμεία και τον κρατικό προϋπολογισμό για τα φάρμακα της θεραπείας των ασθενών του AIDS και άλλα τόσα για τις ακριβές και πολύπλοκες ιατρικές εξετάσεις που συνοδεύουν τη χορήγηση φαρμάκων. Περίπου 2 δισ. δρχ. από αυτά αφορούσαν ανασφάλιστους, δηλαδή οροθετικούς και άτομα στα οποία έχει εκδηλωθεί η ασθένεια που κατά κύριο λόγο είναι λαθραίοι μετανάστες στη χώρα μας. Σε αυτό το σημείο η εγκύκλιος Παπαδόπουλου για τα νοσοκομεία δεν εφαρμόζεται με νόμο και αυτό είναι κάτι που βρίσκει σύμφωνους όλους τους εμπλεκομένους ανεξαρτήτως κόστους. «Εγώ είμαι γιατρός» λέει ο κ. Σαρόγλου «και για μένα έχει σημασία αυτοί οι άρρωστοι να παρακολουθούνται και να μην αποτελούν κίνδυνο για τον υπόλοιπο, τον υγιή πληθυσμό». Ο κ. Γαργαλιάνος επισημαίνει ότι στο πρόγραμμα Eurosupport της ΕΕ το ελληνικό πρόγραμμα θεραπείας αναδείχθηκε πρώτο από την άποψη της ικανοποίησης των ασθενών.


Για τους ίδιους τους οροθετικούς τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά: «Το να παίρνεις για όλη σου τη ζωή κάθε μέρα έξι-εφτά φορές ένα χάπι έχοντας διασφαλίσει ότι έχεις γεμάτο στομάχι δεν είναι απλό» λέει ο Κ.Λ. Στη γλώσσα των γιατρών η ιδιότητα που πρέπει να έχουν οι ασθενείς είναι η δυνατότητά τους να «συμμορφωθούν» με το πρόγραμμα. Πολλοί κουράζονται, άλλοι γοητεύονται από τις «Σειρήνες» της ομοιοπαθητικής.


* Η ποιότητα ζωής


Οι περισσότεροι πάντως, όπως διαπιστώσαμε, παίρνουν τα φάρμακά τους και επιστρέφουν στη δουλειά τους «αποκτώντας μια ποιότητα ζωής που δεν ήταν πριν σε θέση να φανταστούν». Σήμερα 2.500 άτομα βρίσκονται σε θεραπεία, η μεγάλη πλειονότητά τους στα 11 κέντρα ειδικών λοιμώξεων της Αθήνας και του Πειραιά. «Ουδείς μένει μέσα στις μονάδες σήμερα» λέει ο κ. Γαργαλιάνος, «έρχονται, παίρνουν τα φάρμακά τους, κάνουν τις εξετάσεις τους και φεύγουν». Η αύξηση της δαπάνης για τη θεραπεία έχει υπεραντισταθμιστεί με τη μείωση των δαπανών για τις μονάδες εντατικής θεραπείας τις οποίες απασχολούσαν οι ασθενείς με το σύνδρομο πριν από το 1997 σε πολύ μεγαλύτερη κλίμακα.


* Η κοινωνία έμεινε πίσω


Ενας από τους λόγους της μεγάλης συγκέντρωσης της θεραπείας ασθενών στο Λεκανοπέδιο είναι η έλλειψη ανωνυμίας σε μικρότερες πόλεις. Και εδώ αρχίζουν τα προβλήματα. Η Ελλάδα, που συμπεριλαμβάνεται στις ανεπτυγμένες χώρες, από την άποψη της θεραπείας της αρρώστιας μοιάζει με χώρα τριτοκοσμική σε ό,τι αφορά τις αντιλήψεις της κοινωνίας για αυτήν (ακόμη). Ετσι, η γρηγορότερα αναπτυσσόμενη κατηγορία των οροθετικών δεν είναι ούτε οι ομοφυλόφιλοι ούτε οι ετεροφυλόφιλοι, αλλά οι «ακαθορίστου συμπεριφοράς». Αυτοί συνήθως δεν θέλουν να πουν πώς έγιναν φορείς του ιού. Η εξέλιξη αυτή συμβαδίζει με μια μικρή σε απόλυτους αριθμούς αλλά εντυπωσιακή αύξηση του αριθμού των γυναικών που απέκτησαν τον… ιό από τους συντρόφους τους. Η πλειοψηφία των οροθετικών ανδρών προς τις οροθετικές γυναίκες, σύμφωνα με στοιχεία του ΚΕΕΛ, προσεγγίζει το 4,6: 1 το 2000.


Η εμπέδωση της γνώσης ότι το AIDS δεν… σκοτώνει χάρη στην αντιρετροϊκή θεραπεία (τη θεραπεία με τα ειδικά φάρμακα για την καταπολέμηση του ιού) καλλιέργησε σε πολλές χώρες της Δύσης ­ με πρώτες τις ΗΠΑ ­ μια χαλάρωση σε συμπεριφορές προστατευμένου σεξ. Αρκετοί, όπως ο κ. Π. Γαργαλιάνος, πιστεύουν ότι ανάλογες συμπεριφορές θα επικρατήσουν και στην Ελλάδα, αλλά ο κ. Λίο Καλοβιρνάς, ένας από τους εκπροσώπους του σωματείου «Σύνθεση», επισημαίνει ότι «ουδέποτε θα υπάρξει χαλάρωση διότι δεν υπήρξε σφίξιμο». Εκπρόσωποι των μη κυβερνητικών οργανώσεων κατηγορούν την ηγεσία του ΚΕΕΛ ότι αρνήθηκε να υιοθετήσει το σύνθημα των Ηνωμένων Εθνών το 2000 «οι άνδρες κάνουν τη διαφορά» για να μη θίξει τα στερεότυπα της συμπεριφοράς του ανδρικού πληθυσμού της χώρας. Οι περισσότερες από αυτές τις οργανώσεις, όπως η «Act up» και η «Σύνθεση», θεώρησαν διακοσμητικό τον ρόλο τους στη χάραξη πολιτικής από το ΚΕΕΛ και δεν βλέπουν κάποιο νόημα στη συμμετοχή τους σε αυτό.


* Η διαφορά των ανδρών


Από την πλευρά της η ηγεσία του ΚΕΕΛ απορρίπτει τις αιτιάσεις. Ο κ. Σαρόγλου θεωρεί χρήσιμη την πίεση των μη κυβερνητικών οργανώσεων προς το ΚΕΕΛ ­ «αυτοί πιέζουν εμάς και εμείς το κράτος για περισσότερα χρήματα» ­ αλλά οι διαφωνίες της ηγεσίας ΚΕΕΛ και μη κυβερνητικών οργανώσεων είναι βαθύτερες: αφορούν την ίδια την ουσία της εκστρατείας ενημέρωσης για το AIDS, που έχει σταματήσει τα τελευταία δύο χρόνια, και εκείνο που οι ακτιβιστές των μη κυβερνητικών οργανώσεων θεωρούν «ιατροκρατία στην καταπολέμηση μιας κοινωνικής νόσου». «Δεν μοιράζονται προφυλακτικά εκεί που ζουν νέοι» λέει ο κ. Καλοβιρνάς, ενώ ο πρόεδρος του ΚΕΕΛ κ. Σαρόγλου υπενθυμίζει ότι οι εκστρατείες για τη δημόσια υγεία στην Ελλάδα «είναι πιθανόν να έχουν την τύχη της αντικαπνιστικής εκστρατείας».


Η αλήθεια είναι ότι η δημόσια συζήτηση στη χώρα μας για τον ιό και την αρρώστια, παρά τις επιτυχίες της θεραπείας, διακρίνεται από βαθύτατη υποκρισία συντήρησης των συμπεριφορών που η πλειονότητα θεωρεί αποδεκτές. Ετσι, η πνευμονολόγος κυρία Χρυσούλα Μπότση, η οποία βρέθηκε πρόσφατα στην Τουρκία για την τουρκική εθνική συνάντηση για το AIDS, εξεπλάγη δυσάρεστα όταν αντελήφθη ότι στη γειτονική χώρα συζητούν δημοσίως για πράγματα που εδώ δεν τολμούμε να θίξουμε: τα προβλήματα της κοινότητας των ομοφυλοφίλων, μεγαλύτερης ομάδας οροθετικών στην Ελλάδα τού 2000, τους κινδύνους από τις εισαγόμενες εργαζόμενες στη βιομηχανία του σεξ και το προφίλ μιας αρρώστιας που αλλάζει.


Η ΓΛΩΣΣΑ ΤΩΝ ΑΡΙΘΜΩΝ Η «μάστιγα» χτυπά το Νότιο Ημισφαίριο


Οι θάνατοι λόγω του AIDS έχουν μειωθεί σημαντικά, σύμφωνα με τα τελευταία επίσημα στοιχεία. Από τη φθίνουσα πορεία των αριθμών δεν συνεπάγεται εν τούτοις ότι η εξάπλωση της συγκεκριμένης μολυσματικής ασθένειας έχει περιοριστεί ούτε ότι τα κρούσματα ανά τον πλανήτη έχουν ελαττωθεί. Αυτό που «επιβεβαιώνουν» αντίθετα οι αριθμοί είναι η πρόοδος που έχει συντελεσθεί από την επιστήμη όσον αφορά την καταπολέμηση της «μάστιγας του αιώνα». Τα αποτελέσματα των ερευνών θεωρούνται αρκούντως ικανοποιητικά ως προς τη θεραπεία και τις προσπάθειες που γίνονται προκειμένου να δοθεί έστω και μικρή «παράταση» στη ζωή των ασθενών. Τα κοκτέιλ φαρμάκων που παρασκευάζονται στα σύγχρονα εργαστήρια επιτυγχάνουν την αναχαίτιση του ιού στον ανθρώπινο οργανισμό και αποτρέπουν κατά το δυνατόν την εμφάνιση άλλων παρενεργειών.


Είκοσι έτη μετά την ανακάλυψη των πρώτων κρουσμάτων του AIDS και τη ραγδαία εξάπλωση του ιού πρόκειται για την πρώτη φορά που οι αριθμοί δίνουν ένα ελπιδοφόρο μήνυμα. Η επί μέρους ανάλυση των στοιχείων αναδεικνύει ωστόσο κάποιες άλλες πτυχές του θέματος. Το Βόρειο Ημισφαίριο του πλανήτη, π.χ., φαίνεται ότι εξέρχεται από τη φάση της πανδημίας της ασθένειας ενώ το Νότιο Ημισφαίριο μάλλον βρίσκεται προ των πυλών μιας… εκατόμβης. Οπως αναφέρει ο Στέφανο Βέλα, πρόεδρος της Διεθνούς Οργάνωσης για το AIDS (η οποία ανήκει στον ΟΗΕ) και διευθυντής του τομέα για το AIDS του Ιταλικού Ινστιτούτου Υγείας, «το 95% των κρουσμάτων που εμφανίζονται παγκοσμίως καταγράφεται στο Νότιο Ημισφαίριο. Δεν αναφέρομαι μόνο στην Αφρική αλλά και σε νότιες περιοχές της Ασίας, της Ινδίας και πρόσφατα της Κίνας». Σύμφωνα με τα στοιχεία της Διεθνούς Οργάνωσης για το AIDS, στο Νότιο Ημισφαίριο πεθαίνουν κάθε ημέρα περίπου 10.000 άνθρωποι ενώ στην Αφρική ένας στους τρεις προσβάλλεται από τον ιό. Σύμφωνα με τον δόκτορα Βέλα, «το επείγον στη φάση αυτή είναι να εστιασθεί η αντιμετώπιση της ασθένειας στον Νότο. Πρέπει να δοθούν τα κοκτέιλ φαρμάκων στις χώρες του Νότου και σε λογικές τιμές. Σε αυτό πρέπει να συμφωνήσουν όλες οι χώρες του εύρωστου Βορρά».