Επιβεβαιώνοντας για ακόμη μία φορά πόσο απρόβλεπτος πολιτικός είναι, ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν αποφάσισε την περασμένη Πέμπτη να ανοίξει θέμα Συνθήκης της Λωζάννης προκαλώντας προβληματισμό στην Αθήνα, αλλά και εκτιμήσεις συγκεκριμένων κύκλων περί πλήρους αναθεωρητικής ατζέντας από την πλευρά της Αγκυρας στο Αιγαίο. Ο πρόεδρος της Τουρκίας, μιλώντας ενώπιον κοινοταρχών, επεχείρησε να συνδέσει την, κατά την άποψή του, «ήττα» της Τουρκίας λόγω των αποφάσεων της Συνθήκης της Λωζάννης το 1923 με την «ήττα» που θα υφίστατο η Τουρκία αν το πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου πετύχαινε και ο ίδιος ανατρεπόταν.
Επικίνδυνη ατραπός


Η ανησυχία της Αθήνας για τις δηλώσεις Ερντογάν περί νησιών που η Τουρκία παραχώρησε στην Ελλάδα έχει λογική. Στη συνεδρίαση του ΚΥΣΕΑ την Παρασκευή ο Αλέξης Τσίπρας υπογράμμισε ότι η αμφισβήτηση της Συνθήκης της Λωζάννης είναι επικίνδυνη τόσο για τις σχέσεις των δύο χωρών όσο και για την ευρύτερη περιοχή. Ο κ. Τσίπρας είπε επίσης ότι, ανεξάρτητα από τις πραγματικές αιτίες που οδήγησαν τον κ. Ερντογάν σε αυτές τις δηλώσεις, η Αθήνα δεν θα ακολουθήσει τον ίδιο δρόμο. Και κατέληξε: «Θα συνεχίσουμε να ενισχύουμε με συνέπεια και αποφασιστικότητα τον ρόλο της Ελλάδος ως πυλώνα ειρήνης και σταθερότητας σε μια εύθραυστη περιοχή».
Η απάντηση Τσίπρα μπορεί να χαρακτηριστεί αναμενόμενη. Ωστόσο ήταν αναγκαία διότι, πέραν του θέματος πιθανής αμφισβήτησης της κυριαρχίας των νησιών, υπάρχουν και άλλα ζητήματα αμεσότερης σημασίας ανάμεσα στις δύο χώρες που πρέπει να τις απασχολούν.
Το πρώτο είναι το Προσφυγικό, όπου το τελευταίο διάστημα η εφαρμογή της Συμφωνίας ΕΕ – Τουρκίας εμφανίζει αρρυθμίες, με προφανείς επιπτώσεις για την Ελλάδα. Μάλιστα, το τελευταίο διάστημα έχει ενταθεί η κριτική από ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, όπως το Βερολίνο, για την αποτελεσματικότητα της Αθήνας στο ζήτημα των επιστροφών Σύρων στην Τουρκία.
Το δεύτερο θέμα είναι ότι έχουν εντατικοποιηθεί οι συνομιλίες στο Κυπριακό που εφόσον προχωρήσουν περαιτέρω θα φέρουν την Αθήνα και την Αγκυρα στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων επί του ακανθώδους προβλήματος των εγγυήσεων. Ηδη οι απόψεις των δύο πλευρών είναι αποκλίνουσες, με την Τουρκία να ζητεί μόνιμη στρατιωτική βάση και την Ελλάδα πλήρη αποχώρηση των τουρκικών στρατευμάτων έπειτα από μια εύλογη μεταβατική περίοδο.
Το τρίτο θέμα αφορά την υπόθεση της έκδοσης των 8 τούρκων στρατιωτικών που ζήτησαν άσυλο στην Ελλάδα μετά την απόπειρα πραξικοπήματος . Σε αυτό, όπως «Το Βήμα» είχε την ευκαιρία να διαπιστώσει από συνομιλίες με τούρκους αξιωματούχους τις προηγούμενες ημέρες, η Αγκυρα επιμένει ότι έχει λάβει συγκεκριμένες δεσμεύσεις υπέρ της έκδοσης.
Για εσωτερική κατανάλωση


«Τα νησιά στο Αιγαίο, που αν φωνάξεις από απέναντι ακούγεσαι, εμείς στη Λωζάννη τα δώσαμε στους Ελληνες. Ορισμένοι επεχείρησαν να παρουσιάσουν τη Λωζάννη ως νίκη. Είναι αυτό νίκη; Μας απείλησαν με τη Συνθήκη των Σεβρών το 1920 και μας έπεισαν να δεχθούμε με τη Συνθήκη της Λωζάννης το 1923» είπε ο κ. Ερντογάν. Και πρόσθεσε: «Ακόμη αγωνιζόμαστε για το ποια θα είναι η υφαλοκρηπίδα, για το τι θα ισχύει στον αέρα και στη θάλασσα. Αυτοί που κάθισαν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων στη Λωζάννη δεν μπόρεσαν να αποδώσουν δικαιοσύνη, για αυτό εμείς σήμερα βιώνουμε προβλήματα» κατέληξε.
Τα όσα είπε ο τούρκος πρόεδρος κινητοποίησαν, όπως ήταν αναμενόμενο, την ελληνική πλευρά. Κατά καιρούς άλλωστε τόσο ο κ. Ερντογάν όσο και άλλοι τούρκοι αξιωματούχοι εκτοξεύουν τέτοιου είδους «διπλωματικές ρουκέτες». Αλλες φορές η Αγκυρα έχει επικαλεστεί τη Συνθήκη της Λωζάννης σε σχέση με το θέμα των μειονοτήτων των δύο χωρών επιδιώκοντας να τονίσει την «αμοιβαιότητα» μεταξύ μουσουλμανικής μειονότητας στη Θράκη και ελληνικής μειονότητας στην Τουρκία.
Χαμηλοί τόνοι στην Αθήνα


Ωστόσο το ελληνικό υπουργείο Εξωτερικών προτίμησε να κρατήσει χαμηλούς τόνους. «Ολοι οφείλουν να σέβονται τη Συνθήκη της Λωζάννης» ήταν το σχόλιο διπλωματικών πηγών λίγο μετά τις δηλώσεις Ερντογάν. «Η Συνθήκη της Λωζάννης και όλο το διεθνές δίκαιο» συμπλήρωναν οι ίδιες πηγές «είναι όντως μια πραγματικότητα στον πολιτισμένο κόσμο την οποία κανείς, ούτε η Αγκυρα, δεν μπορεί να αγνοήσει και όλοι οφείλουν να σέβονται, όσο οδυνηρό και αν τους φαίνεται αυτό».
Λίγες ώρες αργότερα βέβαια η έκδοση δύο ΝΟΤΑΜ από τουρκικής πλευράς με τις οποίες αμφισβητείται το, κατά την άποψη της Αγκυρας, καθεστώς αποστρατιωτικοποίησης νήσων του Ανατολικού Αιγαίου οδήγησε αυτομάτως στην ενεργοποίηση του «συνδρόμου Παβλόφ» που διακατέχει ορισμένους κύκλους. Πέραν της τυποποιημένης απάντησης που πάντα δίνει η Αγκυρα σε έκδοση ελληνικών ΝΟΤΑΜ που αφορούν τις εν λόγω περιοχές, εγράφη μεταξύ άλλων ότι με τις τουρκικές αγγελίες αμφισβητήθηκε η ελληνική κυριαρχία επί συγκεκριμένων νησιών, κάτι που δεν προκύπτει από το κείμενο των ΝΟΤΑΜ. Αυτό που έγινε, κατά την πάγια τακτική, ήταν η αμφισβήτηση της διαφοράς 6 και 10 ναυτικών μιλίων σε θάλασσα και εναέριο χώρο.


«Γκρίζες ζώνες», επιδιώξεις και φιλοδοξίες
Ο Ερντογάν «παίζει το εθνικιστικό χαρτί»
Το ερώτημα είναι πού στοχεύει με αυτές τις δηλώσεις ο τούρκος πρόεδρος αλλά και το πλαίσιο εντός των οποίων ελέχθησαν. Πρέπει να σημειωθεί ότι η Συνθήκη της Λωζάννης είναι το ιδρυτικό κείμενο της Τουρκικής Δημοκρατίας. Με αυτό τερματίστηκε οριστικά ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος και ολοκληρώθηκαν οι διαπραγματεύσεις επί των εδαφών της άλλοτε Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Υπάρχουν όμως δύο παράμετροι που δεν μπορούν να παραβλέπονται.
Η πρώτη σχετίζεται με το γεγονός ότι η Συνθήκη της Λωζάννης δεν αφορούσε μόνο τις ελληνοτουρκικές διαφορές αλλά και ζητήματα εξίσου «καυτά» για την Τουρκία, όπως π.χ. την τύχη της Μοσούλης και του Κιρκούκ, παρά το γεγονός ότι τα σύνορα με το Ιράκ οριστικοποιήθηκαν αργότερα, το 1926, με άλλη συμφωνία. Η δεύτερη αφορά την πολιτική κατάσταση στη γειτονική χώρα, όπου μετά την απόπειρα πραξικοπήματος ο κ. Ερντογάν επιδιώκει να βάλει τη δική του σφραγίδα σε μία μετακεμαλική Τουρκία –ακριβώς αυτήν που γεννήθηκε από τη Συνθήκη της Λωζάννης.
Σε ό,τι αφορά την Ελλάδα και τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου, η συμφωνία στη Λωζάννη κατοχύρωσε αυτό που είχε μείνει εκκρεμές από τους Βαλκανικούς Πολέμους και συγκεκριμένα από τη Συνδιάσκεψη του Λονδίνου του 1914 : ότι, δηλαδή, τα νησιά αυτά ανήκουν στην Ελλάδα, πλην Ιμβρου, Τενέδου και Λαγουσών Νήσων. Είναι προφανές όμως ότι όταν ο κ. Ερντογάν αναφέρεται στα νησιά που μπορούν να… ακούσουν τη φωνή του μάλλον αναφέρεται στα Δωδεκάνησα. Αυτά όμως, με τη Συνθήκη της Λωζάννης, πέρασαν στην ιταλική κυριαρχία πριν η Ρώμη τη μεταβιβάσει στην Ελλάδα με τη Συνθήκη των Παρισίων το 1947. Αν ο τούρκος πρόεδρος έχει στο μυαλό του να ανοίξει και πάλι θέμα «γκρίζων ζωνών» παραμένει άγνωστο, αλλά κυβερνητικές και διπλωματικές πηγές τόνιζαν ότι «συνήθως είναι πιο ευθύς όταν θέτει τέτοιου είδους ζητήματα».
Είναι σίγουρα ξεκάθαρο όμως ότι ο τούρκος πρόεδρος «παίζει το εθνικιστικό χαρτί». Κατηγορώντας εκείνους που έφεραν ήττες στο τουρκικό έθνος με τις Συνθήκες των Σεβρών και της Λωζάννης, προειδοποιεί ότι δεν θα συναινέσει στον περαιτέρω εδαφικό ακρωτηριασμό της Τουρκίας. Η ακεραιότητα της χώρας απειλείται σήμερα από την ανάδυση του κουρδικού παράγοντα, με έμφαση στη Συρία και στο Ιράκ. Αυτός όμως θέλει να εμφανιστεί ως ο εγγυητής της σταθερότητας, ως ο νέος Κεμάλ.
Το μέτωπο στο οποίο η Αγκυρα θα μπορούσε να διεκδικήσει οφέλη ως αντιστάθμισμα για τις υποχωρήσεις της σε άλλα είναι μάλλον το Κυπριακό, όχι το Αιγαίο. Ηδη, σύμφωνα με ορισμένες πηγές, η αμερικανική πλευρά εμφανίστηκε μάλλον απρόθυμη να πιέσει την Τουρκία για λύση στις πρόσφατες διαβουλεύσεις της Νέας Υόρκης.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ