Η διαγραφόμενη γενική τάση να απαγορευθούν απόπειρες κλωνοποιήσεως ανθρωπίνων όντων θα αποδειχθεί εχθρά του ανθρώπου, αν οι συνέπειές της τοποθετηθούν στο γνήσιο πλαίσιό τους. Οπως το διετύπωσε πρόσφατα ο τέως Πρόεδρος της Ακαδημίας, καθηγητής Ν. Ματσανιώτης «Η κλωνοποίηση ανοίγει πύλες που φράζει η προκατάληψη». Και πράγματι, η κλωνοποίηση ανθρωπίνων οργάνων θα μπορέσει να προσφέρει τη δυνατότητα σε αρρώστους με βαριές καρδιοπάθειες να ζήσουν κανονική ή σχεδόν κανονική ζωή.
Οι άρρωστοι προς τους οποίους θα προσφερθεί αυτή η διέξοδος προς την μακροημέρευση είναι βέβαιο πως θα την αποδεχθούν χωρίς δισταγμό και πως αλλιώς θα γινόταν;
Και εν τούτοις, η ελπίδα αυτή εκμηδενίζεται γιατί η κλωνοποίηση δήθεν αντιστρατεύεται το έργο της φύσεως και μέσω αυτής το έργο του Θεού. Με το σύνθημα αυτό, που κινητοποιεί ηθικές αμφιβολίες και συναισθηματικό πανικό, όλο και περισσότεροι υπεύθυνοι άνθρωποι αντιτίθενται στις προοπτικές που διαγράφουν τα πρόσφατα επιτεύγματα της γενετικής.
Το ανεξήγητο της υποθέσεως είναι ότι προ τριάντα ετών, όταν οι Barnard στη Νότιο Αφρική και ο Shamway στις ΗΠΑ, ετόλμησαν να μεταμοσχεύσουν καρδιές από νεκρούς και να ανοίξουν καινούργιους δρόμους στη θεραπευτική, δεν αντιμετώπισαν ανάλογη ηθικοθρησκευτική κινητοποίηση και πέτυχαν στο έργο τους με επιβράβευση την επιβίωση χιλιάδων ετοιμοθάνατων.
Ομως η ευλόγως προσδοκώμενη παράλληλα προς την οικονομική, την τεχνική και την πολιτιστική πρόοδο ενδυνάμωση της ηθικής επιτρεπτικότητας σημείωσε στο σημείο αυτό οπισθοδρόμηση και τείχη υψώθηκαν από τους εξαγριωμένους ιατρικούς ηθικολόγους, στη χρήση λίγων μη αυθύπαρκτων καθ’ εαυτά κυττάρων. Χωρίς να το συνειδητοποιούμε γυρίζουμε προς το δόγμα της καθαρότητος του γενετικού υλικού, που δεσπόζει και καθορίζει τον άνθρωπο.
Στη χιτλερική Γερμανία, γνήσιος Γερμανός που εδέχετο μετάγγιση εβραϊκού αίματος διεγράφετο από το κόμμα, στη δε Νότιο Αφρική απαγορευόταν μεταμόσχευση οργάνων από μαύρους σε λευκούς.
Συμφέροντα και διαφθορά
Τι διαφέρουν αυτά, τα εγγίζοντα το γελοίο ή το τερατώδες, από την απαγόρευση της προσπάθειας να κλωνοποιηθούν όργανα που θα αντικαταστήσουν τον μυελό των οστών ενός λευχαιμικού ή τους νεφρούς ενός νεφροπαθούς;
Στους δυστυχείς αυτούς δεν θα απομείνει ως λύση παρά η υπάρχουσα ως τώρα, ήτοι της μεταμοσχεύσεως ξένων οργάνων. Το πρόβλημα όμως έγκειται στο πού θα βρεθούν τα όργανα.
Στις ΗΠΑ υπάρχουν τη στιγμή αυτή 50.000 άτομα που βρίσκονται σε κατάσταση αναμονής για μεταμόσχευση οργάνων. Χιλιάδες μεταξύ αυτών θα πεθάνουν προτού βρεθεί όργανο και τα πράγματα είναι πολύ πιο τραγικά σε άλλες περιοχές όπως η Μέση Ανατολή ή η Ασία.
Το αποτέλεσμα είναι ότι όπως συμβαίνει σε κάθε περίπτωση στενότητος προσφοράς, παράγεται ζήτηση που μεταφράζεται σε κέρδη, συμφέροντα και διαφθορά.
Είναι γνωστό, π.χ., ότι οι γιατροί πλουσίων Ινδών αγοράζουν όργανα από φτωχούς χωρικούς και ότι οι Κινέζοι πωλούν τα όργανα των εκτελουμένων. Ιάπωνες, Κορεάτες ή κάτοικοι του Χονγκ Κονγκ ταξιδεύουν στην Κίνα οσάκις βρίσκονται σε χρεία οργάνων, το ίδιο δε κάνουν Ισραηλινοί κατευθυνόμενοι προς τις πτωχότερες περιοχές της Τουρκίας.
Στην Ευρώπη οι Ιταλοί προσφεύγουν προς το Βέλγιο, όπου υπάρχει μεγαλύτερη άνεση προσφοράς.
Η δίψα αυτή για ζωντανά όργανα προς μεταμόσχευση είναι το προϊόν της ανακάλυψης της κυκλοσπορίνης το 1970. Η κυκλοσπορίνη αποδυναμώνει την τάση του οργανισμού να καταστρέφει τα ξένα όργανα χωρίς να τον αφοπλίζει από την ικανότητά του να αμύνεται κατά των λοιμώξεων. Συνέπεια των ανωτέρω: το 70% των ανθρώπων με μεταμοσχευμένη καρδιά ζει άνω της τετραετίας και το ίδιο ισχύει για τους νεφρούς, οι οποίοι στο 50% των περιπτώσεων μένουν εν λειτουργία άνω των 10 ετών.
Επειδή εξάλλου μπορείς να ζήσεις με ένα νεφρό, η μεταμόσχευση νεφρού έγινε δημοφιλής ακόμη και σε τριτοκοσμικές χώρες, όπου εξάλλου τα νοσήματα που καταστρέφουν τον νεφρό είναι πολύ διαδεδομένα.
Η ύπαρξη κέντρων μεταμοσχεύσεων προσδίδει αίγλη στην ιατρική και αυτός είναι ένας πρόσθετος λόγος που η μεταμόσχευση εφαρμόζεται σε χώρες όπου το επίπεδο της λοιπής ιατρικής είναι ακόμη πολύ χαμηλό. Το αποτέλεσμα ήταν το αναμενόμενο: Από τη μια πλευρά αύξηση της ζητήσεως οργάνων και από την άλλη η ανεπάρκεια της προσφοράς, τόσο από απέχθεια σκυλεύσεως των πτωμάτων προσφιλών ατόμων όσο και από θρησκευτικές αναστολές.
Οι ρίζες της αρνήσεως
Βασική αρχή για τους μουσουλμάνους είναι η περιφρούρηση της ακεραιότητας του ανθρωπίνου σώματος ακόμη και μετά θάνατον, για δε τους Ορθόδοξους Ισραηλίτες ο θάνατος υπάρχει όταν πάψει να λειτουργεί η καρδιά και όχι ο εγκέφαλος. Αλλά η παύση της καρδιακής λειτουργίας φθείρει τα όργανα και τα καθιστά ακατάλληλα για μεταμόσχευση.
Ακόμη πιο αρνητική είναι η στάση των Ιαπώνων που θεωρούν ότι ο θάνατος είναι τελεσίδικος μόνο μετά την ιερουργία της ταφής και τους μνημοσύνου 49 ημέρες αργότερα. Αλλά ακόμη και στις ΗΠΑ το 50% των συγγενών θανόντων αρνείται την προσφορά οργάνων. Ετσι περίπου 40.000 άτομα βρίσκονται στην κατάσταση αναμονής νεφρού και 4.000 καρδιάς. Η ιστορία του Frankenstein βρίσκεται πιθανώς στη ρίζα της αρνήσεως αυτής.
Μόνο στο Βέλγιο έχει παρακαμφθεί η δυσκολία με την αρχή ότι η μη εκ προοιμίου άρνηση σημαίνει αποδοχή. Οι αρνούμενοι εκ προοιμίου οφείλουν να προβούν σε σχετική δήλωση στο δημαρχείο της πόλεως όπου διαβιούν και καταχωρίζονται σε ηλεκτρονικό υπολογιστή.
Ο φόβος όμως μήπως στερηθούν οργάνου αν ποτέ το χρειαστούν, αφού οι ίδιοι έχουν αρνηθεί την προσφορά των δικών τους, ενεργεί αποθαρρυντικά, με αποτέλεσμα οι χειρουργοί του Βελγίου να έχουν σχεδόν απεριόριστη χρήση πτωματικών οργάνων.
Εξαγωγή όμως οργάνων δεν επιτρέπεται, και έτσι αυξάνονται τα έσοδα νοσοκομείων και ιατρών από ασθενείς που προστρέχουν στο Βέλγιο. Εμπόριο οργάνων σε μεγάλη έκταση έχει αναπτυχθεί στην Ινδία, με τιμές νεφρού μεταξύ 800.000 δραχμών και 1.000.000, από τα οποία ο δότης, αν δεν γίνει θύμα απάτης, εισπράττει συνήθως το τρίτον.
Θρησκευτικοί εξάλλου λόγοι αποτρέπουν από τη χρήση πτωματικών οργάνων και η μεταμόσχευση πραγματοποιείται από ζώντα προς ζώντα. Η στέρηση ενός νεφρού δεν φαίνεται να υποθηκεύει την υγεία ή το προσδόκιμο της επιβιώσεως του δότη και λογίζεται παράλογο να στερηθεί αυτός του οφέλους που του ανήκει, ενώ οι υπόλοιποι που συνεργούν στην πράξη, μεσίτες, ιατροί και νοσοκομεία, αποκομίζουν κέρδη.
Απλώς προκαλεί αίσθημα ντροπής και ενοχής η συνειδητοποίηση ότι ανθρώπινα όντα βρίσκονται σε τέτοιο βαθμό πενίας και εξαθλιώσεως ώστε να προσφέρονται οικειοθελώς στη μορφή αυτή συγχρόνου κανιβαλισμού.
Προσπάθεια συγκρατήσεως, με νόμο που επέτρεπε δωρεά οργάνων μόνο μέσω συγγενών, κατεστρατηγήθη ευχερώς, κυρίως με την επίδειξη κίβδηλων φωτογραφιών, στις οποίες εικονίζοντο δότης και λήπτης σε τρυφερή στάση αδελφού ή μνηστήρος.
Ο κινεζικός τρόπος
Η Κίνα φαίνεται ότι βρήκε άλλο τρόπο λύσεως του προβλήματος. Μετά την ανακάλυψη της κυκλοσπορίνης εδόθησαν οδηγίες να χρησιμοποιούνται όργανα εκτελεσθέντων εφόσον δεν υπάρχει αντίρρηση από μέρους του θύματος.
Οι κινεζικές αρχές αρνούνται την ύπαρξη αυτής της οδηγίας, αλλά υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις ότι στα μεγάλα ιατρικά κέντρα της Κίνας προσφέρονται μεταμοσχεύσεις χρονικώς προγραμματισμένες παραλλήλως με τις εκτελέσεις που προγραμματίζονται και αυτές ώστε να μην υπάρχει αναμονή ή απώλεια χρόνου. Ερωτητέο βέβαια είναι αν η οικονομική ενίσχυση της πατρίδας δεν οδηγεί στην ελευθεριότητα γύρω από τις θανατικές καταδίκες!
Οπως επισημαίνει ο Rothman στο Ν.Υ. Rev. of Book, η ιδέα ότι τα όργανα του πτωχού είναι είδος εμπορεύσιμο έχει ενσπείρει τον πανικό μεταξύ των πενήτων που κατοικούν στις φτωχές συνοικίες, κυρίως στις πόλεις της Λατινικής Αμερικής. Την ανησυχία αυτή συμμερίζεται και η Ευρωπαϊκή Κοινότητα, όπως και η ειδική Επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών που αναζητεί το βάσιμον της κατηγορίας, ότι παιδιά φονεύονται για να πουληθούν τα όργανά τους.
Απόδειξη επί του αληθούς των φρικαλεοτήτων αυτών δεν υπάρχει, που ίσως πηγάζουν από την ανθούσα στην περιοχή εμπορία βρεφών που απάγονται για να προσφερθούν προς υιοθεσία, πολλάκις ύστερα από παχυντική σίτιση σε ειδικά κέντρα για να καταστούν ελκυστικότερα.
Η μεταμόσχευση άλλωστε οργάνων μικρών παιδιών έχει αμφίβολη επιτυχία και δεν μπορεί να εφαρμοσθεί παρά σε πολύ ειδικευμένα νοσοκομεία, που βέβαια θα οδηγούσε σε διαρροή του μυστικού.
Ισως αυτό είναι και η μόνη ανασταλτική ενέργεια στο κεφάλαιο αυτό, όπου ιατρική, συμφέρον, εξαθλίωση, ελπίδα ζωής συνεργούν και συγκρούονται συγχρόνως, αλλά και που δίδουν το μέτρο των συνεπειών της απαγορεύσεως της ερεύνης γύρω από τη δυνατότητα παραγωγής κλωνοποιημένων οργάνων για την αντικατάσταση των φθαρμένων.
Καλό θα ήταν να ερωτηθούν οι αρνητές σε ποιον θα προσέφευγαν αν είχαν ανάγκη μιας καρδιάς ή ενός νεφρού. Οχι βέβαια σε κάποιον ιατροφάντη μιας δειλίας που μεταμφιέζεται σε ηθικό κέλευσμα.
Ο κ. Ευτύχιος Βορίδης είναι καθηγητής της Ιατρικής.
