Φως

«Υπό το φως του μυθιστορήματος» είναι ο τίτλος του νέου βιβλίου του Σταύρου Ζουμπουλάκη (εκδόσεις Πόλις), με κείμενα για βιβλία (όχι πάντα μυθιστορήματα) του Γιόζεφ Ροτ («Ιώβ»), του Ισαάκ Μπάσεβις Σίνγκερ («Ο Σατανάς στο Γκόραϋ»), του Φίλιπ Ροθ («Επιχείρηση Σάυλωκ»), του Γκράαμ Γκρην («Η Δύναμις και η Δόξα»), της Φλάνερυ Ο’ Κόνορ («Ημερολόγιο προσευχής»), της Μέριλιν Ρόμπινσον («Γκίλιαντ», «Στο σπίτι»), του Οκτάβιο Πας («Η διπλή φλόγα»), του Μισέλ Ουελμπέκ («Τα στοιχειώδη σωματίδια», «Ο χάρτης και η επικράτεια»). Επιπλέον κείμενα για την επικράτεια των γίντις στον Σίνγκερ (το γλωσσικό ιδίωμα των Εβραίων της Ανατολικής Ευρώπης), για τον «Δον Κιχώτη», για το μυθιστόρημα στην παγκοσμιοποίηση. Το βιβλίο είναι πριν απ’ όλα ένα αναγνωστικό πρόγραμμα –οι επιλογές του συγγραφέα, ένα είδος αναγνωστικής ταυτότητας. Είναι όμως κι ένα κριτικό πρόγραμμα –σημαντικό τόσο για τη μέθοδο όσο και για την παιδαγωγική αξία του. Ο τίτλος της συλλογής παραπέμπει ευθέως στην ερμηνευτική μέθοδο του Ζουμπουλάκη: τα λογοτεχνικά κείμενα ως οδηγοί για την κατανόηση του κόσμου μας. Είναι μια μέθοδος πολύ δοκιμασμένη που μας έδειξε ο μεγάλος ανθρωπολόγος Ρενέ Ζιράρ, που πέθανε πρόσφατα. «Είμαι πεπεισμένος» έλεγε ο Ζιράρ «ότι οι μείζονες δυτικοί συγγραφείς, χριστιανοί ή όχι, είναι οι πλέον κατάλληλοι για να κατανοήσουμε το δράμα της νεωτερικότητας». Φυσικά αυτό δεν αναιρεί την καλή αφήγηση. «Το πρώτο και το κύριο όταν μιλάμε για διήγημα ή μυθιστόρημα είναι να μπορέσεις να διηγηθείς μια ιστορία» γράφει ο Ζουμπουλάκης στο δοκίμιό του για τον Σίνγκερ. Η ταυτότητα, η σχέση με την παράδοση, η πίστη και η σχέση με τον Θεό, η εξαίρεση (κατά πόσο μπορούμε να υπάρξουμε ατομικά ή συλλογικά ως εξαιρέσεις), το μυστήριο του έρωτα, η έλξη και η απώθηση του θανάτου, η δυνατότητα της αγάπης είναι μερικά από τα μοτίβα-κλειδιά σε αυτό το συναρπαστικό βιβλίο.

Και μια παρατήρηση για την κυκλική δομή. Ο Ζουμπουλάκης αρχίζει με «Δον Κιχώτη», το κατά Ντοστογέφσκι «πιο θλιμμένο από όλα τα βιβλία», και κλείνει με το απόλυτα απαισιόδοξο «Ο χάρτης και η επικράτεια» του Ουελμπέκ. Η ελπίδα όμως υπάρχει. Είναι το ίδιο το μυθιστόρημα.