Δεν είναι να τους ζηλεύεις. Οι βουλευτές του ΣΥΡΙΖΑ, γυναίκες και άντρες, έχουν την ίσως πιο δύσκολη δουλειά του κόσμου: Ψηφίζοντας τα μεσάνυχτα της Τετάρτης ένα κυβερνητικό πρόγραμμα, που ούτε το πιστεύουν, ούτε βγαίνει, είναι σαν να θέλουν να τετραγωνίσουν τον κύκλο.
Τεχνικά, το τρίτο μνημόνιο είναι σίγουρα πιο ανώδυνο από τα προηγούμενα. Παρά το κύμα αγριοτήτων που συνεπιφέρει, η δημοσιονομική προσαρμογή είναι ηπιότερη, οι μειώσεις συντάξεων μικρότερες, τα χρήματα για επενδύσεις περισσότερα, η αναπροσαρμογή του χρέους πιο εφικτή. Ο Αλέξης Τσίπρας έχει λοιπόν δίκιο όταν λέει, ότι απέσπασε περισσότερες παραχωρήσεις από τους δανειστές, από ότι ο Αντώνης Σαμαράς, ή ότι εμπόδισε πολύ χειρότερα στις διαπραγματεύσεις του Ιουλίου.
Το κακό είναι μόνο, ότι το τρίτο μνημόνιο δεν πάει μόνο του, αλλά προστίθεται στα προηγούμενα – δρα δηλαδή συσσωρευτικά. Η ελληνική οικονομία υφίσταται έτσι ένα τριπλό μνημονιακό σοκ – και όχι διπλό, όπως το 2012, ή μονό, όπως το 2010 – που θα την μετατρέψει οριστικά σε κοινωνικά έρημη χώρα.
Πολιτικά όμως, το τρίτο μνημόνιο είναι ασύγκριτα χειρότερο από ότι οικονομικά, αφού εκχωρεί στους πιστωτές την πολιτική κυριαρχία της χώρας. Ήδη στην πρώτη σελίδα του αναφέρεται: «Η κυβέρνηση αναλαμβάνει την υποχρέωση να διαβουλεύεται και να συμφωνεί με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο για όλα τα αναγκαία μέτρα που αποβλέπουν στην πραγμάτωση του μνημονίου πριν αυτά τεθούν σε επεξεργασία και πάρουν νομική ισχύ».
Η εκχώρηση αφορά λοιπόν σε πρώτο πλάνο την κοινοβουλευτική εξουσία, που παραδίδεται αυτολεξεί στους δανειστές. Αυτοί είναι πλέουν που κάνουν κουμάντο στην Ελλάδα: Στη Βουλή δεν μένει παρά η τυπική επικύρωση των αποφάσεων τους. Οι όροι «αποικία χρέους», ή «οικονομικό προτεκτοράτο» είναι μεν εδώ τραβηγμένοι από τα μαλλιά, αντανακλούν όμως μια μοναδική στα χρονικά της Ευρωπαϊκής Ένωσης υποταγή ενός μέλους της σε κάποια ευρωπαϊκά και μη πολιτικά και οικονομικά όργανα.
Η μοίρα τόθελε να είναι ο κ.Τσίπρας που έκανε αυτή την εκχώρηση. Ενώ για πέντε μήνες υπερασπιζόταν ο ίδιος με νύχια και με δόντια την πολιτική του ανεξαρτησία (που ήταν και η πηγή του γοήτρου του), στις αρχές Ιουλίου «έσπασε» και παράδωσε τα όπλα. Όχι παράξενο έτσι, ότι από τότε δείχνει ενίοτε αποπροσανατολισμένος – μια «άθελη» στροφή της πολιτικής του κατά 180° δεν μπορεί προφανώς να μείνει χωρίς ψυχολογικές επιπτώσεις.
Η αλήθεια είναι, ότι η πολιτική υποτέλεια δεν είναι καινούριο φαινόμενο. Αυτή ίσχυε από τότε που εφαρμόστηκαν τα μνημόνια ως αποτέλεσμα μιας πολιτικοοικονομικής στρέβλωσης: της μετατροπής της Ελλάδας από ισότιμο εταίρο στην Ευρωπαϊκή Ένωση σε απλό οφειλέτη. Η πολυδιάστατη σχέση μεταξύ χωρών έγινε έτσι μονοδιάστατη. Αντίστοιχα μετατράπηκαν και οι εταίροι (ιδίως αφότου ανέλαβαν το μεγάλο μέρος του ελληνικού χρέους) σε δανειστές. Η σχέση τους στα διάφορα ευρωπαϊκά όργανα (Eurogroup, Ευρωπαϊκό Συμβούλιο) έγινε έτσι κάθετη: Οι δανειστές πάνω, η Ελλάδα κάτω. Άνισα έγιναν κατά ακολουθία και όλα τα άλλα – η Ελλάδα έγινε άτυπα και πολιτικά υποτελής.
Τυπικό, ήτοι θεσμικό χαρακτήρα πήρε η πολιτική υποτέλεια υπό τον κ.Τσίπρα. Και αυτό δεν αφορά μόνο την κοινοβουλευτική εξουσία, αλλά και τη εκτελεστική, δεδομένου ότι η δεύτερη είναι στην υπηρεσία της πρώτης, πρέπει δηλαδή να εφαρμόζει τα μνημονιακά μέτρα που αποφασίζει η Βουλή.
Το συνολικό αποτέλεσμα είναι μια αμφίδρομη σχέση: Η δημοσιονομική υποτέλεια επηρεάζει την πολιτική, η πολιτική τη δημοσιονομική. Μόνο που η τελευταία έχει ασύγκριτα μεγαλύτερη σημασία, δεδομένου ότι η κυριαρχία μιας χώρας έχει κυρίως πολιτικά χαρακτηριστικά.
Παρόλα αυτά: Η Ελλάδα του τρίτου μνημονίου δεν είναι εξ ολοκλήρου υποτελής. Η υποτέλεια περιορίζεται στους τομείς που καθορίζει το μνημόνιο και συνίσταται σε πλήρη δημοσιονομική και μερική πολιτική υποταγή. Αυτό δεν είναι λίγο. Αλλά η ελληνική κυβέρνηση συνεχίζει να έχει σε πολλούς τομείς, όπως για παράδειγμα στην εξωτερική πολιτική, ελεύθερο χέρι. Μόνο που και αυτό περιορίζεται τελευταία σημαντικά, αν ληφθούν υπόψη οι απειλές των δανειστών προς την Αθήνα, ότι θα έχει πρόβλημα με την εκταμίευση των δόσεων του προγράμματος βοήθειας σε περίπτωση που δεν αποδεχθεί την ανέγερση κέντρων ταυτοποίησης των προσφύγων σε ελληνικό έδαφος.
Το μέγεθος της υποτέλειας παραμένει έτσι ανοικτό θέμα και η αυξομείωσή του θα εξαρτάται από την εκάστοτε διάθεση της Αθήνας να προβάλει αντίσταση – κάτι που υπό τις σημερινές συνθήκες δεν είναι το ευκολότερο των πραγμάτων.
Μια «εξέγερση» κατά των δανειστών φαίνεται πάντως αδύνατη. Αυτό οφείλεται στο Zeitgeist, στο «πνεύμα της εποχής», όπως αυτό διαμορφώθηκε κατά της Αριστεράς, πρώτα με την οριστική εξαφάνιση του υπαρκτού σοσιαλισμού πριν 25 χρόνια, και ύστερα, με την υποταγή της ευρωπαϊκής Σοσιαλδημοκρατίας – ιδίως τα τελευταία πέντε χρόνια – στο χρηματιστικό κεφάλαιο.
Επόμενο έτσι, οι βουλευτές του ΣΥΡΙΖΑ να βρίσκονται όντως μπροστά σε φοβερό δίλημμα: Ψηφίζοντας το μνημονιακό κυβερνητικό πρόγραμμα θα συμβάλουν στην περαιτέρω ερημοποίηση της χώρας. Καταψηφίζοντας το θα ρίξουν την κυβέρνηση. Αυτό όμως δεν φαίνεται να το θέλει κανείς. Ένας τρίτος δρόμος, η συντεταγμένη επιστροφή στην αντιπολίτευση με πρόγραμμα την αλλαγή του «πνεύματος της εποχής» σε ευρωπαϊκό επίπεδο, δεν περνά προφανώς από το νου τους. Με τον καιρό λοιπόν το δίλλημα θα κακοφορμίσει – γινόμενο το σήμα κατατεθέν της νέας θητείας τους. Με θλιβερή αρχή, τα αποψινά μεσάνυχτα.
