Αν η Μεταπολίτευση έχει τελειώσει, η Νέα Δημοκρατία βρίσκεται στην αρχή και στο τέλος της. Το παραμορφωμένο είδωλο του Κωνσταντίνου Καραμανλή απεικονίζεται στο πρόσωπο του Κώστα Καραμανλή. Αλλά και εξαρχής, η χρονική απόσταση επιτρέπει τη σχηματοποίηση: Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής είναι ο βασικός συντελεστής του γεγονότος της Μεταπολίτευσης. Είναι επίσης ο αρχιτέκτονας της τεθλασμένης ευρωπαϊκής πορείας της χώρας.
Ο Καραμανλής δημιούργησε τη Νέα Δημοκρατία ως τολμηρή μετακίνηση από την προδικτατορική ΕΡΕ και την τοποθέτησε στο πλαίσιο της αποφασιστικής ανασκευής του μετεμφυλιακού κράτους. Η διαδρομή της Μεταπολίτευσης προδιαγράφεται σε έναν βαθμό στην αρχή της: ο «ριζοσπαστικός φιλελευθερισμός» επιτέλεσε τομή στην ελληνική πολιτική ιστορία, χωρίς να είναι αρκετά ριζοσπαστικός ούτε και πολύ φιλελεύθερος. Αντίθετα, ο κεϊνσιανισμός και ο κρατικός παρεμβατισμός αποτέλεσαν σταθερά οδηγητικά νήματα που αποδείχθηκαν ανθεκτικά, ακόμα και στη «νεοφιλελεύθερη» αλλαγή του διεθνούς περιβάλλοντος. Από τα πρώτα εκείνα χρόνια, η άρση του διχαστικού αποκλεισμού μεγάλων στρωμάτων της ελληνικής κοινωνίας και του στιγματισμού της πολιτικής τους έκφρασης συνυφάνθηκε με μια γενναιόδωρη οικονομική πολιτική που ενίσχυσε την κατανάλωση χωρίς να στήσει παραγωγική βάση για ανάχωμα στο χρέος. Η ευμάρεια της Μεταπολίτευσης αποδείχθηκε επισφαλής αλλά αυτό δεν την καθιστά λιγότερο πραγματική. Οι θεσμοί και μαζί τους η δημόσια σφαίρα λειτούργησαν υπό συνθήκες πρωτοφανούς ομαλότητας, αλλά τα νέα συλλογικά υποκείμενα συγκροτήθηκαν σε αναφορά προς το κράτος ως δεξαμενή του πλούτου, είτε ως μοχλό για την απόκτησή του. Εν τέλει, η πρώτη μεταπολιτευτική διακυβέρνηση της ΝΔ δημιούργησε τις συνθήκες για την «ομαλή» μεταβίβαση του κράτους. Η άλλη όψη της εναλλαγής στην εξουσία, δηλαδή της στοιχειώδους πολιτικής κανονικότητας, είναι η κατοχή του κράτους από τον πολιτικό φορέα της εξουσίας.
Σήμερα πια τα πράγματα φαίνονται αρκετά διαφορετικά. Αλλά όχι τελείως: τα κόμματα της συγκυβέρνησης εξακολουθούν να νέμονται το κράτος, έστω και υπό τις συνθήκες συμπίεσης που επιβάλλουν αφενός η συγκατοίκησή τους και αφετέρου ο ρόλος που αυτοβούλως υιοθέτησαν, της μετάφρασης στα ελληνικά, δηλαδή της παραμορφωτικής προσαρμογής και διεκπεραίωσης των επιταγών των πιστωτών.
Αν και ο κομματικο-κρατικός πυρήνας διασώζεται ακόμα και σήμερα, μεγάλο μέρος της παραδοσιακής πελατείας τους, που θυσιάστηκε κατά την επιχείρηση διάσωσης του κομματικού κράτους-εργαλείου, έχει επενδύσει τις προσδοκίες του αλλού. Περισσότερο, πάντως, τα αστικά κόμματα της συγκυβέρνησης πληρώνουν την επιλογή τους να διασώσουν τον κρατικό πυρήνα της εξουσίας τους λεηλατώντας τα αστικά στρώματα της κοινωνίας. Αυτά ισχύουν ετεροβαρώς, πολύ περισσότερο για το ΠαΣοΚ, του οποίου το κυβερνητικό παρελθόν λεηλατεί –δηλαδή υπόσχεται να αναστηλώσει –ο ΣΥΡΙΖΑ, παρά για τη ΝΔ. Σε αντίθεση με το ΠαΣοΚ, η ΝΔ παραμένει κόμμα εξουσίας. Και θα παραμείνει κόμμα εξουσίας όταν, όπως είναι το πιο πιθανό, σε λίγους μήνες χάσει τις εκλογές.
Ωστόσο, η ΝΔ θα γιορτάσει τα σαράντα της χρόνια σε κατάσταση ψυχολογικής εξάντλησης. Η ψυχολογία της επερχόμενης ήττας θεμελιώθηκε στα αποτελέσματα των ευρωεκλογών και εμπεδώθηκε το φθινόπωρο, που ξεκίνησε στη ΔΕΘ πολύ μελαγχολικά. Αν ο Πρωθυπουργός επιτύχει την απεμπλοκή από την τρόικα, η επιτυχία του θα αμφισβητηθεί ως συγκάλυψη ενός επόμενου κύματος μέτρων προσυνεννοημένων για την επαύριο της προεδρικής εκλογής, μάλλον πειστικά με δεδομένη την κατάσταση της πραγματικής οικονομίας και των πραγματικών ανθρώπων. Αν αποτύχει και κηρύξει επανάσταση έναντι των πιστωτών, απλώς θα φιλοτεχνήσει την ηρωική του έξοδο. Με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, γινόμαστε σήμερα μάρτυρες μιας πορείας προς τη μεταβίβαση της εξουσίας: ενώ η ρητορική πολώνεται, στην πράξη οι αντίπαλοι συγκλίνουν ώστε να αλλάξει χέρια η σκυτάλη.
Η ΝΔ δεν μπόρεσε ποτέ να συγκροτηθεί ιδεολογικά. Η κρίσιμη μάζα του στελεχικού δυναμικού της δεν ενστερνίστηκε τη «σοσιαλμανή» ιδεολογία του ιδρυτή της, ούτε, στη συνέχεια, τη «νεοφιλελεύθερη» ιδεολογία του εμβόλιμου στη μακρά πασοκική διακυβέρνηση Κ. Μητσοτάκη. Για τον ανιψιό Καραμανλή η ιδεολογία ήταν περιττή. Για τον διάδοχό του είναι πολυτέλεια. Σήμερα το κόμμα ζει στον απόλυτο ιδεολογικό αποπροσανατολισμό, ανάμεσα στις αχώνευτες ντιρεκτίβες των πιστωτών, στις αγκυλωμένες φαντασιώσεις που το γεφυρώνουν με την άκρα Δεξιά και στα βαθιά ριζωμένα αντανακλαστικά με τα οποία συνδιαχειρίζεται το κρατικό φέουδο.
Αλλά, ακόμα κι αν η ΝΔ σημειώσει ιστορικό κοινοβουλευτικό χαμηλό στις ερχόμενες εκλογές, η ενότητά της δεν φαίνεται να απειλείται, με βάση τη διαμόρφωση του υπόλοιπου συντηρητικού χώρου. Και μάλιστα το πιθανότερο είναι να μην απειληθεί ούτε η ηγεσία της: ο «ηρωικός» κ. Σαμαράς μπορεί να παραμείνει επικεφαλής ενός κόμματος που από τη θέση της αξιωματικής αντιπολίτευσης θα πρέπει να βρίσκεται σε επιφυλακή για ενδεχόμενες ραγδαίες και δραματικές εξελίξεις που μπορεί να προκύψουν από μια κυβέρνηση με κορμό τον ΣΥΡΙΖΑ. Η απώλεια της εξουσίας θα λειτουργήσει ως καταλύτης για τον επαναπροσδιορισμό της φυσιογνωμίας του συντηρητικού κόμματος εξουσίας. Οι αμφίσημοι δεσμοί με το παρελθόν δεν θα διαρραγούν, βέβαια, ούτε σε πρακτικό ούτε σε συμβολικό επίπεδο, όπως δείχνει η παρηγοριά που αναζητεί ο Πρωθυπουργός στους τάφους των Μακεδόνων.
Ο κ. Αλέξης Καλοκαιρινός διδάσκει στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Κρήτης.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
