Η ευρωκρατία των Βρυξελλών

Σύμφωνα με τις τελευταίες δημοσκοπήσεις, οι μεγάλοι νικητές στις επικείμενες Ευρωεκλογές θα είναι τα λαϊκιστικά δεξιά κόμματα που μοιράζονται μια κοινή απέχθεια απέναντι στην Ευρωπαϊκή Ένωση – παρατάξεις όπως το Εθνικό Μέτωπο στη Γαλλία, το Κόμμα της Ελευθερίας στην Ολλανδία και το Κόμμα της Ανεξαρτησίας στη Βρετανία. Και παρόλο που η ευρωσκεπτικιστική Δεξιά δεν θα κερδίσει την πλειοψηφία των εδρών, η συλλογική της δύναμη θα αποτελεί ένα ισχυρό πλήγμα στην ευρωπαϊκή ενότητα.

Γιατί λοιπόν ένα σχέδιο που ξεκίνησε με τόσο υψηλές προσδοκίες μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, δέχεται τόση αντίσταση; Η επιτυχία του δεξιού λαϊκισμού στην Ευρώπη δεν οφείλεται μόνο στην ανησυχία απέναντι στην Ε.Ε., αλλά και στην ολοένα αυξανόμενη απέχθεια απέναντι στις φιλελεύθερες/κεντροαριστερές ελίτ, οι οποίες με τη σειρά τους ευθύνονται για πολλές πηγές ανησυχίας: την μετανάστευση, τις «σφικτές» οικονομίες, τον ισλαμικό εξτρεμισμό και φυσικά την λεγόμενη κυριαρχία της «Ευρωκρατίας των Βρυξελλών» αφού πολλοί Ευρωπαίοι πολίτες ισχυρίζονται πως τους έχουν «κλέψει» τις πατρίδες τους.

Οι άνθρωποι νιώθουν πολιτικά αβοήθητοι σε ένα κόσμο που φαίνεται να εξουσιάζεται από τις μεγάλες επιχειρήσεις και τις απρόσωπες διεθνείς γραφειοκρατίες. Αυτό που έχει καταλυθεί σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες δεν είναι απλώς η εμπιστοσύνη απέναντι στους ευρωπαϊκούς θεσμούς, αλλά η φιλελεύθερη/αριστερή συναίνεση που προέκυψε αμέσως μετά την καταστροφή που άφησαν πίσω τους δυο παγκόσμιοι πόλεμοι.

Μετά το 1945 οι Χριστιανοδημοκράτες οραματίστηκαν μια Ευρώπη ενωμένη, ειρηνική και με μια πολυπολιτισμική αλληλεγγύη να αντικαθιστά σταδιακά τον εθνικισμό. Αυτό το ιδεολογικό οικοδόμημα άρχισε να κλονίζεται τη δεκαετία του 1990, μετά την πτώση της σοβιετικής αυτοκρατορίας, με τον νέο-φιλελευθερισμό να γεμίζει το κενό που άφησε πίσω του όχι μόνο ο σοσιαλισμός, αλλά κάθε μορφή συλλογικού ιδεαλισμού. Την ίδια στιγμή, όλο και περισσότεροι μετανάστες, συχνά από μουσουλμανικές χώρες, άρχισαν να κατακλύζουν τις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, με αποτέλεσμα να προκύψουν κοινωνικές εντάσεις, απέναντι στις οποίες τα κυρίαρχα κόμματα φάνηκαν ανίκανα να απαντήσουν. Για το λόγο αυτό και άρχισαν να αναδύονται λαϊκιστές δημαγωγοί που μοίραζαν υποσχέσεις να υπερασπιστούν τον δυτικό πολιτισμό απέναντι στο Ισλάμ, να «πολεμήσουν τις Βρυξέλλες» και να «επανακτήσουν τις πατρίδες τους».

Όμως αυτή η αντίδραση δεν μπορεί να αποτελέσει εχέγγυο ανάπτυξης των ευρωπαϊκών κρατών. Προκειμένου να ανταγωνιστεί με τις αναδυόμενες δυνάμεις άλλων ηπείρων, η ΕΕ θα χρειαστεί μια κοινή ευρωπαϊκή εξωτερική κι αμυντική πολιτική. Κι ένα κοινό νόμισμα, όσες ατέλειες κι αν έχει, απαιτεί επίσης κοινούς οικονομικούς θεσμούς, οι οποίοι είναι αδύνατο να διατηρηθούν, αν οι Ευρωπαίοι δεν είναι αλληλέγγυοι μεταξύ τους.

Το ερώτημα λοιπόν είναι «με ποιο τρόπο θα επιτευχθεί αυτό;» Πώς, για παράδειγμα, θα καταφέρουμε να πείσουμε τις πλούσιες ευρωπαϊκές χώρες του βορρά, ειδικά τη Γερμανία, να χρησιμοποιήσει τα χρήματα των φορολογουμένων της για να βοηθήσει τις πιο φτωχές χώρες του ευρωπαϊκού νότου σε μια περίοδο οικονομικής κρίσης; Το μόνο που μας μένει να κάνουμε είναι ένα είδος κοινωνικού συμβολαίου: οι ευρωπαίοι πολίτες δεν πρέπει να δελεαστούν και να παραχωρήσουν ένα μέρος της εθνικής τους κυριαρχίας για θρησκευτικούς, πολιτιστικούς ή εθνικούς λόγους, ούτε να τους ζητηθεί να ξοδέψουν κάποια από τα χρήματα τους για να βοηθήσουν άλλες χώρες, αποκλειστικά «από αγάπη και αφοσίωση στην Ευρώπη». Θα πρέπει να είναι πεπεισμένοι μέσα τους πως πρέπει να τα κάνουν αυτά για το δικό τους συμφέρον!

Οι λαοί πρέπει να πείσουν τους ηγέτες τους πως τα προβλήματα μπορούν να λυθούν μόνο διαμέσου υπέρ-εθνικών θεσμών. Θα συμβεί κάτι τέτοιο; Το ερώτημα πηγαίνει πολύ πίσω στο χρόνο, στη διαφωνία της εποχής του Διαφωτισμού: το, βασισμένο στο προσωπικό συμφέρον, κοινωνικό συμβόλαιο του Τζον Λοκ ενάντια στην άποψη του Ντέιβιντ Χιούμ πως η παράδοση και η πολιτισμική προκατάληψη αποτελούν την απαραίτητη «συνδετική ύλη» των κοινωνικών δομών.

Εγώ προσωπικά συντάσσομαι με την άποψη του Λοκ, αν και η Ιστορία μας έχει δείξει πως η άποψη του Χιούμ είναι απείρως πιο ελκυστική. Αλλά πάλι, η Ιστορία έχει καταδείξει πως οι παραδόσεις υπάρχουν συχνά για να υπηρετούν τα συμφέροντα των κυρίαρχων κοινωνικών τάξεων. Κι αυτό ακριβώς είναι το πρόβλημα με την ευρωπαϊκή ενοποίηση: ήταν ανέκαθεν μια επιχείρηση που καθοδηγούταν από μέλη μιας πολιτικής και γραφειοκρατικής ελίτ. Οι κανονικοί, οι καθημερινοί άνθρωποι, σπανίως είχαν κυρίαρχο λόγο στη λήψη των αποφάσεων, με αποτέλεσμα οι λαϊκιστές να δρέπουν σήμερα καρπούς.