Ο Νίξον τότε έγραψε ιστορία, η Κίνα γράφει σήμερα

Οταν ο αμερικανός πρόεδρος Ρίτσαρντ Νίξον ξεκίνησε για το ιστορικό του ταξίδι στην Κίνα πριν από 40 χρόνια, δεν μπορούσε να φανταστεί ποιες δυνάμεις θα απελευθέρωνε το ρίσκο αυτό που πήρε. Η άμεση διπλωματική επίπτωση βεβαίως ήταν ότι επαναδιαμόρφωσε την γεωπολιτική ισορροπία της Ευρασίας και έβαλε τη Σοβιετική Ενωση σε θέση άμυνας. Η μακροχρόνια επίπτωση όμως, η προσέγγιση της Αμερικής με την Κίνα, έγινε μόλις πρόσφατα εμφανής με την ένταξη της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας στην παγκόσμια οικονομία.

Αν ο Νίξον δεν είχε ενεργήσει το 1972, η αυτοεπιβεβλημένη απομόνωση της Κίνας θα είχε συνεχιστεί. Η μεταρρύθμιση του Ντενγκ Χσιαοπίνγκ και το άνοιγμα της Κίνας προς τον κόσμο θα ήταν πολύ πιο δύσκολα.

Τέσσερις δεκαετίες μετά το «σοκ Νίξον» κανείς δεν αμφισβητεί το γεγονός ότι η Κίνα επωφελήθηκε τα μέγιστα. Σήμερα η φτωχή και αυταρχική χώρα που επισκέφθηκε ο Νίξον ανήκει πλέον στην ιστορία. Η επανένταξη της Κίνας στην παγκόσμια κοινότητα την μετέτρεψε σε οικονομικό κολοσσό. Είναι ο μεγαλύτερος εξαγωγέας σε όγκο και η δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο.

Ωστόσο ενώ η Κίνα εφάρμοσε πολιτικές για να μεγιστοποιήσει τα οφέλη του ελεύθερου εμπορίου (υποτίμησε το νόμισμά της, επένδυσε σε υποδομές και προσέλκυσε ξένες εταιρείες για να ενισχύσει την ανταγωνιστικότητα), παραμένει ανέτοιμη για μεγαλύτερη ένταξη στη διεθνή κοινότητα.

Απόδειξη αυτού είναι η έλλειψη θεσμών και κανόνων. Για παράδειγμα, η Κίνα έγινε σημαντικός παίκτης στην παροχή βοήθειας για οικονομική ανάπτυξη (συχνά στο πλαίσιο της στρατηγικής της να αποκτήσει φυσικούς πόρους). Τα δάνειά της προς την Αφρική έχουν ξεπεράσει εκείνα της Παγκόσμιας Τράπεζας. Αλλά η Κίνα δεν διαθέτει μια υπηρεσία υπεύθυνη για την παροχή της βοήθειας αυτής. Ως αποτέλεσμα, τα προγράμματα πάσχουν από συντονισμό και συχνά μοιάζουν αντιπαραγωγικά. Αντί να την κάνουν δημοφιλή, θεωρούνται μέρος μιας νέο-αποικιοκρατικής συνωμοσίας για να λεηλατηθούν οι φυσικοί πόροι των φτωχών χωρών.

Αλλο παράδειγμα είναι η έλλειψη μεταναστευτικής πολιτικής. Παρότι η Κίνα έχει αρχίσει να προσελκύει εργατικά χέρια απ’ όλο τον κόσμο, δεν διαθέτει ακόμη το νομικό πλαίσιο που θα της επέτρεπε να συναγωνιστεί για τους πιο ταλαντούχους ή να διαχειριστεί την πολυπλοκότητα της διεθνούς μετανάστευσης.

Ενα τρίτο παράδειγμα είναι η έλλειψη ανεξάρτητων ερευνητικών οργανισμών. Λόγω του πολιτικού ελέγχου και της ανεπαρκούς επαγγελματικής ανάπτυξης, οι κρατικοί ερευνητικοί οργανισμοί σπανίως παρέχουν υψηλής ποιότητας, μη προκατειλημμένη ανάλυση των παγκοσμίων ζητημάτων.

Το σημαντικότερο όμως είναι ότι δυο δεκαετίες γρήγορης ανόδου του ΑΕΠ έχουν συγκαλύψει σοβαρές αδυναμίες στο μέτωπο της οικονομίας. Επειδή η Κίνα συνεχίζει να ευνοεί τον κρατικό καπιταλισμό και να κάνει διακρίσεις εις βάρος του ιδιωτικού τομέα, δεν διαθέτει ισχυρές ιδιωτικές επιχειρήσεις που θα μπορούσαν να ανταγωνιστούν τους δυτικούς πολυεθνικούς γίγαντες. Εκτός από την Huawei, τη Lenovo και ίσως την Haier, δεν υπάρχουν ιδιωτικές κινεζικές εταιρείες παγκόσμιας εμβέλειας.

Η Κίνα βεβαίως διαθέτει τεράστιες επιχειρήσεις, αλλά είναι ανίκανα κρατικά μαμούθ που χρωστούν το μέγεθος και την κερδοφορία τους στο μονοπώλιο και τις κρατικές επιχορηγήσεις. Εχουν την σπουδαιότητα που χρειάζεται για παγκόσμια εγχειρήματα αλλά τους λείπει το κίνητρο να ανταγωνιστούν με τις αντίστοιχες δυτικές και τυγχάνουν καχύποπτης υποδοχής ανά τον κόσμο.

Μια Κίνα ενταγμένη στον παγκοσμιοποιημένο κόσμο χρειάζεται μεγάλη δεξαμενή ταλαντούχων ανθρώπων. Η σημερινή Κίνα δεν διαθέτει τέτοια δεξαμενή. Το σύστημα εκπαίδευσης της χώρας δεν καλλιεργεί τα ταλέντα και η διδακτέα ύλη είναι παρωχημένη.

Τα μειονεκτήματα αυτά _ έλλειψη θεσμών, κανόνων, επιχειρήσεων και ταλέντου _ δεν αποτελούν αξεπέραστα εμπόδια. Το πραγματικό ερώτημα είναι αν η Κίνα μπορεί να τα ξεπεράσει υπό ένα μονοκομματικό καθεστώς το οποίο διάκειται εχθρικά προς τις φιλελεύθερες αξίες που εμπνέουν και χαρακτηρίζουν την παγκοσμιοποίηση.

Ο ίδιος ο Νίξον δεν απασχολήθηκε με την φύση του κινεζικού καθεστώτος πριν από τέσσερις δεκαετίες. Το γεγονός ότι το ζήτημα πρέπει να αντιμετωπιστεί σήμερα αποδεικνύει την εκπληκτική πρόοδο που έχει σημειώσει η Κίνα. Αποδεικνύει όμως επίσης ότι η μεγάλη πορεία της Κίνας προς την ένταξη στη διεθνή κοινότητα παραμένει ημιτελής.