Ισραηλίτες

Τον Ιούλιο του 1931 σ’ ένα άρθρο του στο «Ελεύθερον Βήμα» ο βουλευτής Ιησούς Σαμουηλίδης, ισραηλίτης της Παλαιάς Ελλάδας, διαβεβαίωνε ότι όλοι οι έλληνες ισραηλίτες είναι πατριώτες, τόσο αυτοί της Παλαιάς Ελλάδας όσο και εκείνοι των Νέων Χωρών, δηλαδή της Μακεδονίας, της Θράκης, που στην πλειονότητά τους ήταν σεφαραδίτες. Το άρθρο του βουλευτή είχε ως αφετηρία του τις αντισημιτικές εκδηλώσεις που είχαν ξεσπάσει στη Θεσσαλονίκη με αποκορύφωμα τον εμπρησμό του εβραϊκού οικισμού Κάμπελ, αλλά και την αμηχανία της πολιτικής ηγεσίας της εποχής απέναντι στα ζητήματα της κοινοβουλευτικής και δημόσιας εκπροσώπησης των ισραηλιτών ελλήνων πολιτών (χωριστοί εκλογικοί κατάλογοι, νομοθετικές παλινωδίες κ.λπ.). Μπορεί να είχαν περάσει σχεδόν είκοσι χρόνια από την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης, αλλά το πρόβλημα της συμβίωσης και της προσαρμογής ήταν έντονο, ακόμη και εκρηκτικό, και από τις δύο πλευρές.

Στην απογραφή της Θεσσαλονίκης του 1913 το ποσοστό των εβραίων στο σύνολο του πληθυσμού της πόλης ήταν 38,91%, ενώ των χριστιανών Ελλήνων ήταν 25,31%. Αυτός ο μεγάλος πληθυσμός αδυνατούσε να προσαρμοστεί στη νέα πραγματικότητα. Παρ’ όλο που ο Βενιζέλος είχε εξαγγείλει, από το 1913, μια φιλοεβραϊκή πολιτική, στην πόλη της Θεσσαλονίκης η ταυτότητα «εβραίοι» λειτουργούσε ανταγωνιστικά προς τον χριστιανικό ελληνικό πληθυσμό, ιδιαίτερα όταν ο τελευταίος έγινε πλειοψηφία μετά την έλευση των ελλήνων προσφύγων της Μικράς Ασίας.

Αυτή τη δύσκολη συμβίωση παρουσιάζει ο Λέων Ναρ στο βιβλίο του «Οι ισραηλίτες βουλευτές στο Ελληνικό Κοινοβούλιο, 1915-1936», που μόλις κυκλοφόρησε από το Ιδρυμα της Βουλής. Είναι μια σχετικά άγνωστη πτυχή της ιστορίας του 20ού αιώνα που με το βιβλίο αυτό φωτίζεται εξαιρετικά. Ο συγγραφέας παρουσιάζει την κοινοβουλευτική δραστηριότητα στις σεφαραδίτικες κοινότητες των Νέων Χωρών, συνολικά 58 ισραηλίτες πολιτευόμενοι, 32 έδρες στο Κοινοβούλιο. Σε σχέση με την κυρίαρχη αντίθεση της εποχής – βενιζελικοί, αντιβενιζελικοί – οι εβραίοι δεν είχαν πάντα μια σταθερή θέση. Στήριξαν και τους αντιβενιζελικούς ανάλογα με τις συγκυρίες, τα προγράμματα, τις υποσχέσεις. Δεν πρέπει να θεωρήσουμε όμως ότι οι εβραίοι δρούσαν συμπαγώς. Οπως αποκαλύπτει ο Ναρ, η Ισραηλιτική Κοινότητα της Θεσσαλονίκης ήταν χωρισμένη σε τρία στρατόπεδα: σιωνιστές, σοσιαλιστές, αφομοιωτικοί. Δύσκολη συμβίωση ήταν και η ενδοκοινοτική.