ΤΟ ΒΗΜΑ/ The Project Syndicate
Η Ευρώπη βρίσκεται ξανά στο χείλος του γκρεμού. Το πιο πρόσφατο σχέδιο διάσωσης, αυτό της Ελλάδας, που θεσπίστηκε πριν μόλις έξι εβδομάδες, είναι στα πρόθυρα της αποτυχίας. Η κρίση εμπιστοσύνης έχει επηρεάσει τις μεγάλες χώρες της ευρωζώνης. Η επιβίωση του ευρώ και φυσικά και της Ευρωπαϊκής Ένωσης ταλαντεύεται προς την αβεβαιότητα.
Οι ευρωπαίοι ηγέτες ανταποκρίθηκαν με μια κακοφωνία προτάσεων για την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης. Ο Ζαν-Κλοντ Τρισέ, ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, θέσπισε αυστηρότερους δημοσιονομικούς κανόνες. Ο Μάριο Ντράγκι, ο διοικητής της Κεντρικής Τράπεζας της Ιταλίας, που έχει χρισθεί και διάδοχος του Τρισέ στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, έχει κάνει λόγο για δεσμευτικά όρια όχι μόνο στους προϋπολογισμούς, αλλά και σε άλλα πεδία των εθνικών οικονομικών πολιτικών. Ο Γκι Φερχόφσταντ, ο επικεφαλής της ομάδας της Συμμαχίας Φιλελευθέρων και Δημοκρατών για την Ευρώπη στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, αποτελεί μόνο μια φωνή στην χορωδία που ζητά έκδοση ευρωομολόγων. Ο υπουργός οικονομικών της Γερμανίας, Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, έχει εισηγηθεί την ανάγκη να προχωρήσει η Ευρώπη σε πλήρη δημοσιονομική ένωση.
Εάν αυτές οι προτάσεις έχουν κάποιο κοινό στοιχείο, είναι το στοιχείο της αποτυχίας τους να εστιάσουν στα άμεσα προβλήματα της ευρωζώνης. Κάποιες, όπως αυτή των ισχυρότερων δημοσιονομικών κανόνων και της στενότερης εποπτείας των πολιτικών που επηρεάζουν την ανταγωνιστικότητα, ίσως βοηθήσουν αποτρέποντας κάποια μελλοντική κρίση, αλλά δεν μπορούν να κάνουν τίποτα ώστε να καταπολεμήσουν την παρούσα κρίση.
Άλλες ιδέες, όπως η πλήρης δημοσιονομική ολοκλήρωση, θα απαιτούσαν την αναθεώρηση των ιδρυτικών συνθηκών της Ε.Ε. Και η έκδοση ευρωομολόγων προϋποθέτει κάποιο βαθμό πολιτικής ομοφωνίας που θα χρειαστεί μήνες, αν όχι χρόνια να επιτευχθεί.
Όμως η Ευρώπη δεν έχει την πολυτέλεια χρόνου μηνών, πόσο μάλλον χρόνων, για να σταματήσει την κρίση. Σε αυτή τη φάση, της απομένουν μόνο μέρες για να αποφύγει τα χειρότερα. Κρίσιμης σημασίας είναι να διακρίνουν οι πολιτικοί αρχηγοί ποιες κινήσεις πρέπει να κάνουν τώρα και ποιες πρέπει να αφήσουν για αργότερα.
Η πρώτη επείγουσα ενέργεια αφορά την περαιτέρω θωράκιση των αδύναμων τραπεζών της. Οι αμφιβολίες σχετικά με την σταθερότητά τους ευθύνονται για την πρόσφατη καταιγίδα στα χρηματιστήρια. Δεν είναι σύμπτωση ότι οι τραπεζικές μετοχές σημείωσαν τις μεγαλύτερες απώλειες στο πρόσφατο χρηματιστηριακό «κραχ».
Υπάρχουν αρκετοί τρόποι ανακεφαλαιοποίησης των αδύναμων ευρωπαϊκών τραπεζών. Η γαλλική και η γερμανική κυβέρνηση, που έχουν τα περιθώρια για δημοσιονομικούς ελιγμούς, μπορούν να τους επιχειρήσουν μόνες τους. Στην περίπτωση των χωρών με χαμηλό προϋπολογισμό, το ευρωπαϊκό ταμείο διάσωσης, το Ευρωπαϊκό Ταμείο Χρηματοοικονομικής Σταθερότητας, μπορεί να τους δανείσει για την εξυπηρέτηση αυτού του σκοπού. Αν και πάλι υπάρξει ανάγκη για περισσότερα χρήματα, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο μπορεί να προγραμματίσει έναν ειδικό μηχανισμό, χρησιμοποιώντας δικές του πηγές και ανάλογα μέσα συγχρηματοδότησης από ασιατικές κυβερνήσεις και κρατικά επενδυτικά ταμεία.
Η δεύτερη επείγουσα ενέργεια είναι να δοθεί στην Ελλάδα το περιθώριο να ανασάνει. Ο ελληνικός λαός κάνει υπεράνθρωπες προσπάθειες να σταθεροποιήσει το δημοσιονομικό τομέα και να αναδιαρθρώσει την οικονομία του. Όμως, η κυβέρνηση δεν καταφέρνει να εκπληρώσει τους δημοσιονομικούς της στόχους, περισσότερο λόγω της παγκόσμιας επιβράδυνσης, παρά από κάποιο δικό της σφάλμα.
Το γεγονός αυτό αυξάνει τον κίνδυνο να αισθανθούν η Ε.Ε. και το Δ.Ν.Τ αναγκασμένοι να αποσύρουν την στήριξή τους, οδηγώντας σε μια χαοτική κατάσταση αδυναμίας εκπλήρωσης του χρέους – σενάριο που θα οδηγήσει σε κοινωνικό, πολιτικό και οικονομικό χάος. Στην ίδια την Ελλάδα, η πολιτική και η κοινωνική σταθερότητα έχουν αρχίσει να χάνονται. Μια πλαστική σφαίρα να ξεφύγει, αρκεί για να μετατρέψει την επόμενη διαδήλωση σε πραγματικό εμφύλιο πόλεμο.
Και πάλι, η βοήθεια μπορεί να έρθει με πολλούς τρόπους. Οι πιστωτές μπορούν να συμφωνήσουν να δώσουν περιθώριο ανάπαυλας για τους δημοσιονομικούς στόχους της Ελλάδας. Το χαλαρωμένο πρόγραμμα αποπληρωμής του χρέους που συμφωνήθηκε τον Ιούλιο μπορεί να απορριφθεί και να αντικατασταθεί από ένα άλλο το οποίο να εγγυάται στη χώρα μια ελάφρυνση του χρέους σε σημαντικό βαθμό. Άλλες χώρες της Ε.Ε., με κυριότερες την Γαλλία και την Γερμανία, μπορούν να προσφέρουν εξωτερική οικονομική βοήθεια. Όσοι έχουν κάνει λόγο για ένα σχέδιο Μάρσαλ για την Ελλάδα, καλά θα κάνουν να μην μιλάνε μόνο γι’ αυτό, αλλά και να το χρηματοδοτήσουν.
Τρίτη επείγουσα ενέργεια αποτελεί η επανεκκίνηση της οικονομικής ανάπτυξης. Πάνω σ’ αυτήν βασίζεται η οικονομική σταθερότητα ολόκληρης της Ευρώπης. Χωρίς την ανάπτυξη, τα έσοδα από τη φορολογία θα μένουν σε στασιμότητα και η δυνατότητα εξυπηρέτησης των χρεών θα παραμένει συρρικνωμένη. Ομοίως, και η κοινωνική σταθερότητα βασίζεται σ’ αυτήν. Χωρίς την ανάπτυξη, τα μέτρα λιτότητας θα γίνουν αφόρητα.
Και εδώ επίσης, το πρόβλημα δέχεται διάφορες λύσεις. Η Γερμανία μπορεί να ελαττώσει τους φόρους. Ακόμη καλύτερος θα ήταν ο συντονισμός δημοσιονομικών κινήτρων στην βόρεια Ευρώπη.
Αλλά το θέμα είναι ότι οι κυβερνήσεις των χωρών της βόρειας Ευρώπης, όντας περιορισμένοι από την εγχώριά τους κοινή γνώμη, παραμένουν απρόθυμες να προβούν σε δράση. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, η μόνη χειροπιαστή πηγή τόνωσης είναι η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Τα επιτόκια θα πρέπει να πέσουν και η Ε.Κ.Τ θα πρέπει να παρακολουθεί αγορές περιουσιακών στοιχείων υψηλής κλίμακας, όπως αυτές που ανακοινώθηκαν πρόσφατα από την Εθνική Τράπεζα της Ελβετίας.
Εάν επιτευχθούν αυτές οι τρεις ενέργειες ύψιστης ανάγκης, θα μείνει αρκετός χρόνος – και θα χρειαστεί πολύς χρόνος – ώστε να εφαρμοστούν ριζικές αλλαγές, όπως οι νέοι δημοσιονομικοί κανόνες, η εξυγίανση άλλων εθνικών πολιτικών και η κίνηση προς μια πλήρη δημοσιονομική ένωση. Όμως, όπως σαρκαστικά έλεγε ο Τζον Μέιναρντ Κέινς, «μακροπρόθεσμα, είμαστε όλοι νεκροί». Η επίμονη εστίαση των Ευρωπαίων ηγετών στα μακροπρόθεσμα μελλούμενα, εις βάρος των αναγκαίων δράσεων προς τα βραχυπρόθεσμα ζητήματα, μπορεί όντως να σημάνει την αναγγελία θανάτου του ίδιου τους του νομίσματος.
