Μένει κανείς πραγματικά άναυδος με την ταχύτητα, τη σφοδρότητα και την εμβέλειακλαδική και γεωγραφική- της σημερινής οικονομικής κρίσης. Πρόκειται για ολοκληρωτική κρίση. Δεν υπάρχει χώρα ή κλάδος που να μην έχει πληγεί. Πρόκειται για την πρώτη μεγάλη κρίση της σύγχρονης παγκοσμιοποίησης, την κρίση των Πέντε Ηπείρων και των Επτά Θαλασσών. Η δημοφιλής μέχρι πρότινος θεωρία της «αποσύνδεσης» (decoupling), σύμφωνα με την οποία Ευρώπη και Ασία θα διαδέχονταν τις ΗΠΑ στον ρόλο της ατμομηχανής της παγκόσμιας οικονομίας, αποδεικνύεται ευσεβής πόθος, χωρίς σοβαρό επιστημονικό υπόβαθρο. Καμία χώρα δεν μπορεί να αισθάνεται ασφαλής. Η κρίση μαίνεται σε ολοένα περισσότερα μέτωπα, με ολοένα μεγαλύτερη ένταση. Τα στατιστικά στοιχεία του τελευταίου τριμήνου του 2008 είναι εφιαλτικά.
Για την αποτελεσματική αντιμετώπιση αυτής της πρωτοφανούς οικονομικής κρίσης η άμεσα ενδιαφερομένη αμερικανική κυβέρνηση υιοθέτησε μια άκρως επιθετική οικονομική πολιτική δραστικής μείωσης των επιτοκίων και αύξησης των κρατικών δαπανών, με την οποία φάνηκε να ευθυγραμμίζονται όλοι. Ολοι, πλην Λακεδαιμονίων (Γερμανών).
▅ Το τίμημα της εξωστρέφειας
Οπλισμένοι με μια αλαζονική αυτοπεποίθηση, που πηγάζει από τα μεγάλα εμπορικά πλεονάσματα και συναλλαγματικά αποθέματα της χώρας τους, οι Γερμανοί πίστεψαν ότι η κρίση αυτή δεν τους αφορά, ότι είναι μια κρίση του αγγλοσαξονικού καπιταλισμού των χρηματοοικονομικών αγορών και όχι του δικού τους χρηστού μοντέλου της κοινωνικής αγοράς. Γι΄ αυτό και ευθύς εξ αρχής τήρησαν μια εντελώς παθητική στάση. «Μπόρα είναι θα περάσει, δεν χρειάζεται να καταξοδευόμαστε». Γρήγορα όμως ήρθαν αντιμέτωποι με μιαν απρόσμενα δυσάρεστη πραγματικότητα. Οι εξαγωγές τους παρουσίασαν κατακόρυφη πτώση και η βιομηχανική παραγωγή τους συρρικνώθηκε δραματικά, με αποτέλεσμα να κινδυνεύουν να αποσπάσουν τα πρωτεία της ύφεσης από τον μεγάλο «Αγγλο ασθενή», τον οποίο- διά στόματος υπουργού Οικονομικών- επικρίνουν με δριμύτητα για «χονδροειδή κεϊνσιανισμό».
Διαπίστωσαν έτσι έντρομοι ότι η κρίση αυτή είναι καθολική και δεν κάνει διακρίσεις. Δεν τιμωρεί μόνο τους σπάταλους και καταχρεωμένους Αγγλοσάξονες, αλλά και τους σώφρονες λαούς, που ακολούθησαν πιστά τους κανόνες της χρηστής διαχείρισης αποταμιεύοντας, επενδύοντας, εξάγοντας και συσσωρεύοντας μεγάλα πλεονάσματα (Γερμανία, Ιαπωνία, Κίνα). Οπότε, δεν έχει και κανένα ιδιαίτερο νόημα να κλείνουν τα πλεονάσματά τους στο σεντούκι, αφού έτσι κι αλλιώς υφίστανται τις οδυνηρές συνέπειες. Πρέπει επομένως να ανταποκριθούν στην προχθεσινή έκκληση Ομπάμα- Μπράουν και να αρχίσουν επιτέλους να δαπανούν. Αν δεν το κάνουν όσοι έχουν μεγάλα πλεονάσματα, τότε ποιος θα το κάνει; Η φειδώ και η εγκράτεια δεν είναι αρετές παντός καιρού. Δεν έχουν καμία απολύτως θέση στη σημερινή κρίση, που απαιτεί εντελώς αντίθετη συμπεριφορά.
▅ Το Στάλινγκραντ της ευρωζώνης;
Βέβαια, αν το καλοσκεφθεί κανείς, οι Ευρωπαίοι δεν είναι και τόσο άμοιροι ευθυνών. Μπορεί οι τράπεζές τους να μη δημιούργησαν τα τοξικά στεγαστικά δάνεια που οδήγησαν στο χρηματοοικονομικό Περλ Χάρμπορ της Γουόλ Στριτ, ευθύνονται ωστόσο για τα δικά τους κακά δάνεια στις χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης, που δεν αποκλείεται να εξελιχθούν σε χρηματοοικονομικό Στάλινγκραντ της ευρωζώνης. Η οικονομική ανάπτυξη των χωρών αυτών πραγματοποιήθηκε με δάνεια σε συνάλλαγμα, κυρίως από τράπεζες της ευρωζώνης (συνολικά 1,3 τρισ. δολάρια). Είναι χαρακτηριστικό ότι μόνο τα δάνεια από τράπεζες της Αυστρίας ανέρχονται σε 270 δισ. δολάρια, ποσό που ισοδυναμεί με το 80% του αυστριακού ΑΕΠ! Αντιλαμβάνεστε το μέγεθος της αλληλεξάρτησης. Υπολογίζεται ότι για να εξυπηρετήσουν το χρέος τους οι χώρες αυτές μόνο για εφέτος θα χρειαστούν 400 δισ. δολάρια. Πού να τα βρουν όμως; Οι στρόφιγγες των χρηματαγορών έκλεισαν, ενώ ταυτόχρονα καταρρέουν και οι εξαγωγές, που σε χώρες όπως η Τσεχία, η Ουγγαρία και η Σλοβακία αντιπροσωπεύουν το 80%-90% του ΑΕΠ (απίστευτος βαθμός εξωστρέφειας). Φυσικό ήταν να στραφούν στις Βρυξέλλες για βοήθεια. Αλλωστε η αλληλεγγύη στις δύσκολες στιγμές χρειάζεται. Φαίνεται όμως ότι αυτό δεν ισχύει στην περίπτωση της ΕΕ, που αποδεικνύεται ότι είναι μια ιδιότυπη (μη)ένωση. Για μία ακόμη φορά οι Γερμανοί αποδείχθηκαν κατώτεροι των περιστάσεων. Η Μέρκελ επέπληξε τον ούγγρο ηγέτη που τόλμησε να προτείνει την ίδρυση κοινού ταμείου αρωγής για τις ανατολικές χώρες, ύψους τουλάχιστον 180 δισ. ευρώ. Πιστεύει ότι το πρόβλημα των χωρών της Ανατολικής Ευρώπης δεν την αφορά. Πρόκειται για επικίνδυνη πλάνη που μπορεί ανά πάσα στιγμή να πυροδοτήσει διαλυτικές τάσεις μέσα στην ΕΕ. ▅ Εθνικός προστατευτισμός
Ενα από τα πιο κωμικοτραγικά φαινόμενα της σημερινής παγκόσμιας κρίσης είναι η καταδίκη του προστατευτισμού στα λόγια και η συστηματική εφαρμογή προστατευτικών μέτρων στην πράξη. Πρόκειται για ένα ιδιαίτερα δημοφιλές σπορ, στο οποίο επιδίδονται σχεδόν όλες οι χώρες του κόσμου. Είναι ηλίου φαεινότερον ότι άνεμος προστατευτισμού πνέει σε ολόκληρη την υφήλιο. Δεν θα μπορούσε άλλωστε να γίνει κι αλλιώς. Οι φορολογούμενοι δεν είναι Κοσμο-πολίτες, αλλά πολίτες συγκεκριμένων χωρών. Οι εκλογές είναι εθνικές εκλογές. Ο,τι και αν λένε στα λόγια, οι κυβερνήσεις θα κάνουν το παν για να διασφαλίσουν ότι τα χρήματα των φορολογουμένων θα διατεθούν για την ενίσχυση της εθνικής τους οικονομίας. Η ευρέως διαδεδομένη άποψη ότι ο προστατευτισμός είναι υπεύθυνος για τα δεινά της Μεγάλης Υφεσης του Μεσοπολέμου είναι λανθασμένη. Η Μεγάλη Υφεση ήταν εκείνη που μείωσε το διεθνές εμπόριο, όχι ο προστατευτισμός. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και σήμερα. Πριν καν ληφθούν προστατευτικά μέτρα μεγάλης κλίμακας, το διεθνές εμπόριο βρίσκεται σε ελεύθερη πτώση. Το ΔΝΤ προβλέπει ότι για πρώτη φορά μετά το 1982 θα έχουμε εφέτος συρρίκνωση του διεθνούς εμπορίου κατά 2,8%.
Η κρίση είναι περίοδος περισυλλογής. Σήμερα που πληρώνουμε ακριβά την αχαλίνωτη εξωστρέφεια της τελευταίας εικοσαετίας, πρέπει να εξετάσουμε σοβαρά το ενδεχόμενο της εναλλακτικής επιλογής. Μήπως είναι καιρός η ΕΕ να επιδιώξει την οικονομική ολοκλήρωση εντός των ορίων της; Γι΄ αυτό άλλωστε δεν ιδρύθηκε; Εν τοιαύτη περιπτώσει ένας λογικός βαθμός επιλεκτικού προστατευτισμού είναι απολύτως απαραίτητος, ώστε να μπορέσει να πετύχει την πλήρη και ασφαλή απασχόληση των πολιτών της, τη βελτίωση του βιοτικού επίπεδου τους και την ποιοτική αναβάθμιση της δημοκρατίας.
Ο κ. Γιώργος Δουράκης είναι επίκουρος καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ.
