Στις πρόσφατες ευρωεκλογές για πρώτη φορά το ΔηΣυ, το κόμμα τού «Ναι», βγήκε πρώτο – κερδίζοντας τελείως αναπάντεχα περισσότερες ψήφους από το ΑΚΕΛ! Αυτή η εξέλιξη δείχνει, κατά τη γνώμη μου, ότι σταδιακά το πέπλο της παραπληροφόρησης γύρω από το Σχέδιο Αναν αρχίζει σιγά σιγά να διαλύεται. Οι ελληνοκύπριοι πολίτες έχουν αρχίσει να αντιλαμβάνονται έμπρακτα τις επιπτώσεις του «Οχι», δηλαδή το αδιέξοδο στο οποίο τους οδήγησε η κουτοπόνηρη – λεβαντίνικη πολιτική του κ. Παπαδόπουλου, η μικροκομματικά εμπνευσμένη αμφιταλάντευση του ΑΚΕΛ και η παντελής έλλειψη πολιτικού θάρρους της ελληνικής κυβέρνησης. Οι κύπριοι ψηφοφόροι δικαίωσαν τον κ. Αναστασιάδη ως πολιτικό αρχηγό που δεν υπέκυψε στην ψηφοθηρική λογική των MME και των δημοσκοπήσεων, τον πολιτικό που τόλμησε να πάει κόντρα στο λαϊκιστικό ρεύμα, τον πολιτικό που αψηφώντας το «πολιτικό κόστος» είχε το θάρρος της γνώμης του.


* Οι τέσσερις πτυχές


Εξηγούμαι: τέσσερις είναι οι βασικές διαστάσεις του φιάσκου που οι κυβερνητικές ηγεσίες της Αθήνας και της Λευκωσίας δημιούργησαν σε ό,τι αφορά το Σχέδιο Αναν:


(α) H στρατηγική που η Λευκωσία ακολούθησε και που η Αθήνα «σεβάστηκε» δημιούργησε μια κατάσταση όπου οι Τουρκοκύπριοι κέρδισαν ένα μεγάλο μέρος αυτών που ζητούσαν χωρίς να δώσουν κανένα απολύτως αντάλλαγμα στους Ελληνοκυπρίους. Σταδιακά αλλά σταθερά και αμετάτρεπτα οι πρώτοι αποκτούν μια σειρά από δικαιώματα, όπως η ελεύθερη διακίνηση και εξεύρεση εργασίας στον Νότο, ταξίδια στο εξωτερικό με διαβατήρια της Κυπριακής Δημοκρατίας, σημαντική οικονομική βοήθεια από EE και ΗΠΑ που δεν περνά από ελληνοκυπριακό έλεγχο, σταδιακή απελευθέρωση των οικονομικών συναλλαγών με τον έξω κόσμο, απευθείας συναλλαγές μεταξύ χωρών της EE και των Κατεχομένων κτλ.


(β) Υστερα από τρεις δεκαετίες αγώνων με σκοπό να λυθεί το Κυπριακό όχι διμερώς αλλά στο πλαίσιο του ΟΗΕ, το Σχέδιο Αναν απορρίπτεται ενώ συγχρόνως βλέπουμε μια πλήρη αντιστροφή ρόλων. Στην ευρωπαϊκή αλλά και διεθνή κοινή γνώμη σήμερα οι Τουρκοκύπριοι μεταμορφώνονται στους «καλούς» που επιθυμούν να λυθεί το θέμα, ενώ οι Ελληνοκύπριοι παρουσιάζονται ως οι «αδιάλλακτοι». Ανεξάρτητα αν υπάρχει ή όχι ουσία στις παραπάνω αντιλήψεις, καταστρέψαμε εν μια νυκτί, μέσα από μια σειρά ατυχών ελιγμών, το ηθικό κεφάλαιο που είχαμε συσσωρεύσει με τεράστιους κόπους και θυσίες μετά το 1974.


(γ) H «ταϊβανοποίηση» ή de facto αναγνώριση από τη Διεθνή Κοινότητα των Κατεχομένων με πρόσφατη εξέλιξη τη σχεδόν de jure αναγνώριση της τουρκοκυπριακής αντιπροσωπείας στη σύνοδο του Οργανισμού Ισλαμικής Διάσκεψης όχι πια ως «τουρκοκυπριακή κοινότητα της Κύπρου» αλλά ως «τουρκοκυπριακό κράτος» (με τον ορισμό που περιέχεται στο Σχέδιο Αναν – βλ. «Το Βήμα» 16.6.04). Σημειωτέον ότι η Ισλαμική Διάσκεψη είναι η μεγαλύτερη διεθνής οργάνωση μετά τον ΟΗΕ.


(δ) Απομόνωση της Κύπρου στους κόλπους της EE – απομόνωση που θα εντείνεται όσο η κυπριακή κυβέρνηση επιμένει να μεταθέτει τις ευθύνες για την κυπριακή κρίση από την Αθήνα και τη Λευκωσία στις Βρυξέλλες. Ο κ. Φερχόιγκεν, ο οποίος βοήθησε περισσότερο από κάθε άλλον στην ευρωπαϊκή ένταξη της Κύπρου και στον οποίον τα MME της Κύπρου αρνήθηκαν πρόσβαση πριν από το δημοψήφισμα, ακόμη πιστεύει ότι ο κ. Παπαδόπουλος τον ξεγέλασε και ότι είναι εντελώς αφερέγγυος. Βέβαια και ο ίδιος και οι συνάδελφοί του στην Επιτροπή είναι εξαιρετικά ευγενείς αλλά συγχρόνως και απόμακρα ψυχροί. Κωφεύουν συστηματικά στις συνεχείς διαμαρτυρίες της ελληνοκυπριακής κυβέρνησης για τις απευθείας επαφές της EE με τους Τουρκοκυπρίους. (Κατά τις δυτικοευρωπαϊκές συνήθειες το πιάτο της εκδίκησης τρώγεται κρύο!)


* Τα δύο σενάρια λύσης


Σε δύο προηγούμενα άρθρα μου («Το Βήμα» 16.5.04, 18.5.04) εξέτασα τη δομή και τη δυναμική του λαϊκισμού καθώς και τον αναπόφευκτο εγκλωβισμό στον οποίον οι λαϊκιστικές πολιτικές οδηγούν. Υποστήριξα ότι η διαδικασία εγκλωβισμού ακολουθεί τρία διακριτά στάδια. Στο πρώτο στάδιο έχουμε μια συστηματική παραπληροφόρηση της κοινής γνώμης αφού οι λεπτομερείς επιπτώσεις των αντικρουόμενων στρατηγικών αποσιωπώνται. Σε ένα δεύτερο στάδιο απορρίπτεται η ρεαλιστική και σχετικά ικανοποιητική πολιτική στο όνομα μιας μαξιμαλιστικής αλλά εξωπραγματικής εναλλακτικής λύσης. Σε ένα τρίτο στάδιο η χειρότερη (από τη σκοπιά των εθνικών συμφερόντων) λύση επικρατεί, ενώ οι πολιτικές ηγεσίες που ευθύνονται για το φιάσκο «νίπτουν τας χείρας των» και μεταθέτουν τις ευθύνες σε διάφορους αποδιοπομπαίους τράγους (συνήθως στους «ξένους» και στα «φερέφωνά» τους εντός του εθνικού χώρου).


Στην περίπτωση του Κυπριακού βρισκόμαστε ήδη στο τρίτο στάδιο του λαϊκιστικού εγκλωβισμού: στην επικράτηση δηλαδή της χειρότερης δυνατής λύσης και στη μετάθεση των ευθυνών προς τα έξω. Ετσι δύο είναι κατά τη γνώμη μου τα πιθανά μελλοντικά σενάρια λύσης – και τα δύο σαφώς χειρότερα από το απορριφθέν Σχέδιο Αναν.


Το πρώτο σενάριο είναι η τελική διχοτόμηση του νησιού χωρίς καμία ανακατανομή γης προς όφελος των Ελληνοκυπρίων. Αυτή η λύση είναι πολύ πιθανή αφού ο χρόνος που περνάει λειτουργεί υπέρ των Τουρκοκυπρίων. Οπως είναι γνωστό, η τουρκοκυπριακή ηγεσία δεν έχει διάθεση να μπει σε νέες διαπραγματεύσεις ουσιαστικού τύπου με βάση το Σχέδιο Αναν. (Εχει προ πολλού δηλώσει ότι δεν δέχεται δεύτερο δημοψήφισμα.) Και φυσικά με την προνομιακή θέση που έχουν σήμερα κανείς δεν πρόκειται να τους πιέσει να μπουν στη διαδικασία ενός νέου δημοψηφίσματος για να πουν ένα δεύτερο «Ναι» σε ένα Σχέδιο Αναν VI που θα είναι χειρότερο γι’ αυτούς από το Σχέδιο V. Για να το πω πιο απλά, οι Τουρκοκύπριοι δεν έχουν κανέναν λόγο να βοηθήσουν τον κ. Παπαδόπουλο να βγει από το αδιέξοδο που ο ίδιος δημιούργησε.


Το δεύτερο σενάριο είναι η επανάληψη των διαπραγματεύσεων στο πλαίσιο του Σχεδίου Αναν – πράγμα που υποτίθεται ότι επιθυμεί διακαώς ο κ. Παπαδόπουλος. Επειδή όμως οι συσχετισμοί δύναμης μετά το ελληνοκυπριακό «Οχι» έχουν ριζικά αλλάξει, οι Τουρκοκύπριοι (αντίθετα με αυτό που υπολόγιζε ο πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας) θα έχουν σαφώς το πάνω χέρι. Αρα μια νέα συμφωνία, ένα Σχέδιο Αναν VI θα είναι στην ουσία, αν όχι στους τύπους, χειρότερο από το Σχέδιο V.


* H μετάθεση ευθυνών


Τέλος, όσο για τη μετάθεση ευθυνών προς τα έξω, διαβάζουμε στον Τύπο ότι η Κυπριακή Δημοκρατία με «αυστηρό» τρόπο προειδοποίησε επανειλημμένα τη Βρετανία, τις ΗΠΑ και τις Βρυξέλλες ότι, αν εξακολουθήσουν τις διάφορες ενέργειες υποστήριξης των Τουρκοκυπρίων χωρίς αυτές να περνούν από ελληνοκυπριακό έλεγχο, τότε θα θεωρηθούν ως «εχθρικές» πράξεις και θα αντιμετωπιστούν ανάλογα! (Τρέμε κόσμε!) Οσο για την έκθεση Αναν που επιρρίπτει, με πολύ συγκεκριμένα στοιχεία, την ευθύνη της αποτυχίας των διαπραγματεύσεων στον κ. Παπαδόπουλο, η ελληνοκυπριακή κυβέρνηση απαντά ότι η έκθεση είναι μονομερής και γεμάτη ανακρίβειες.


Με άλλα λόγια το βασικό παραμύθι που αναπτύσσεται για καθαρά εσωτερική κατανάλωση στη Λευκωσία είναι ότι όλος ο κόσμος, για διάφορους λόγους (αμερικανικός ιμπεριαλισμός, αχαριστία, έλλειψη στοιχειώδους ηθικής τάξης κτλ.), στρέφεται εναντίον των Ελληνοκυπρίων επειδή είπαν «Οχι» σε ένα σχέδιο που δεν τους ευνοεί. Κανένας λόγος για λάθη, για κακούς χειρισμούς, όπως π.χ. για τη μη ειλικρινή απόφαση του κ. Παπαδόπουλου στη N. Υόρκη να διαπραγματευτεί στο πλαίσιο του Σχεδίου Αναν. Κανένας απολύτως λόγος για ευθύνες, παραιτήσεις κτλ. Για όλα φταίνε οι ξένοι που για χιλιοστή φορά προδίδουν τον ανάδελφο κυπριακό λαό ειδικά και το ελληνικό έθνος γενικά. Και στην Αθήνα η συσκότιση πάει πιο μακριά. H κυβέρνηση θεωρεί τους ανύπαρκτους χειρισμούς της στη Λουκέρνη και μετά ως «θρίαμβο της ελληνικής διπλωματίας» – αφού η «καταστροφή» που προέβλεπαν οι διάφορες «Κασσάνδρες» δεν πραγματοποιήθηκε.


* Λαϊκή βούληση και δημοκρατία


Κλείνω σχολιάζοντας το γνωστό επιχείρημα-δικαιολογία ότι, αφού η συντριπτική πλειοψηφία του ελληνοκυπριακού λαού αποφάσισε να ψηφίσει «Οχι», η «σεμνή και ταπεινή» ελληνική κυβέρνηση, σεβόμενη τη βούληση του κυπριακού λαού, δεν έπρεπε να παίξει πιο ενεργό ρόλο στη Λουκέρνη και μετά: «Οι Ελληνοκύπριοι αποφασίζουν και εμείς τους υποστηρίζουμε». Αυτοί που αναπτύσσουν αυτό το ψευδοδημοκρατικό επιχείρημα δεν λαμβάνουν υπόψη τους ότι στις ευνομούμενες δημοκρατίες δυτικού τύπου οι πολιτικές ηγεσίες έχουν το καθήκον, όχι να ακολουθούν παθητικά και ψηφοθηρικά την «κοινή γνώμη» (όπως αυτή διαμορφώνεται από τα MME και τις δημοσκοπήσεις), αλλά και να τη διαφωτίζουν. Μόνο ύστερα από μια συστηματική και ειλικρινή διαφώτιση του κόσμου για τα υπέρ και τα κατά της εκάστοτε στρατηγικής πρέπει μια πολιτική ηγεσία να σεβαστεί την κοινή γνώμη – ακόμη και παραιτούμενη αν νομίζει ότι η λαϊκή θέληση οδηγεί σε αυτοκαταστροφικά αποτελέσματα. Με βάση τα παραπάνω, στην περίπτωση του Κυπριακού και η ελληνοκυπριακή και η ελληνική κυβέρνηση είχαν καθήκον να εξηγήσουν με θάρρος και ενάργεια την ακριβή τιμή που θα έπρεπε να πληρώσει ο ελληνοκυπριακός λαός αν ψήφιζε «Οχι». Δυστυχώς όμως ούτε η πρώτη ούτε η δεύτερη εξήγησαν ειλικρινά στους πολίτες τις επιπτώσεις του «Ναι» και αυτές του «Οχι». Ο μεν πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας ίσως να μη ζύγισε σωστά αυτές τις επιπτώσεις, γιατί προφανώς αγνοεί πώς λειτουργεί η EE. Οσο για την κυβέρνηση της ΝΔ, που και ξέρει πώς λειτουργεί η EE και είχε επίγνωση των εξαιρετικά αρνητικών επιπτώσεων ενός «Οχι», απλά δεν είχε το θάρρος της γνώμης της. Φέρθηκε με ψευδοδημοκρατική «σεμνότητα» και ψηφοθηρική «ευπρέπεια». Ευτυχώς που, όπως δείχνουν τα πρόσφατα εκλογικά αποτελέσματα, ένας συνεχώς αυξανόμενος αριθμός ελληνοκύπριων πολιτών έχει αρχίσει να αντιλαμβάνεται τι ακριβώς συμβαίνει, υποστηρίζοντας έναν πολιτικό που είχε το θάρρος να αγνοήσει τους λαϊκιστικούς λεονταρισμούς και τις πατριδοκαπηλίες και να πει στον λαό της Κύπρου την αλήθεια.


O κ. Νίκος Μουζέλης είναι ομότιμος καθηγητής Κοινωνιολογίας στη London School of Economics.