Vasif Kortun: «Οι χειραφετημένες κινήσεις φοβίζουν το κράτος»

Ο Vasif Kortun είναι από τους πιο επιδραστικούς επιμελητές σύγχρονης τέχνης διεθνώς, κατά το «Artreview». Είναι αυτός που επαναπροσδιόρισε τη σύγχρονη τέχνη στην Τουρκία. Διευθυντής, επικεφαλής επιμελητής και εθνικός κομισάριος σε διεθνείς μπιενάλε, ιδρυτής και διευθυντής των δύο κτιρίων του Πολιτιστικού και Ερευνητικού Κέντρου SALT της Τράπεζας Garanti στην Κωνσταντινούπολη, άλλαξε εντελώς την εστίαση της σύγχρονης τουρκικής τέχνης από το εθνικό στο διεθνές και διευκόλυνε την εισδοχή των τούρκων καλλιτεχνών στη διεθνή σκηνή. Υπήρξε διευθυντής του Hessel Museum of Art του Bard College, στην Πολιτεία της Νέας Υόρκης, από το οποίο και βραβεύτηκε το 2006 με το Award for Curatorial Excellence. Τον συναντήσαμε και μιλήσαμε μαζί του.

Ως διεθνούς φήμης επιμελητής, συγγραφέας, διδάσκων και διευθυντής SALT στην Κωνσταντινούπολη, επηρεάζετε τη σκηνή της σύγχρονης τέχνης στη γειτονική χώρα;

«Πάνε 25 χρόνια τώρα όταν πρώτος αποκλήθηκα «επιμελητής» στην Τουρκία. Eίναι αλήθεια ότι άσκησα σοβαρή επίδραση σχετικά με την ανάδυση και ανάδειξη της σύγχρονης τέχνης στη χώρα μου. Θα προτιμούσα όμως να μου αναγνωριστεί η προσπάθεια να ενσωματώσω την ηθική στην επιμελητική μου πρακτική, την κριτική και διεπιστημονική σκέψη τόσο στο περιφερειακό όσο και στο διεθνές πλαίσιο του «κόσμου της τέχνης». Οπως επίσης και για το ότι στήριξα νέες γενιές καλλιτεχνών. Ολα όσα ήθελα να πετύχω είχαν στόχο στο να γίνει ο τόπος μου αξιοβίωτος».

«Κύριο βάρος της δουλειάς μας, ήδη από τη δεκαετία του ’90, αφορούσε τη σύνδεση της Νοτιοανατολικής Μεσογείου με τη Νοτιοανατολική Ευρώπη. To επιχειρήσαμε πολύ προτού γίνει της μόδας ή επικερδής επιχείρηση. Η σύγχρονη τέχνη είναι σύμπτωμα της παγκοσμιοποίησης. Ετσι χαρακτηριστικά τοπικότητας και κοινωνικές ή πολιτικές ιδιαιτερότητες δεν είναι τόσο φανερά. Μπορώ να ψυχανεμιστώ διαφορές που δεν οφείλονται στο DNA του τόπου αλλά σε κοινές ιστορίες και αφηγήματα, σε παραπλήσια κοινωνικά και πολιτικά πλαίσια. Ωστόσο η ενσωμάτωση στη σύγχρονη τέχνη κοινών ρευμάτων από διαφορετικές προελεύσεις επηρεάζεται δραματικά από το πώς λειτουργεί αυτός ο ίδιος ο «κόσμος της τέχνης». Υπάρχουν σπουδαίοι καλλιτέχνες σε όλον τον κόσμο. Από αυτούς όμως μόνο οι τυχεροί είναι εκείνοι που θα βρουν οικονομική στήριξη».

«Δυστυχώς δεν υπάρχουν πολλοί επιμελητές που τους απασχολούν ειλικρινά τέτοια ερωτήματα. Εξάλλου οι ίδιοι δεν θα παραμείνουν και μετά το πέρας των μπιενάλε. Πρέπει να αναγνωρίζεις το πλαίσιο στο οποίο θα λειτουργήσεις και να δουλέψεις μαζί του. Δεν εννοώ να βαδίζεις εν ειρήνη με οτιδήποτε υπάρχει. Ολες όμως οι μπιενάλε που έχουν κάποιο «νόημα» θεωρώ ότι επιδρούν στις κοινότητες των ανθρώπων, στους σπουδαστές, στους καλλιτέχνες, στους θεσμούς, ακόμη και στα πανεπιστήμια. Θα ήθελα να δω να λαμβάνονται οι μπιενάλε πιο σοβαρά υπόψη και μπορώ να φανταστώ τρόπους για να γίνεται αυτό με τρόπο προγραμματικά συστηματικό».

«Οι δύο τελευταίες IstanbulBiennialήταν πραγματικά ελεύθερες και αυτό είναι πρόοδος. Η Μπιενάλε του SaoPaolo(2014) του CharlesEscheείναι μια έξοχη απάντηση στο ερώτημά σας. Προσωπικά θα διερευνούσα μια διαφορετική επιμελητική στρατηγική: Δεν μπορείς να οργανώνεις εκθέσεις με τον συνήθη τρόπο, να διατυπώνεις ένα σκεπτικό και να περιμένεις ότι θα έχει αποτέλεσμα. Οι μπιενάλε πρέπει να ακολουθήσουν μια άλλη λογική. Δεν μπορούν να αφορούν μια περιορισμένη κάστα και τα ενδιαφέροντά της. Με ενοχλεί ο τρόπος που λειτουργεί ο «κόσμος της τέχνης»».

«Στο μέτωπο του πολιτισμού η επίδοση της κυβέρνησης βρίσκεται στο F, το ίδιο όπως στην Αίγυπτο, στην Κίνα ή στην Ινδία. Οι περισσότερες χώρες βρίσκονται στο D, κάποιες άλλες λίγο ψηλότερα. Η κυβέρνηση της Τουρκίας είναι σε σύγχυση. Μπορεί να κατασκευάζει αυτοκινητοδρόμους, γέφυρες και τούνελ, ο πολιτισμός όμως δεν θα προκύψει από τέτοια έργα. Στην κυβέρνηση ταλανίζονται ακόμη από το καταγωγικό τους τραύμα, που είναι η κοσμική δημοκρατία και ο αποτελεσματικός πολιτιστικός μηχανισμός του Μεσοπολέμου. Η κυβέρνηση θα επιθυμούσε σήμερα έναν μηχανισμό που θα εξέφραζε τα ιδανικά μιας μακάριας και ενωμένης κοινωνίας. Δεν δούλεψα ποτέ για κάποιον κρατικό θεσμό στην Τουρκία, οπότε δεν έχω και πείρα σχετική. Ωστόσο η τοπική αυτοδιοίκηση του τέλους του ’80 στην Ιστανμπούλ με τον HilmiYavuz (ποιητής, συγγραφέας και διανοούμενος), επικεφαλής της Τμήματος Πολιτισμού, ήταν πολύ προωθημένη. Δεν ήταν όμως μια συνηθισμένη περίοδος. Οφείλω να προσφέρω στον δημόσιο τομέα, μια και ο μισός μισθός μου πάει στο κράτος, και θα μπορούσα να προσφέρω πέρα από αυτό που κάνω στον ιδιωτικό τομέα».

«Ως τις αρχές του ’50 οι καλλιτέχνες τελειοποιούνταν εντός κρατικών δομών, οπότε η διαφορά απόψεων καλλιτεχνών και κράτους ήταν μηδενική, εξ ου και η έλλειψη τριβών. Μεταξύ του ’50 και του πραξικοπήματος του ’71 δειλές ιδιωτικές πρωτοβουλίες φανερώθηκαν και είδαμε να ξεφυτρώνουν προοδευτικές γενιές με ελάχιστη κρατική ενίσχυση. Μετά το ’70 όμως χειραφετημένες κινήσεις, τοπικού και διεθνούς χαρακτήρα, φόβιζαν το κράτος, οπότε και οι κρατικοί θεσμοί οδηγήθηκαν στον μαρασμό. Το τέλος ήρθε λίγο-πολύ μετά το πραξικόπημα του 1980».

«Η υποστήριξη της ιδιωτικής πρωτοβουλίας σεβαστών οικογενειών και μεγάλων εταιρειών κρατά το πλοίο στην επιφάνεια. Το «καθεστώς» δεν μετέχει στο τι θα δημιουργηθεί και τα «καθεστώτα» δεν πρέπει να μετέχουν έτσι κι αλλιώς. Δεν μπορεί να είναι προνόμιό τους να δημιουργούν περιεχόμενο».

«Προγράμματα όπως η IstanbulBiennial, ιδιωτικοί θεσμοί, καλλιτέχνες, συγγραφείς, κινηματογραφιστές, νέες γενιές συμβάλλουν σημαντικά στην καλλιτεχνική ποιότητα με ανθρωπιστικές αξίες. Ισως το αίσθημα απελπισίας ή ο φόβος της συντριβής από τον λαϊκισμό να ενεργοποιεί αυτές τις συγκλίνουσες δυνάμεις. Δεν υπάρχει λοιπόν ισορροπία. Το κράτος είναι μια φάρσα, αλλά δυστυχώς αυτοί εκεί δεν το ξέρουν γιατί δεν έχουν γνωρίσει τίποτα καλύτερο».

«Εδώ είναι το δυστύχημα. Δεν σχετίζονται. Οπως όμως κι αν έχουν τα πράγματα, πρέπει να βρούμε τρόπους να κάτσουμε στο ίδιο τραπέζι και να συμφωνήσουμε, τουλάχιστον στα βασικά, από τα οποία και να ξεκινήσουμε. Το βάρος πέφτει στις πλάτες του καθεστώτος. Δεν μπορώ εγώ, ως μονάδα, να κάνω το πρώτο βήμα».

«Εκείνες οι ημέρες άξιζαν όλα όσα υποφέρουμε σήμερα. Εχω γράψει αρκετά γι’ αυτό και δεν θέλω να το μυθοποιήσω. Mπορείτε να βρείτε την άποψή μου στο blog του New Museum της Νέας Υόρκης στο «The failure of a project: Gezi Park and more»».

«Μπορεί δυστυχώς η Τουρκία ποτέ να μη γίνει μέλος της Ευρωπαϊκής Ενωσης, όχι για οικονομικούς λόγους αλλά γιατί απλά δεν αξίζει να είναι μέρος αυτής της κοινότητας. Δεν υπάρχουν δημοκρατία, ανθρώπινα δικαιώματα, οικονομική δικαιοσύνη, διάκριση εξουσιών, εκπαίδευση. Εχουμε παράδοση αιώνα στις μαζικές δολοφονίες, στις διώξεις, στον συστηματικό απορφανισμό εθνοτικών, πολιτιστικών, πολιτικών και θρησκευτικών συνισταμένων. Για όλα αυτά όχι μόνο δεν υπήρξε τιμωρία αλλά αντιθέτως υπήρξε επιβράβευση. Νομίζω ότι για να λυθεί όλο αυτό θα έπρεπε να ήμασταν στην ΕΕ, αλλά αυτή πια η άποψη δεν μοιάζει να συζητείται επιτακτικά».

πότε & πού:

Ο Vasif Kortun έχει προσκληθεί από το Μεταπτυχιακό της «Μουσειολογίας – Διαχείρισης Πολιτισμού» να δώσει ανοιχτή διάλεξη με θέμα «Τhe Living Dead: A Conversation about Heritage Institutions Today» στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο την Τετάρτη 11 Μαΐου στις 5.00 στο αμφιθέατρο του Νέου Κτιρίου των Μεταπτυχιακών της Αρχιτεκτονικής Σχολής (τηλ. 2310 994364/4355).