Τι γνωρίζει σήμερα η νέα γενιά για τους νικηφόρους Βαλκανικούς Πολέμους του 1912 – 1913 που οδήγησαν από την εθνική φαντασίωση στην εδαφική πραγματικότητα σε ένα κλίμα τόσο διαφορετικό από το σημερινό στην Ελλάδα; «Πολύ λίγο», απαντά ο Τάσος Σακελλαρόπουλος, επιμελητής της έκθεσης: «Βαλκανικοί πόλεμοι 1912-1913.
Η αυγή του ελληνικού 20ού αιώνα» που θα διαρκέσει στο κεντρικό κτίριο του Μουσείου Μπενάκη (Κουμπάρη 1 και Βασιλίσσης Σοφίας) από τις 12 Δεκεμβρίου 2012 έως τις 10 Φεβρουαρίου 2013. Στόχος της έκθεσης αυτής, λοιπόν, που με αφορμή τη συμπλήρωση ενός αιώνα από τη διεξαγωγή αυτών των νικηφόρων πολέμων διοργανώνεται από το Μουσείο Μπενάκη με το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος» (Χανιά) και τον Δήμο Θεσσαλονίκης είναι «να μπορέσει να ζωντανέψει μνήμες και προβληματισμό στους παλαιότερους και να δώσει τρόπο και εργαλείο «τροφοδότησης» της μνήμης στους νεώτερους», σύμφωνα με τα λεγόμενα του επιμελητή της.
Σε εθνικό επίπεδο, οι Βαλκανικοί πόλεμοι αποτελούν την πύλη εισόδου μας στον αιώνα των μεγάλων ανατροπών, των μεγάλων ελπίδων και των μεγάλων ματαιώσεων. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, οι πόλεμοι αυτοί αποτέλεσαν τον προθάλαμο του πρώτου παγκοσμίου πολέμου, του πρώτου πολέμου ο οποίος σηματοδοτεί την ενεργητική συμμετοχή στα τεκταινόμενα της γηραιάς ηπείρου των Η. Π. Α. υπό μορφή συμμάχου αλλά και ρυθμιστή των εξελίξεων. Η περίοδος των Βαλκανικών Αγώνων, λοιπόν, αποτελεί σημείο – σταθμό για τον τόπο μας, όπου η Ελλάδα του στείρου αλυτρωτισμού παραχωρεί αναγκαστικά τη θέση της σε ένα κράτος, το οποίο μαζί με τα άλλα χριστιανικά κράτη της χερσονήσου, αρθρώνει, χωρίς την πατρωνία των Μεγάλων Δυνάμεων, ένα επιτυχημένο πολεμικό λόγο ενάντια στην Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Στις δεκαεννέα ενότητες της έκθεσης αναδεικνύονται με τρόπο ευσύνοπτο η οικονομική ανάπτυξη της περιόδου, η πολεμική προετοιμασία, ο εθελοντισμός των Ελλήνων εκτός των ελληνικών συνόρων, τα πολεμικά γεγονότα και τα θέατρα των επιχειρήσεων, καθώς και τα νέα τεχνολογικά μέσα, όπως η αεροπορία.
Κοντά σε αυτά και ως στοιχεία αναπόσπαστα ενός πολέμου, παρουσιάζονται η είσοδος και η υποδοχή του ελληνικού στρατού σε πόλεις και χωριά, η φροντίδα στους τραυματίες, η ζωή των προσφύγων και των αμάχων του πολέμου, η καθημερινότητα των στρατιωτών στην ανάπαυλα της μάχης, η πολιτική και πολιτειακή ηγεσία της χώρας και η συνθήκη ειρήνης του Βουκουρεστίου με την οποία αλλάζει η εδαφική πραγματικότητα της χώρας.
Σύμφωνα με τον κ. Σακελλαρόπουλο, ξεχωριστές είναι δύο ενότητες της έκθεσης: εκείνη η οποία αφορά στη Θεσσαλονίκη των Βαλκανικών πολέμων και την ένταξη της πόλης στον ελληνικό εθνικό κορμό μετά από μια μακραίωνη πορεία ως πόλη – σύμβολο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, και τέλος, μια ενότητα με αντικείμενο ένα ισχυρό και ξεχασμένο στοιχείο που χαρακτήριζε την πολεμική Ελλάδα, το στοιχείο του πολεμικού εθελοντισμού. Μέσα από φωτογραφίες πεσόντων των πολέμων 1912-1922, αναδεικνύεται παράλληλα με την έννοια της θυσίας η έννοια του κοινωνικού κύρους που ενείχε ο θάνατος του εθελοντή σε ένα πόλεμο.
«Ο πατριωτικός εθελοντισμός και ο θάνατος είχε δραματικό κύρος στις μικρές κοινωνίες», μας λέει ο κ. Σακελλαρόπουλος. «Σήμερα έχει χαθεί η έννοια της σωματικής θυσίας παρ’ ότι ο 20ος αιώνας ήταν ένας πολεμικός αιώνας για όλη την Ευρώπη».
Στην έκθεση παρουσιάζεται, ακόμα, το ντοκιμαντέρ «Αναζητώντας τη χαμένη εικόνα: Εικόνες Βαλκανικών Πολέμων» (Παραγωγή: CINETIC, 1994), σε σκηνοθεσία του Λάκη Παπαστάθη, στο οποίο περιέχεται κινηματογραφικό υλικό της εποχής των Βαλκανικών πολέμων.
Η παρουσίαση, τέλος, επενδύεται μουσικά με τα «Επινίκια» του Σπυρίδωνος Σαμάρα, σε στίχους του Γεώργιου Δροσίνη, ένα έργο που συντέθηκε κατά την εποχή των νικηφόρων Βαλκανικών πολέμων, καθώς και τη «Συμφωνία της λεβεντιάς» του Μανόλη Καλομοίρη. Την τελευταία συνέθεσε ο Καλομοίρης το 1920, μέσα σε πνεύμα ενθουσιασμού που πήγαζε κυρίως από τις συνεχείς επιτυχίες του ελληνικού στρατού προς την πραγμάτωση του ονείρου της Μεγάλης Ιδέας.
Τι αντίκτυπο μπορεί να έχει σήμερα η ανάδειξη μιας εποχής με συλλογικό αίσθημα τόσο διαφορετικό από το σημερινό; «Η έκθεση δεν μένει στα γεγονότα. Ακολουθεί τον πόλεμο και το πολεμικό γεγονός, ενώ παράλληλα αναπτύσσει θέματα που συνοδεύουν έναν πόλεμο», απαντά ο κ. Σακελλαρόπουλος.
΄Ισως να μην μπορεί να μας εμπνεύσει στο νικηφόρο επίπεδο αλλά στο ότι η προσπάθεια, η συγκρότηση και η ελπίδα είναι απαραίτητη σε όλες τις εποχές». Τα εκθέματα προέρχονται από το ιστορικό και φωτογραφικό αρχείο του Μουσείου Μπενάκη. Επιμέλεια έκθεσης: Τάσος Σακελλαρόπουλος, Μαρία Δημητριάδου (Μουσείο Μπενάκη – Ιστορικά Αρχεία). Σχεδιασμός έκθεσης: Παύλος Θανόπουλος
