Ρώμη καλεί Μυτιλήνη. Ή και το αντίστροφο. Οι κήποι του Λούκουλλου ήρθαν τυχαία στο φως πριν από λίγες ημέρες στη Ρώμη – η ιχθυοδεξαμενή και όλος ο εξοπλισμός της κουζίνας του τυχαία επίσης είχαν αποκαλυφθεί πριν από μερικά χρόνια στη Μυτιλήνη, την οποία ο ρωμαίος στρατηγός είχε πολιορκήσει με επιτυχία το 84 π.Χ. Η Ιστορία αποκαλύπτεται όσα χρόνια κι αν περάσουν, 2.000 εν προκειμένω, αλλά αυτό που κυρίως επιβεβαιώνεται είναι η φήμη του Λούκουλλου ως ανθρώπου με αγάπη για την ομορφιά της ζωής και για την πολυτέλεια. Ο κήποι, που εκτείνονταν σε 69 στρέμματα γύρω από την τεράστια έπαυλή του, υπήρξαν η πρώτη οργανωμένη προσπάθεια για να δαμασθεί η φύση μέσω της κηπουρικής, με αποτέλεσμα βεβαίως να γίνουν το σημείο αναφοράς στην εποχή του και να περάσουν στην Ιστορία. Οσο για το απρόσμενο εύρημα, το μικρό ιχθυοτροφείο της Μυτιλήνης, μπορεί να ήταν μια περιστασιακή κατασκευή για να καλύψει τις ανάγκες του απαιτητικού ρωμαίου στρατηγού, αποτελεί όμως μία ακόμη απόδειξη των ανέσεων τις οποίες απολάμβανε και ουδέποτε αποχωριζόταν στη ζωή του ακόμη και σε περίοδο πολεμικών συρράξεων.
Ενας πρωτοπόρος στην τέχνη τού ευ ζην. Αυτός ήταν ο Λεύκιος Λικίνιος Λούκουλλος, ο οποίος πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του σε πολέμους και εκστρατείες στην Ελλάδα και στην Ασία, όπου κατήγαγε πολλές νίκες, αλλά έμελλε το όνομά του να διαιωνισθεί ως συνώνυμο της πολυτέλειας και της απόλαυσης της ζωής. Το γεγονός ότι ήταν εξαιρετικά πλούσιος συνετέλεσε βεβαίως σημαντικά σε αυτό και άλλωστε ήδη από την εποχή του, τον 1ο αι. π.Χ., στη Ρώμη ήταν ονομαστός τόσο για την αμύθητη περιουσία του όσο και για τον τρόπο με τον οποίο την ξόδευε.
Εφευρέτης των κήπων αναψυχής
Οπως γράφει ο Πλούταρχος, «ο Λούκουλλος εγκατέλειψε τη δημόσια ζωή όταν είδε πόσο είχε ξεφύγει από τον έλεγχο ή, όπως υποστηρίζουν κάποιοι, επειδή αισθάνθηκε ότι έπρεπε να αποσυρθεί ενώ ήταν ακόμη στο απόγειο της δόξας του και να ζήσει μέσα στην άνεση και στην πολυτέλεια». Ο βασικός υπεύθυνος για αυτό πρέπει να ήταν ο αντίπαλός του, ο Πομπήιος, ο οποίος θρασύτατα οικειοποιήθηκε τις μεγάλες επιτυχίες του στρατηγού, για λογαριασμό της Ρώμης πάντα, στην Ανατολή. Η Ιστορία όμως δεν χαρίστηκε ούτε σε αυτόν αφού παρακάμφθηκε από τον Ιούλιο Καίσαρα στη μάχη για την εξουσία, η οποία σηματοδότησε και το τέλος της Ρωμαϊκής Δημοκρατίας.
Η απόφαση του Λούκουλλου πάντως να ιδιωτεύσει ήταν η ευκαιρία για να αναπτύξει το άλλο μεγάλο του ταλέντο, που ήταν το ευ ζην. Ο κ. Αντριου Γουάλας-Χάντριλ, διευθυντής της Βρετανικής Αρχαιολογικής Σχολής στη Ρώμη και κορυφαίος μελετητής του κλασικισμού, ανέφερε χαρακτηριστικά ότι ο Λούκουλλος ήταν εκείνος που «εφηύρε» τους κήπους αναψυχής. Το πρώτο δείγμα τους, που ήρθε στο φως στην περιοχή η οποία είναι γνωστή ως «Ισπανικά Βήματα», ήταν ψηφιδωτά που θεωρείται ότι διακοσμούσαν το νυμφαίο, ένα τεχνητό σπήλαιο με σιντριβάνια. Ενα από αυτά απεικονίζει ευτραφή Ερωτα επάνω σε ένα δελφίνι ενώ ένα άλλο το κεφάλι ενός λύκου σε χρώματα πράσινο και χρυσό. Οι ανασκαφές όμως έφεραν στο φως και μια μαρμάρινη προτομή της Αφροδίτης, κατάλοιπο πιθανόν των αγαλμάτων των θεών που λατρεύονταν στο νυμφαίο.
Οι κήποι είναι κλιμακωτοί και βρίσκονται εννέα μέτρα κάτω από το επίπεδο του δρόμου σε ένα σημείο όπου γίνονταν εργασίες για την ανακαίνιση της Βιβλιοθήκης Χερτστιάνα του Γερμανικού Ινστιτούτου Ιστορίας της Τέχνης. «Η αρχιτεκτονική των αρχαίων ρωμαϊκών κήπων ξεδιπλώθηκε μπροστά στα μάτια μας σαν όνειρο» δήλωσε η υπεύθυνη αρχαιολόγος κυρία Μαρία Αντονιέτα Τομέι μόλις οι εργάτες άρχισαν να γκρεμίζουν το εσωτερικό του κτιρίου.
Από τις λεηλασίες στα δείπνα
Σύμφωνα με τον Πλούταρχο, «ο Λούκουλλος ήταν ο πρώτος Ρωμαίος ο οποίος ηγήθηκε ενός στρατού στον Τίγρη λεηλατώντας και καίγοντας τα βασιλικά παλάτια της Ασίας μπροστά στα μάτια των βασιλιάδων τους». Πρόφθασε ωστόσο να δει τους περίφημους κήπους της Περσίας και της Μεσοποταμίας, από τους οποίους εμπνεύστηκε για τους δικούς του στη Ρώμη. Οπως πρόφθασε επίσης να λεηλατήσει τις μεγάλες βιβλιοθήκες του ελληνιστικού κόσμου αλλά και τα έργα τέχνης που κοσμούσαν τις πόλεις τις οποίες κατακτούσε για να τα μεταφέρει στη Ρώμη, όπου δημιούργησε τη δική του διάσημη βιβλιοθήκη αλλά και τη συλλογή έργων τέχνης «από τα χαλάσματα των βαρβάρων», κατά τον Πλούταρχο.
Πλην της Ρώμης άλλωστε πολυτελείς βίλες και κήπους με κιόσκια, θερινά ανάκτορα και λουτρά έχτισε στην ορεινή Αλβα και στον Κόλπο της Νάπολι, όπου είχε κατασκευάσει ακόμη και κανάλια προκειμένου το θαλασσινό νερό να φθάνει ως τις λιμνούλες του. Με ιδιαίτερη έμφαση περιγράφονται εξάλλου από τις αρχαίες πηγές οι γιορτές και τα περίφημα δείπνα του Λούκουλλου, στα οποία η μαγειρική τέχνη έφθασε στο απόγειό της. Οι μαρτυρίες θέλουν τις πρώτες ύλες να φθάνουν από τα πέρατα του τότε γνωστού κόσμου και τα πανάκριβα εδέσματα και τα κρασιά να προκαλούν τις αισθήσεις σε μοναδικές απολαύσεις. Ο Λούκουλλος άλλωστε ήταν εκείνος που έφερε τα κερασόδεντρα από την Ασία στην Ευρώπη.
Μετά τον θάνατο του Λούκουλλου τους κήπους αγόρασε και εμπλούτισε ο σύμβουλος Βαλέριος Ασιάτικους, εν συνεχεία πέρασαν στη Μεσσαλίνα, σύζυγο του Κλαύδιου, η οποία εξανάγκασε τον προηγούμενο ιδιοκτήτη τους να αυτοκτονήσει, αλλά και αυτή με τη σειρά της εκτελέστηκε στους κήπους κατηγορούμενη για προδοσία εναντίον του συζύγου της.
Τι μαγείρεψε στη Μυτιλήνη
Ηταν το 84 π.Χ. όταν η Λέσβος που είχε αποστατήσει από τη ρωμαϊκή κυριαρχία κατελήφθη κατόπιν πολιορκίας από τον Λούκουλλο, ο οποίος και την κατέστρεψε. Ως το 1997 το πέρασμα του Λούκουλλου από το νησί ήταν γραμμένο μόνο στην Ιστορία. Ωσπου μια ιχθυοδεξαμενή που βρέθηκε εκτός των τειχών της αρχαίας πόλης της Μυτιλήνης γεμάτη με τα μαγειρικά σκεύη της κουζίνας του Λούκουλλου τα οποία απορρρίφθηκαν σε αυτήν όταν εγκαταλείφθηκε έδωσε μια ιδέα, έστω και μικρή, για τη ζωή του μυθικού λάτρη της καλοπέρασης.
Είναι ένας ορθογώνιος χώρος (6,50 Χ 4,80, με ύψος 2,18 μέτρα) χτισμένος με ισόδομο σύστημα και με υποδοχές στις εσωτερικές όψεις των τοίχων για τα ξύλινα φράγματα ή τις φωλιές για τα οστρακόδερμα, ενώ ένας κτιστός αγωγός χρησίμευε για την ανανέωση του θαλάσσιου ύδατος. Φουφούδες και μουντζουρωμένα τηγάνια, χύτρες, αμφορείς και οινοχόες, αγγεία πόσεως, όπως σκύφοι και κάνθαροι, πινάκια και λεκάνες για το σερβίρισμα του φαγητού βρέθηκαν μέσα σε αυτόν και εκτέθηκαν στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Μυτιλήνης υπό τον τίτλο «Ενα λουκούλλειο γεύμα».
Βασισμένη σε μεγάλο βαθμό στην ελληνική μαγειρική παράδοση, η ρωμαϊκή κουζίνα είχε ενσωματώσει στοιχεία και παραδόσεις και της Ανατολής, όπως αποδεικνύει η χρήση των φρούτων στα φαγητά με κρέας, η ποικιλία των καρυκευμάτων, ο συνδυασμός των γεύσεων και η μεγάλη ποικιλία από σάλτσες για ψάρια.
Για ένα λουκούλλειο γεύμα ήταν απαραίτητα όλα αυτά. Στη ρωμαϊκή εποχή, όπου η κοινωνική θέση ήταν συνδεδεμένη με τον πλούτο, τα ιδιωτικά δείπνα ήταν η ευκαιρία για εκφραστούν οι κοινωνικές διαφοροποιήσεις. Τα πολυτελή τρικλίνια όπου παρετίθεντο τα γεύματα ήταν διακοσμημένα με μυθικές σκηνές και ψηφιδωτά δάπεδα, ένα ειδικό έπιπλο προοριζόταν για τα σκεύη, ενώ για τους συνδαιτυμόνες υπήρχαν οι κλίνες. Πολυάριθμοι δούλοι πηγαινοέρχονταν μεταφέροντας πιάτα με εδέσματα και οι μουσικοί, ακροβάτες, χορευτές και γελωτοποιοί προσέφεραν διασκέδαση. Ο Λούκουλλος ήξερε να ζει.
