Μαθαίνουμε για το Μακεδονικό

Κωστής Καρπόζηλος, Δημήτρης Χριστόπουλος
10+1 ερωτήσεις και απαντήσεις για το Μακεδονικό
Εκδόσεις Πόλις, 2018
σελ. 96, τιμή 8 ευρώ

Υστερα από πολλά χρόνια σιωπής και απραξίας, τον χειμώνα που μας πέρασε το Μακεδονικό ζήτημα επανήλθε με ένταση στην επικαιρότητα. Η πιθανότητα συμφωνίας στη βάση μιας σύνθετης ονομασίας προκάλεσε πολιτική αντιπαράθεση, αλλά και πλήθος δημόσιων συζητήσεων, παρεμβάσεων, δημοσιογραφικών εκπομπών. Οι διαδηλώσεις που διοργανώθηκαν και οι δηλώσεις εμμονής στη γραμμή της αδιαλλαξίας από πολιτικούς και καλλιτέχνες θύμισαν την εποχή της «πανστρατιάς για τη Μακεδονία» στις αρχές της δεκαετίας του 1990. Με μια διαφορά: αυτή τη φορά δεν υπήρξε μια άνωθεν επιβεβλημένη «εθνική ομοφωνία». Η κοινή γνώμη είναι διχασμένη, η Αριστερά και το Κέντρο στηρίζουν τη λύση, ενώ πολλοί αρθρογράφοι, ειδικοί επιστήμονες και ερευνητές υπογράμμισαν τη σημασία της συγκυρίας και άσκησαν θαρραλέα αυτοκριτική στα λάθη της ελληνικής πλευράς.

Στο πλαίσιο αυτό, η έκδοση του βιβλίου «10+1 ερωτήσεις και απαντήσεις για το Μακεδονικό» έρχεται να καλύψει ένα κρίσιμο κενό: την έλλειψη βιβλίων που να πραγματεύονται το ζήτημα με τρόπο συνθετικό, εύληπτο και κατανοητό για το ευρύ κοινό. Ο ιστορικός και διευθυντής των ΑΣΚΙ Κωστής Καρπόζηλος και ο καθηγητής στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου Δημήτρης Χριστόπουλος αποφάσισαν να αναμετρηθούν με τα στερεότυπα του δημόσιου λόγου για το Μακεδονικό και να απαντήσουν στις αντιφάσεις και στις σιωπές της δημόσιας Ιστορίας.

Εξετάζουν μία-μία τις απόψεις που συγκροτούν τις «αυτονόητες αλήθειες» της ελληνικής πλευράς και απαντούν αν και σε ποιον βαθμό ευσταθούν. Δεν φοβούνται να συμπεράνουν πως «η Ελλάδα δεν έχει δίκιο» και να τεκμηριώσουν με στοιχεία και επιχειρήματα μια θέση εκ προοιμίου αντιδημοφιλή.

Μια σειρά θεμάτων που θίγει το βιβλίο αποκαλύπτουν την υποτιμητική και απαξιωτική στάση που έχει υιοθετήσει το ελληνικό κοινό εις βάρος της πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας: η θέση περί «ανύπαρκτου» ή «τεχνητού» έθνους, η θεωρία περί απλού «ιδιώματος» ή (βουλγαρικής) «διαλέκτου» και όχι γλώσσας, ο χαρακτηρισμός «κρατίδιο» και η ίδια η χρήση των όρων «Σκόπια» και «Σκοπιανοί». Η στάση αυτή υπονομεύει όχι μόνο τη δυνατότητα λύσης της διένεξης αλλά και τις διμερείς σχέσεις εν γένει.

Προκύπτει από μια αντεστραμμένη προβολή της δοξασίας περί «αρχαίου ελληνικού έθνους» και «αδιατάρακτης εθνικής συνέχειας», από την άγνοια των όρων διαμόρφωσης των σύγχρονων εθνικών ταυτοτήτων και της τυποποίησης των γλωσσών, καθώς και από την επίδειξη ανωτερότητας εις βάρος ενός ανίσχυρου κράτους –παρά τη ρητορική περί «εθνικού κινδύνου». Η στάση αυτή πυροδοτεί εντάσεις: η απαξίωση του γειτονικού λαού και οι αυταπάτες που καλλιεργούν οι εθνικοί μύθοι ενθαρρύνουν τον επιθετικό εθνικισμό της ελληνικής Ακροδεξιάς και αντίστοιχα οξύνουν τις εθνικιστικές τάσεις της άλλης πλευράς.

Συνολικά, η αναγωγή του θέματος στην αρχαιότητα, η θεωρία του «σφετερισμού» και η διάδοση του συνθήματος «η Μακεδονία είναι μία και ελληνική» εδράζονται στην παράκαμψη της νεότερης Ιστορίας, της πλέον απρόσφορης περιόδου για τα «ελληνικά δίκαια». Το βιβλίο εξηγεί σύντομα αλλά πειστικά το ιστορικό πλαίσιο και προσεγγίζει κριτικά τον κυρίαρχο λόγο.

Η πιο σημαντική ίσως συνεισφορά του συνοπτικού αυτού δοκιμίου είναι η ξεκάθαρη σύνδεση της σύγχρονης διαμάχης «για το όνομα» με την πλέον αποσιωπημένη διάσταση του Μακεδονικού: το ζήτημα του σλαβόφωνου πληθυσμού στην ελληνική Μακεδονία. Μέσα από αναφορές στην πολυεθνοτική σύνθεση του πληθυσμού ως τη δεύτερη δεκαετία του 20ού αιώνα, στη σύγκρουση των βαλκανικών εθνικισμών, καθώς και στην περίοδο της ενσωμάτωσης της Μακεδονίας στο ελληνικό κράτος, το βιβλίο εξηγεί την πρόσληψη των λεγόμενων «δίγλωσσων» ή «ντόπιων» Μακεδόνων ως απειλής για την εθνική κυριαρχία, καθώς και τα μέτρα καταστολής και αφομοίωσης που εφάρμοζε (και εν μέρει ακόμη εφαρμόζει) το ελληνικό κράτος στην περιοχή.

Οπως ορθά σημειώνουν οι συγγραφείς, η πολιτική της απόκρυψης της σλαβοφωνίας, που συμπυκνώθηκε στη θέση περί «ανύπαρκτου» ζητήματος, υποβόσκει πίσω από την άρνηση αναγνώρισης «μακεδονικής γλώσσας» και «μακεδονικού έθνους», αλλά και πίσω από την επίμονη καταγγελία του «αλυτρωτισμού των Σκοπίων».

Εναν αιώνα μετά την ενσωμάτωση της ελληνικής Μακεδονίας στον «εθνικό κορμό», το Μακεδονικό παραμένει συνεπώς «ευαίσθητο εθνικό ζήτημα», από αυτά στα οποία η συζήτηση έχει όρια και «άβατα» και οι διαφωνούντες εξοστρακίζονται ως «μειοδότες». Ο κυρίαρχος λόγος επί του θέματος είναι ένα μείγμα από εμφατικές αναφορές στην αρχαιότητα, μισές αλήθειες και πολλούς μύθους. Οσοι μελετάμε το ζήτημα ξέρουμε πόσο δύσκολα επικοινωνούν τα πορίσματα της πανεπιστημιακής έρευνας με τη δημόσια Ιστορία. Ο Κ. Καρπόζηλος και ο Δ. Χριστόπουλος ανοίγουν τη συζήτηση στο ευρύ κοινό με ιστορική γνώση, πολιτική ευθύτητα και αίσθημα ευθύνης.

Η κυρία Αθηνά Σκουλαρίκη είναι λέκτορας Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης.