Η αφανής δύναμη της σεξουαλικότητας

Ελενα Μαρούτσου
Οι χυδαίες ορχιδέες
Εκδόσεις Κίχλη,
σελ. 383, τιμή 16 ευρώ

Ολο και περισσότεροι συγγραφείς σπεύδουν προϊόντος του χρόνου, τόσο στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, να βασίσουν τα βιβλία τους σε άλλα βιβλία, άλλοτε για να κατονομάσουν ρητώς τις πηγές τους και άλλοτε για να τις κρύψουν κάτω από ένα αλλότριο ένδυμα, που επιτρέπει μόνο την έμμεση αναγνώρισή τους. Στα έντεκα διηγήματα που συγκροτούν την καινούργια συλλογή της, η Ελενα Μαρούτσου (έχει δημοσιεύσει τρεις ακόμη συλλογές διηγημάτων και ένα μυθιστόρημα) συνομιλεί ανοιχτά με τον Ντ. Χ. Λόρενς, τον Οσκαρ Ουάιλντ, τον Εντγκαρ Αλαν Πόου, τη Βιρτζίνια Γουλφ, αλλά και τον Σαίξπηρ, τον Κάφκα ή τον Παπαδιαμάντη, συνδέοντας τα μοτίβα και τους χαρακτήρες της με ορισμένα από τα πιο εμβληματικά τους έργα.

Οι παραπομπές δεν είναι σε καμία περίπτωση φιλολογικές. Αντί για ένα διανοητικό παζλ ή για ένα κοινόχρηστο διακειμενικό παιχνίδι, η Μαρούτσου δουλεύει εις βάθος με τα κείμενα που έχει επιλέξει: επεκτείνει, εμπλουτίζει ή αναδιατάσσει τη δράση τους, εντάσσει τον μύθο τους σε διαφορετικά συμφραζόμενα ή επαναπροσανατολίζει τον ψυχισμό των πρωταγωνιστών, χωρίς ωστόσο την ίδια στιγμή να προχωρεί σε μεταβολές που καλούνται να ξηλώσουν το πνεύμα των προτύπων της στο πλαίσιο μιας δομικής τους αποκαθήλωσης. Και υπό αυτή την έννοια, στη γραμμή μιας έτσι κατορθωμένης ισορροπίας, τα πρότυπα δεν θα πρέπει να λειτουργήσουν δεσμευτικά, παρά μόνον ως ένα clue για την ανάγνωση των ιστοριών της Μαρούτσου, που είναι βγαλμένες όχι από τις χρυσές σελίδες ενός ένδοξου λογοτεχνικού παρελθόντος, αλλά από το μεδούλι της εποχής μας.

Τι ακριβώς όμως μας λένε αυτές οι ιστορίες; Νομίζω πως τρία είναι τα βασικά θέματα του βιβλίου και προκύπτουν όλα σε στενή συνάφεια μεταξύ τους: η ανεύρετη τύχη και οι μεγάλες, κεφαλαιώδεις δυσκολίες της αγάπης, οι αντιθετικοί δεσμοί των γονιών με τα παιδιά τους και το φορτίο των αναστολών ή των ενοχών που μεταβιβάζει η μια γενιά στην άλλη, αλλά και η αφανής δύναμη της σεξουαλικότητας, ικανή να σώσει και ταυτοχρόνως να καταστρέψει ζωές. Διατρέχοντας και τα τρία επίπεδα, η συγγραφέας ξέρει πώς να κοιτάξει στο εσωτερικό των ηρώων της και πώς να ρίξει τον κατάλληλο φωτισμό στις μικρές λεπτομέρειες που παράγουν τα αδιέξοδα ή που υποδεικνύουν τις λύσεις για την υπέρβασή τους. Λύσεις που δεν έρχονται ποτέ από τα πάνω και προγραμματικά αλλά ως άμεσο, σχεδόν φυσικό αποτέλεσμα των συνειδητών ή των ασύνειδων επιλογών των χαρακτήρων, που θα χρειαστεί συχνά να αναμετρηθούν κατά μέτωπο τόσο με τον έρωτα όσο και με τον θάνατο.

Το άλλο ζήτημα με τα διηγήματα της Μαρούτσου είναι πως μοιάζουν προετοιμασμένα να υποστυλώσουν με αξιώσεις ένα οιονεί μυθιστόρημα. Πολλά πρόσωπα μετακινούνται από ιστορία σε ιστορία και από χώρα σε χώρα είτε για να αυξήσουν και να επιτείνουν το βάρος του ρόλου τους είτε για να περάσουν από το προσκήνιο στο παρασκήνιο, όπου και είναι πιθανόν να αποκαλύψουν, παρά την επικουρική πλέον σημασία τους, μια διαφορετική διάσταση της πραγματικότητας από εκείνη με την οποία συσχετίστηκαν αρχικά. Κι αυτή είναι ασφαλώς η σημαντικότερη επιτυχία μιας διηγηματογράφου που επιδιώκει κάτι πολύ παραπάνω από το απλό άθροισμα των κειμένων της σ’ έναν τόμο.