Αντρές Νέουμαν: «Το σύνορο είναι μια ξεχωριστή ταυτότητα»

Αντρές Νέουμαν
Κατά μόνας
Μετάφραση Αχιλλέας Κυριακίδης,
ΕκδόσειςOpera, 2014, σελ. 200, τιμή 14 ευρώ

ΟΑντρές Νέουμανείναι χαρισματικός, μια περίπτωση ξεχωριστή. Εξέδωσε το πρώτο του μυθιστόρημα το 1999, όταν ήταν μόλις 22 ετών. Δεν έχει κλείσει ακόμη τα 40 του χρόνια, αλλά έχει ήδη γράψει περισσότερα (ποίηση, πεζογραφία, δοκίμια…) απ’ όσα μπορεί κανείς να φανταστεί. Ο πολύςΡομπέρτο Μπολάνιο(1953-2003), εντυπωσιασμένος, σχεδόν συγκινημένος που είδε την ισπανική γλώσσα να ξεδιπλώνεται με τέτοια σαγηνευτική χάρη πάνω στο χαρτί, έγραψε: «Η λογοτεχνία του 21ουαιώνα θα ανήκει στον Νέουμαν και σε μερικούς από τους αδελφοποιτούς του».

Ο 38χρονος συγγραφέας που γεννήθηκε στο Μπουένος Αϊρες και ζει στην Ανδαλουσία περιέγραψε, σε μια αποκλειστική συνομιλία με «Το Βήμα», τη μοναδική τους συνάντηση στην Καταλωνία, στην παραθαλάσσια πόλη Μπλάνες. «Τον επισκέφθηκα στο σπίτι του. Παίξαμε σκάκι, ακούσαμε μεξικάνικη ροκ μουσική, διαφωνήσαμε για τα σονέτα του Μπόρχες και μου διάβασε δυνατά ελληνική και λατινική ποίηση ως τις πρώτες πρωινές ώρες.Υστερα με πήγε να κοιμηθώ σ’ ένα κρεβάτι που είχε στο γραφείο του. Με σκέπασε με μια κουβέρτα. Εκλεισα τα μάτια μου και έκτοτε δεν τον είδα ποτέ ξανά. Μερικές φορές νομίζω ότι ήταν απλώς ένα όνειρο» θυμήθηκε.

Η γενναιόδωρη «προφητεία» του χιλιανού συγγραφέα έπιασε τόπο αρχικά το 2009, όταν κυκλοφόρησε το προσώρας σημαντικότερο βιβλίο του Αντρές Νέουμαν υπό τον τίτλο El viajero del siglo (Ο ταξιδιώτης του αιώνα) που απέσπασε δύο μεγάλα λογοτεχνικά βραβεία στην Ισπανία (Alfaguara και Εθνικό Βραβείο Κριτικών), μεταφράζεται έκτοτε σε πολλές γλώσσες και κερδίζει τις διεθνείς εντυπώσεις.

Αυτό το κατ’ επίφαση ιστορικό μυθιστόρημα που στην ουσία είναι ένα ξέφρενο (αλλά πολύ σοβαρό) παιχνίδι στον κόσμο των ιδεών και των τεχνών, διαδραματίζεται τον 19οαιώνα στη Γερμανία, κάπου μεταξύ Σαξονίας και Πρωσίας, στην επινοημένη (και κινούμενη!) πόλη του Βάντερνμπουργκ.

Ο πρωταγωνιστής, ένας περιπλανώμενος μεταφραστής ονόματι Χανς, παρασύρεται από τη γοητευτική Σόφι, μια πρώιμη φεμινίστρια. «Μιλάμε για τον έρωτα δύο μεταφραστών. Αλλά ολόκληρο το βιβλίο είναι μια ιστορία πολλαπλών μεταβάσεων: από τη μια γλώσσα στην άλλη, από το τότε στις μέρες μας, από το εθνικό στο παγκόσμιο, από το εικονικό στο λεκτικό, από το αίσθημα του ενός στα αισθήματα των άλλων… Με τις αναπόφευκτες παρανοήσεις και παρεξηγήσεις! Η πόλη είναι φανταστική γιατί θέλησα να γράψω μια μεταφορά για ολόκληρη την Ευρώπη, όχι μόνο για μια συγκεκριμένη χώρα. Επέλεξα λοιπόν να τη «φυτέψω» κάπου στη Γερμανία γιατί εκεί ριζώνουν μερικά από τα καλύτερα αλλά και τα χειρότερα της νεότερης Ευρώπης: από τη μια είναι η μουσική, η ποίηση και η φιλοσοφία και από την άλλη ο ναζισμός και ο ιμπεριαλισμός», κάτι που ο ίδιος χαρακτήρισε μια «πολύ ενδιαφέρουσα αντίθεση».

Αλλά και η γραφή του ιδίου μοιάζει με ένα χωνευτήρι των αντιθέτων. «Θα σας πω, ως αναγνώστης, τι πιστεύω ότι έκανε ο Μπολάνιο στον αγαπημένο μου Μπόρχες. Αν το σκεφθούμε έχοντας στο μυαλό μας την παράδοση, οι δυο τους φαίνεται να εκπροσωπούν δύο εκ διαμέτρου αντίθετες σχολές, απολαυστικές μεν αλλά σπανίως συγκλίνουσες. Από τη μια έχουμε μια βιβλιοφιλική, στοχαστική και εκλεπτυσμένη σχολή που εκπροσωπείται θαυμάσια από τον Μπόρχες, τον Μαρσέλ Σβομπ, τον Τζιοβάνι Παπίνι. Και από την άλλη μια σχολή που εμπνέεται από το περιθώριο και τις συγκρούσεις της καθημερινής ζωής, στην οποία ανήκει η γενιά των μπίτνικ, ο Μπουκόφσκι και ο Κάρβερ. Ε λοιπόν, ο Μπολάνιο ανήκε και στις δύο! Με έναν τρόπο πρόσθεσε σάρκα και σεξ στον Μπόρχες, ό,τι δηλαδή δεν μπορείτε να βρείτε στα κείμενα του τελευταίου» είπε ο Αντρές Νέουμαν.

Το πρώτο βιβλίο του που κυκλοφορεί στην Ελλάδα είναι το πλέον πρόσφατο (Hablar Solos, 2012) που έχει γράψει ο ίδιος, υπό τον ελληνικό τίτλο Κατά μόνας. Πρόκειται για ένα σύντομο, πολυφωνικό μυθιστόρημα, ένα βραδυφλεγές οικογενειακό δράμα το οποίο συνθέτουν τρεις εναλλασσόμενοι μονόλογοι. Ο πατέρας (Μάριο) πεθαίνει από μια ανίατη ασθένεια και γι’ αυτό θέλει «να κατασκευάσει μια ανάμνηση» στον γιο (τον δεκάχρονο Λίτο). Επιβιβάζονται στον Πέδρο (έτσι λέγεται η νταλίκα) για ένα τελευταίο ταξίδι που μπορεί να είναι στην Ισπανία, στην Παταγονία ή στα σύνορα Μεξικού και Ηνωμένων Πολιτειών…

Η μητέρα (Ελένα), περιμένοντάς τους να επιστρέψουν, νιώθει ότι τους έχει προδώσει και τους δύο επειδή, εν τω μεταξύ, έχει αναπτύξει ερωτική σχέση με τον γιατρό (Εσεκιέλ Εσκαλάντε) του άνδρα της. Ωστόσο η φροντίδα, η αφοσίωσή της προς τον σύζυγο είναι δεδομένη, αν και απολύτως διαβρωτική για την ίδια. Πάνω απ’ όλα είναι γυναίκα.

Η Ελένα, η αδιαφιλονίκητη πρωταγωνίστρια σε τούτο το μυθιστόρημα, είναι μια ιδανική Πηνελόπη για τον 21ο αιώνα. «Θεωρώ ότι μια αληθινή σύγκρουση δεν αποδίδεται με ειλικρίνεια (και όταν λέω ειλικρίνεια εννοώ τις αντιφάσεις) όταν αφηγείται κανείς από μία και μόνο οπτική γωνία. Γι’ αυτό και σε αυτή την ιστορία για την απώλεια και τη μνήμη, για το πένθος αλλά και την ανάγκη της σαρκικής επαφής, για τη λεπτή γραμμή μεταξύ πίστης και προδοσίας, θεώρησα ότι κάθε χαρακτήρας έπρεπε να εκφραστεί ελεύθερα από τη δική του πλευρά. Και αυτό δεν επιχείρησα να το κάνω υπό μια συμβατική, ψυχολογίστικη έννοια, αλλά ακριβώς υπό μια ουσιωδώς συντακτική έννοια: θέλησα να ακούσω τις διαφορετικές τους ανάσες, να νιώσω τον ρυθμό τους. Οσο έγραφα το βιβλίο ήμουν ενθουσιασμένος. Πέραν λοιπόν των συγκρούσεων που αναδύονται ούτως ή άλλως, κάθε χαρακτήρας εκπροσωπεί και ένα είδος λόγου εν προκειμένω: το παιδί σκέφτεται, ο πατέρας μιλάει και η μητέρα γράφει. Ετσι προέκυψε και ο τίτλος σε αυτή την ιστορία για τους τρεις διαφορετικούς τρόπους που έχουμε για να απευθυνόμαστε στον εαυτό μας, κατά μόνας: ο εσωτερικός μονόλογος, η ομιλία, η γραφή» εξήγησε ο συγγραφέας που δεν ξεχνά ποτέ αυτό που έγραψε ο Τζορτζ Στάινερ: «Τα δέντρα έχουν ρίζες κι εγώ έχω πόδια».

Οι ήρωες του Αντρές Νέουμαν, όπως και ο ίδιος, είναι άνθρωποι των συνόρων, κυριολεκτικά και μεταφορικά. «Το σύνορο συνιστά μια ταυτότητα από μόνο του, έτσι νομίζω. Δεν σηματοδοτεί μιαν απλή μετάβαση, ούτε ένα πρόσκαιρο καταφύγιο. Το σύνορο είναι ένας τόπος, ένας χώρος αν θέλετε, όπου νιώθουμε ότι μπορούμε, την ίδια στιγμή, να μείνουμε και να φύγουμε. Αν με βάζατε να επιλέξω ανάμεσα στις δύο όχθες μου, την Αργεντινή και την Ισπανία, θα επέλεγα απλώς τη γέφυρα! Γέφυρα όμως δεν υπάρχει και μόνο οι λέξεις μπορούν να τη δημιουργήσουν. Να σας το πω αλλιώς. Η μητέρα μου γεννήθηκε στο Μπουένος Αϊρες και πέθανε στη Γρανάδα. Πώς γίνεται να επιλέξω ανάμεσα στην κούνια και στον τάφο της μητέρας μου;» αναρωτήθηκε.

* Το μυθιστόρημα του Αντρές Νέουμαν «Ο ταξιδιώτης του αιώνα» ετοιμάζεται από τις εκδόσειςOpera, σε μετάφραση του Αχιλλέα Κυριακίδη.