Μνήμες από τα ναζιστικά στρατόπεδα

Ο Ρόμπυ Βαρσάνο ανήκει στους ελάχιστους από τους 40.000 και πλέον ελληνοεβραίους που επέστρεψαν ζωντανοί από τα κολαστήρια των ναζιστικών στρατοπέδων συγκέντρωσης. Την ιστορία του μας διηγούνται ο Σάμμυ Βαρσάνο και ο Πάνος Μπαΐλης σε τούτο το συγκινητικό χρονικό που αποφάσισαν να του δώσουν μυθιστορηματική μορφή.

Ο Ρόμπυ Βαρσάνο νεαρός σύχναζε τις Κυριακές, ως το 1940, στην παραλιακή ταβέρνα «Σαουλίκο» έξω από τη Θεσσαλονίκη, όπου τραγουδούσε η Σοφία Βέμπο. Το 1942 με χιλιάδες άλλους εστάλη στο Αουσβιτς, όπου ως το τέλος του πολέμου έβλεπε καθημερινά γύρω του φίλους και συγγενείς να υφίστανται απίστευτα βασανιστήρια και ταπεινώσεις και να πεθαίνουν με τον πιο άθλιο τρόπο. Εκείνος επέζησε και επέστρεψε στη Θεσσαλονίκη. Ωσπου μια μέρα, το 1957, στην πλατεία Ελευθερίας αναγνώρισε τον «διαβολικό Μαξ», τον Μαξ Μέρντεχ, όπως τον ονομάζουν οι συγγραφείς, που εφάρμοσε στη Θεσσαλονίκη την «τελική λύση» και ο οποίος δεν ήταν βέβαια άλλος από τον διαβόητο Μαξ Μέρτεν. Ηταν αυτός που επέβλεπε προσωπικά τη συγκέντρωση των εβραίων στην πλατεία αυτή και την επιβίβασή τους κατόπιν σε βαγόνια για τα ζώα που θα τους μετέφεραν στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης στην Πολωνία. Ο ίδιος που κανείς δεν ξέρει τι χρηματικά ποσά και πόσο χρυσό συγκέντρωσε από τους εβραίους της πόλης δίνοντάς τους ψεύτικες υποσχέσεις ότι τάχα δεν θα στέλνονταν στα στρατόπεδα.

Η υπόθεση Μέρτεν είναι γνωστή, όπως και τα σχετικά περιστατικά. Το πώς συνελήφθη, πώς παραπέμφθηκε σε δίκη, πώς καταδικάστηκε σε φυλάκιση 25 ετών αλλά απελευθερώθηκε πολύ σύντομα έπειτα από αφόρητες πιέσεις της γερμανικής κυβέρνησης του καγκελαρίου Αντενάουερ.

Το σκάνδαλο Μέρτεν συνιστά μια σελίδα ντροπής στη μεταπολεμική πολιτική ιστορία της Ελλάδας. Η κυβέρνηση τότε του Κωνσταντίνου Καραμανλή υφίστατο πιέσεις από δύο πλευρές. Οι μεν Σύμμαχοι ζητούσαν τη δίκη και την τιμωρία του Μέρτεν ενώ οι Γερμανοί την απελευθέρωσή του. Τελικά – και προκειμένου να λάβει από τη Γερμανία ένα δάνειο 200.000.000 μάρκων – απελευθέρωσε έναν από τους χειρότερους εγκληματίες πολέμου. Στη συνέχεια τον απέλασε, αλλά ο Μέρτεν έζησε ελεύθερος τα υπόλοιπα χρόνια της ζωής του.

«Ενας λαός διαλύεται όταν χάνει τη μνήμη του» λέει ο Μίλαν Κούντερα. Ο τίτλος Σαουλίκο του βιβλίου είναι βέβαια συμβολικός. Το Σαουλίκο είναι τόπος της μνήμης όπου η ζωή έχει νόημα μόνο όταν χαίρεσαι να ζεις. Για να μη χαθεί όμως αυτό το αίσθημα, που ορίζει και την αξία της, οι άνθρωποι δεν πρέπει να ξεχνούν. Η μνήμη ωστόσο δεν είναι μόνο δική τους αλλά έχει συλλογικό περιεχόμενο και πρέπει να μεταβιβάζεται από γενιά σε γενιά. Και εδώ σημαδεύεται από τον αριθμό 115.365 που οι ναζιστές στο Αουσβιτς χάραξαν πάνω στο αριστερο μπράτσο του Ρόμπυ Βαρσάνο.