Ξαφνικά στη γενέθλια γη των εβραίων ένας συγγραφέας εκδίδει το βιβλίο «Πότε και πώς εφευρέθηκε ο εβραϊκός λαός» και περνάει στη λίστα των μπεστ σέλερ για 19 εβδομάδες. Θα μπορούσαμε να μην το μάθουμε, αλλά τον ίδιο χρόνο το βιβλίο κυκλοφορεί στα γαλλικά (Comment le peuple juif fut invent, Fayard, Ρaris, 2008), ετοιμάζονται μεταφράσεις του σε διάφορες γλώσσες, ενώ στα αγγλικά αναμένεται να κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Verso εφέτος.
Οπως είναι φανερό από τις ως τώρα αντιδράσεις, ο συγγραφέας Σλόμο Σαντ αιφνιδίασε τους πάντες. Εκπρόσωπος της σχολής των «νέων ιστορικών»- ενός ρεύματος που εργάζεται για την επαναδιαπραγμάτευση της ισραηλινής εθνικής ταυτότητας- και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Τελ Αβίβ, στο Πανεπιστήμιο Μπέρκλεϊ της Καλιφόρνιας και στην Εcole des Ηautes Εtudes en Sciences Sociales στο Παρίσι, άφησε κατά μέρος την ειδίκευσή του στην πολιτιστική ιστορία της σύγχρονης Γαλλίας και τη φήμη του ως μελετητή του επαναστάτη Ζορζ Σορέλ και του Μαρξ για να ασχοληθεί με ένα μεγάλο ζήτημα του καιρού μας, την ιστορία του εβραϊκού λαού. Κάποιοι τον επέπληξαν κατ΄ αρχάς ως αναρμόδιο, οπότε απάντησε: «Ναι μεν έχω ειδικευτεί στην Ιστορία της Γαλλίας και όχι της αρχαιότητας, αλλά ένα τέτοιο βιβλίο απαιτεί κυρίως μελετητή με γνώση της ιστοριογραφικής μεθόδου όπως εφαρμόζεται σήμερα από την ακαδημαϊκή κοινότητα σε όλον τον κόσμο».
Η μυθική πρόσληψη
Ετσι, αντίθετα με ό,τι διδάσκεται κάθε παιδάκι στο ισραηλινό σχολείο και με ό,τι ορίζει η Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας του Ισραήλ, πως ο εβραϊκός λαός γεννήθηκε στη Γη του Ισραήλ και εκδιώχθηκε από τη γενέθλια γη το 70 μ.Χ. επί ρωμαϊκής κυριαρχίας, ώσπου άρχισε να επιστρέφει έπειτα από εξορία δύο χιλιάδων χρόνων, η θέση του Σαντ είναι ότι στην πραγματικότητα δεν υπήρξε ποτέ εβραϊκός λαός, μόνο εβραϊκή θρησκεία, ούτε και συνέβη ποτέ κάποια εξορία- συνεπώς δεν τίθεται θέμα επιστροφής. Οσο για τον μύθο της εξορίας, αυτός προωθήθηκε από τους πρώιμους χριστιανούς σε μια προσπάθεια να τους προσηλυτίσουν στη νέα πίστη. Γράφει ο Σαντ: «Οι χριστιανοί ήθελαν να περάσουν στους εβραίους το μήνυμα ότι οι πρόγονοί τους με την εξορία τιμωρήθηκαν από τον Θεό». Οι ιστορικές πηγές όμως δείχνουν ότι οι Ρωμαίοι δεν εξόριζαν ολόκληρους λαούς, και στους περισσότερους Ιουδαίους είχε επιτραπεί να παραμείνουν στο Ισραήλ. Οσοι εξορίστηκαν ήταν κάποιες δεκάδες χιλιάδες το πολύ. Οταν η χώρα κατακτήθηκε από τους Αραβες, πολλοί κάτοικοι της Ιουδαίας προσηλυτίστηκαν στο Ισλάμ και αφομοιώθηκαν από τους κατακτητές. Ετσι ανακύπτει ότι τα «παιδιά του Ισραήλ» είναι οι σημερινοί Αραβες Παλαιστίνιοι. Οσο για τις ιστορίες διαμόρφωσης εθνικής ταυτότητας των εβραίων από τη Βίβλο, είναι «κατασκευασμένοι» μύθοι που χρησίμευσαν ως δικαιολογία για την εγκαθίδρυση του κράτους του Ισραήλ. Η μυθική πρόσληψη των εβραίων ως αρχαίου λαού, όπως χρησιμοποιήθηκε από τους θιασώτες του σιωνισμού, έχει επιφέρει έναν ρατσιστικό τρόπο σκέψης.
Αλλά, αν δεν εξορίστηκαν οι εβραίοι στην πλειονότητά τους, πώς γίνεται να βρίσκονται τόσο πολλοί σε τόσο πολλές χώρες σε όλη την οικουμένη; Ο Σαντ υποστηρίζει ότι οι εβραίοι μετανάστευσαν με τη θέλησή τους και κάποιοι επέλεξαν να μείνουν στον νέο τόπο παραμονής όπου, αντίθετα με την καθιερωμένη άποψη, η εβραϊκή θρησκεία προσπάθησε να εξαπλωθεί με μεταστροφή μελών από άλλες θρησκείες στον εβραϊσμό. Ετσι εξηγούνται τα τόσα εκατομμύρια εβραίοι σε όλον τον κόσμο.
Μεγάλη αντίδραση
Ο ισραηλινός Τύπος αντέδρασε ποικιλοτρόπως. Από την ήπια αποδοχή στο άρθρο «Θρυμματίζοντας μια εθνική ταυτότητα» της Οφρι Ιλανί στην εφημερίδα «Ηaaretz» (1η Φεβρουαρίου 2009), όπου αναφέρεται ότι «σε αυτό το έργο ο συγγραφέας επιχειρεί να αποδείξει πως οι εβραίοι που κατοικούν σήμερα στο Ισραήλ και σε άλλα μέρη του κόσμου δεν είναι όλοι απόγονοι του αρχαίου λαού που ζούσε στο βασίλειο της Ιουδαίας κατά τη διάρκεια της πρώτης και της δεύτερης Περιόδου του Ναού», ως την ειρωνική απαξίωση όλου του εγχειρήματος από τον Αμι Ισεροφ με το άρθρο «Ο Σλόμο Σαντ και η τελική λύση για το εβραϊκό πρόβλημα» στην εφημερίδα «Ζionation» (6 Απριλίου 2008): «Επί 2.000 χρόνια φιλόσοφοι και ιστορικοί επιχείρησαν να κατανοήσουν το εβραϊκό πρόβλημα, και έρχονται τώρα κάποιοι για να το λύσουν εξαλείφοντας τους εβραίους. Δεν υπάρχουν εβραίοι, δεν υπάρχει πρόβλημα! Καμιά φορά χρειάζεται ένας μη ειδικός για να βρει τη λύση… Γιατί ο Σαντ επιθυμεί να ολοκληρώσει την εξολόθρευση του εβραϊκού λαού που ξεκίνησε κάποιος προηγούμενος ρατσιστής θεωρητικός;.. Ο Σαντ δεν θέλει να καταργήσει το Ισραήλ. Θέλει να υπάρχει και να είναι ένα κράτος Παλαιστίνιων Αράβων, και τότε ποιος θα μπορούσε ποτέ να αμφισβητήσει το δικαίωμα αυτοδιάθεσης των Παλαιστινίων; Είναι βέβαια αξιοκατάκριτο και ηθικά απαράδεκτο να πει κανείς “δεν υπάρχουν Παλαιστίνιοι”, αντίθετα με την ευγενή διακήρυξη “δεν υπάρχουν εβραίοι”… Η θεωρία του Σαντ είναι ατελής, για να το θέσουμε κομψά. Οι πολιτικές επιπτώσεις αυτής της θεωρίας μπορεί να είναι ολέθριες. Αναγγέλλει ότι οι εβραίοι δεν είναι οι “αληθινοί” ιδιοκτήτες της γης του Ισραήλ, το οποίο, σύμφωνα με τον ίδιο, ανήκει στους Αραβες της Παλαιστίνης, τους αληθινούς Ιουδαίους. Οι άραβες γείτονές μας περίμεναν να μας ξεριζώσουν από τη χώρα αυτή εκατοντάδες χρόνια. Η θεωρία του Σαντ τους δίνει τώρα κάτι για να δικαιολογηθούν…».
Ο Σλόμο Σαντ απάντησε από την αγγλική έκδοση της εφημερίδας «Le Μonde Diplomatique» με ένα άρθρο υπό τον τίτλο «Το Ισραήλ ηθελημένα ξεχνά την ιστορία του». Γράφει εκεί: «Εξήντα χρόνια μετά την ίδρυσή του το Ισραήλ αρνείται να δεχτεί ότι η ύπαρξή του θα έπρεπε να είναι για χάρη των υπηκόων του. Για το ένα τέταρτο σχεδόν του πληθυσμού, που δεν θεωρούνται εβραίοι, το κράτος νομικά δεν είναι δικό τους. Την ίδια ώρα το Ισραήλ παρουσιάζεται ως πατρίδα των εβραίων όλου του κόσμου, ακόμη και αν αυτοί δεν είναι πια κυνηγημένοι πρόσφυγες, αλλά πλήρεις και ισότιμοι πολίτες άλλων χωρών. Μια εθνοκρατική αντίληψη παγκοσμίως ευνοεί τον μύθο του αιώνιου κράτους που θα επανιδρυθεί στη γη των προγόνων του για να δικαιολογεί τις εσωτερικές διακρίσεις μεταξύ των υπηκόων του…».
Βιβλική αρχαιολογία
Οι περισσότεροι από τους ισχυρισμούς του Σαντ δεν είναι καινούργιοι. «Είχαμε ακούσει και πριν για την κατασκευή εθνικών ιστοριών (π.χ. Αντερσον και Κέλνερ) ή για τις αποτυχημένες απόπειρες της βιβλικής αρχαιολογίας (π.χ. Φινκελστάιν και Σίλμπερμαν) ή για το ότι οι ασκενάζι εβραίοι ήταν απόγονοι των Χαζάρων, ενώ οι Παλαιστίνιοι ήταν οι “αληθινοί” απόγονοι των Ιουδαίων. Το επίτευγμα του Σαντ ήταν ότι συγκέντρωσε όλες αυτές τις θεωρίες και τους ισχυρισμούς σε μια καινούργια, συνεκτική και με πειστικότητα επιχειρημάτων ιστορία των εβραίων» ήταν το σχόλιο εβραίου μπλόγκερ στο Ιnternet. Ηδη τριάντα χρόνια πριν από τη Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας την είχαν ασπαστεί, μεταξύ άλλων, ο Δαβίδ μπεν Γκουριόν και ο Γιτζάκ μπεν Τζαβί.
Ενα ερώτημα παραμένει για τον μέσο Ισραηλινό και το έθεσε στον Σαντ η Οφρί Ιλανί από την εφημερίδα «Ηaaretz»: Αν ο μύθος του σιωνισμού λέει ότι ο εβραϊκός λαός επέστρεψε στη γη του έπειτα από εξορία, ποιος θα είναι ο μύθος της χώρας που οραματίζεστε εσείς; «Στο δικό μου μυαλό ένας μύθος που αφορά το μέλλον είναι καλύτερος από εσωστρεφείς μυθολογίες του παρελθόντος. Για τους Αμερικανούς, και εξίσου πλέον για τους Ευρωπαίους, αυτό που δικαιώνει την ύπαρξη ενός έθνους είναι μια υπόσχεση ότι στο μέλλον θα είναι μια ανοιχτή, προοδευτική, ακμάζουσα κοινωνία. Τα υλικά για ένα ισραηλινό κράτος υπάρχουν, αλλά χρειάζεται, π.χ., να προστεθούν κάποιες πανισραηλινές επέτειοι. Να ελαττωθεί ο αριθμός των εθνικών εορτών και να προστεθούν ημέρες που θα υμνούν το μέλλον. Να προστεθεί μια ημέρα μνήμης για τη Νάκμπα (που σημαίνει “καταστροφή” και είναι ο παλαιστινιακός όρος για αυτό που συνέβη όταν ιδρύθηκε το Ισραήλ) ανάμεσα στην Ημέρα Μνήμης και στην Ημέρα Ανεξαρτησίας».
