Ενα από τα ζωτικότερα ζητήματα που απασχολούν τα τελευταία χρόνια τις πολιτικές διαδικασίες στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα/Ενωση είναι η ενοποίηση της ευρωπαϊκής ηπείρου. Αυτό το μεγαλεπήβολο σχέδιο της ενοποιητικής διαδικασίας και κυρίως η ευρωπαϊκή ιδέα δεν είναι και τόσο καινούργια υπόθεση καθώς εδώ και πέντε τουλάχιστον δεκαετίες αποτελούσε αντικείμενο σκέψης και βαθύτερου προβληματισμού. Η ευρωπαϊκή ιδέα πέρασε από πολλές παλινδρομήσεις, αναστολές και αλλεπάλληλες κρίσεις για να φθάσει στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα/ Ενωση, η οποία αποτελεί πλέον ένα μόνιμο πλαίσιο ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.
Σήμερα το «Σχέδιο Ευρώπη» δεν επιδέχεται αναβολές. Μπροστά στον 21ο αιώνα η Ευρωπαϊκή Ενωση δεν μπορεί να μείνει απομονωμένη στον εαυτό της. Μήπως όμως η απουσία της από τη διεθνή σκηνή οφείλεται και στο ότι δεν υπάρχουν πολιτικά οράματα στην Ευρώπη; Μήπως θα πρέπει να ανακαλύψουμε ξανά την πολιτική, για να θυμηθούμε και τις προτάσεις του Ζακ Ντελόρ περί επεξεργασίας ενός πραγματικού πολιτικού σχεδίου; Σε μια εποχή όπου οι Ευρωπαίοι καλούνται να επιλέξουν ανάμεσα στην Ευρωπαϊκή Ενωση και στη «βαλκανοποίηση» της Ευρώπης, η ομοσπονδιακή προοπτική της ΕΕ συνεχίζει να αποτελεί μια πρόκληση για την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση.
Ο Dusan Sidjanski, καθηγητής του Πανεπιστημίου της Γενεύης και του Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου Ευρωπαϊκών Σπουδών, στο βιβλίο του «Η ομοσπονδίωση της Ευρώπης» υποστηρίζει ότι η ομοσπονδίωση αποτελεί τον πυρήνα της σημερινής ευρωπαϊκής πραγματικότητας και πολύ σωστά επικαλείται τη Συνθήκη του Μάαστριχτ, η οποία επιβεβαιώνει την ομοσπονδιακή τάση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας/Ενωσης.
Επί 40 και πλέον έτη ο Dusan Sidjanski μελετά την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, τη λειτουργία των ευρωπαϊκών θεσμών και τη δράση των ομάδων πίεσης σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Καταστάλαγμα αυτής της μακρόχρονης πείρας και επιστημονικής ενασχόλησης με την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, το έργο του για την ευρωπαϊκή ομοσπονδιακή προοπτική θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί ιστορικό ντοκουμέντο και απαραίτητο εργαλείο για όσους μελετούν σοβαρά την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση.
Οπως επισημαίνει και ο Κ. Στεφάνου στον πρόλογο της ελληνικής έκδοσης, ο Dusan Sidjanski «προτείνει την υιοθέτηση ομοσπονδιακής έμπνευσης θεσμών και διαδικασιών για τη μετάβαση από την οικονομική στην πολιτική ένωση, οι οποίοι θα εξασφαλίζουν την απαιτούμενη αποτελεσματικότητα και νομιμοποίηση στη λήψη των αποφάσεων και ταυτόχρονα θα προσιδιάζουν στην πολιτική και πολιτιστική πολυμορφία της ηπείρου μας».
Για τη μελέτη του φαινομένου της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης χρησιμοποιήθηκαν και χρησιμοποιούνται ακόμη και σήμερα τέσσερις κύριες προσεγγίσεις (σχολές σκέψης): η φεντεραλιστική προσέγγιση που αναλύει διεξοδικά ο συγγραφέας αυτού του τόμου, η νεο-φονξιοναλιστική, η συστημική και η προσέγγιση της επικοινωνίας. Η φεντεραλιστική προσέγγιση, συμπληρωμένη από τις άλλες οπτικές ανάλυσης σύμφωνα με τις ανάγκες, αποτελεί την κατευθυντήρια γραμμή του έργου του Sidjanski.
Στο πρώτο μέρος της μελέτης που τιτλοφορείται «Από τις απαρχές ως την ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη», ο συγγραφέας παρακολουθεί τις διαδρομές των σχεδίων της Ευρωπαϊκής Ενωσης αλλά και τις χαμένες ευκαιρίες. Εδώ ο αναγνώστης έχει την ευκαιρία μέσα από τις αναλύσεις του Dusan Sidjanski να προσεγγίσει ζητήματα όπως η Πανευρωπαϊκή Ενωση και το Σχέδιο Briand (1924-1930), το Συνέδριο του Montreux (1947), το Συνέδριο της Χάγης και η ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κίνησης, αλλά και ο ρόλος των ευρωπαϊκών προσωπικοτήτων στη γένεση και ανάπτυξη των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι κριτικές θέσεις που καταθέτει ο συγγραφέας για το σχέδιο Fouchet, στο οποίο συνοψίζονται οι θέσεις του Ντε Γκωλ για την πολιτική ένωση και η απόρριψη του οποίου, όπως σημειώνει ο Sidjanski, αποτέλεσε την αρχή μιας σειράς ευρωπαϊκών κρίσεων.
Εξίσου σημαντική είναι η ανάλυσή του για την έκθεση Tindemans (1975). Η έκθεση Tindemans αποτέλεσε μια καινοτομία για τα ευρωπαϊκά δρώμενα εκείνης της εποχής, ιδίως στους τομείς της εξωτερικής πολιτικής και της ασφαλείας, καθώς και στον θεσμικό τομέα. «Πρόκειται για μια λογική επιλογή που πριμοδοτεί την εξωτερική διάσταση της Κοινότητας η οποία, έχοντας ταλαιπωρηθεί από την αποτυχία της Ευρωπαϊκής Αμυντικής Κοινότητας και του σχεδίου Fouchet, έμοιαζε με ένα ατροφικό κλαδί του κοινοτικού δένδρου» τονίζει ο Sidjanski.
Στη συνέχεια εξετάζεται το Σχέδιο Συνθήκης της Ευρωπαϊκής Ενωσης που εγκρίθηκε από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο τον Φεβρουάριο του 1984 και το οποίο είχε σκοπό να προσφέρει «μια πολιτική πανοπλία στο σύνολο των δραστηριοτήτων που φυσιολογικά εντάσσονται στο πεδίο αρμοδιοτήτων μιας ομοσπονδίας». Το Σχέδιο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου πρότεινε τότε μια σφαιρική προσέγγιση στα κατ’ εξοχήν πολιτικά ζητήματα της εξωτερικής πολιτικής και της ασφαλείας.
Η υπό διαμόρφωση ευρωπαϊκή κοινωνία, ο ρόλος των μεγάλων επιχειρήσεων και των ομάδων συμφερόντων καθώς και η διαδικασία λήψης αποφάσεων είναι μερικά από τα ζητήματα που αναλύονται στο δεύτερο μέρος του βιβλίου. Εδώ ξεχωρίζουν οι αναλύσεις που επιχειρεί ο Sidjanski για την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση στην εποχή της παγκοσμιοποίησης αλλά και οι απόψεις του περί επικαιρότητας της ομοσπονδίωσης.
Το έργο του Sidjanski ολοκληρώνεται με το τρίτο μέρος, το οποίο έχει και περισσότερο πολιτικό ενδιαφέρον. Σ’ αυτό επιχειρείται μια σε βάθος ανάλυση της Συνθήκης του Μάαστριχτ και της πορείας προς την πολιτική ένωση. Επισημαίνουμε τις εκτιμήσεις του συγγραφέα γύρω από την προοπτική μιας κοινής εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφαλείας, αλλά και τις απόψεις του για την ομοσπονδιακή τάση της Ενωσης μετά τη Συνθήκη του Αμστερνταμ.
Ο Sidjanski μελετώντας τα μικρά βήματα που έγιναν στο Αμστερνταμ καταλήγει στο συμπέρασμα ότι αυτά «μας επιτρέπουν να ακολουθήσουμε, αργά αλλά σταθερά, την κατεύθυνση η οποία, δεδομένου ότι προσφεύγει στην ομοσπονδιακή μέθοδο, προορίζεται να καταλήξει σε μια πρότυπη ευρωπαϊκή ομοσπονδία που θα λαμβάνει υπόψη τα νέα προβλήματα διακυβέρνησης αλλά επίσης και τα σύγχρονα μέσα επικοινωνίας και οργάνωσης των κοινωνιών».
Ο κ. Σωτήρης Ντάλης είναι διεθνολόγος-επιστημονικός συνεργάτης στον Τομέα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του Πανεπιστημίου Αθηνών.
