Βόλτα στη «Μικρή Ιερουσαλήμ»

Σε μια γρήγορη βόλτα στην πόλη μας, περπατήστε τόσο στους κεντρικούς δρόμους όσο και στα στενοσόκακα που βρίσκονται κυρίως αριστερά και δεξιά στην οδό Μητροπόλεως· στα στενά της πόλης θα απολαύσετε διαδρομές που θα σας γεμίσουν με εικόνες του παρελθόντος και θα αντικρίσετε μουσεία, αρχοντικά, σπίτια, κήπους, τζαμιά, εκκλησιές – μην ξεχνάτε ότι η πόλη μας ονομάζεται και «Μικρή Ιερουσαλήμ»· θα συναντήσετε μαγαζιά κάθε είδους, ταβέρνες, εστιατόρια, ζαχαροπλαστεία, καφενεία και καφετέριες και θα φύγετε γεμάτοι από εμπειρίες.

Πλατεία Ελιάς

Είναι μία από τις πλατείες της Βέροιας. Αγναντέψτε τον κάμπο μας· αν είστε τυχεροί και η ατμόσφαιρα είναι καθαρή, μπορεί η ματιά σας να αγγίξει τη Θεσσαλονίκη· αν είναι βράδυ, ο κάμπος θυμίζει θάλασσα· αν είναι άνοιξη, εποχή της ανθοφορίας των ροδακινιών, ένα απέραντο ροζ θα γεμίζει τη ματιά σας.

Αρχαιολογικό

Μουσείο Βέροιας

Εδώ μπορεί κανείς να συναντήσει ευρήματα από τη νεολιθική εποχή έως την ελληνιστική και ρωμαϊκή περίοδο, με την πλειονότητα των εκθεμάτων να προέρχεται από την περίοδο της ακμής του Μακεδονικού Βασιλείου. Στην είσοδο του μουσείου δεσπόζει η υπερφυσικού μεγέθους μαρμάρινη κεφαλή Μέδουσας που ήταν προσαρμοσμένη στη βόρεια πύλη των αρχαίων τειχών της Βέροιας ώστε να αποτρέπει τους εχθρούς της πόλης. Στην αίθουσα υποδοχής ξεχωρίζει η μαρμάρινη προτομή του ποτάμιου θεού Ολγανου που έχει τη μορφή του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Ο επισκέπτης έχει τη δυνατότητα να ενημερωθεί για την ιστορία και τα κυριότερα μνημεία της Βέροιας.

Ο Τοίχος της Μνήμης στην αυλή του Αρχαιολογικού Μουσείου Βέροιας

Είναι μια έκθεση 190 επιτύμβιων στηλών, επιτύμβιων και τιμητικών βωμών και μαρμάρινων σαρκοφάγων που χρονολογούνται από τον 4ο αι. π.Χ. έως τον 4ο αι. μ.Χ., οι οποίες συντηρήθηκαν και αποκαταστάθηκαν αισθητικά και παρουσιάζουν συστηματικά στο ευρύ κοινό την προσωπογραφία, τους θεσμούς και τα ιδεώδη της αρχαίας Βέροιας, της πόλης που χάρισε την τελευταία βασιλική δυναστεία του μακεδονικού κράτους και έγινε ο θεματοφύλακας της μνήμης του Μεγαλέξανδρου και του ένδοξου παρελθόντος της Μακεδονίας.

Βυζαντινό Μουσείο Βέροιας

Στεγάζεται σε ένα βιομηχανικό κτίριο των αρχών του 20ού αιώνα, τον υδροκίνητο αλευρόμυλο του Στέργιου Μάρκου. Από το 2002, χρονιά που εγκαινιάστηκε η πρώτη μόνιμη έκθεσή του, προβάλλει μέσα από το μόνιμο μουσειολογικό πρόγραμμα αλλά και τις περιοδικές του εκθέσεις το πλούσιο πολιτιστικό απόθεμα της Βέροιας των βυζαντινών, μεταβυζαντινών και οθωμανικών χρόνων.

Δίδυμα Λουτρά

Πρέπει να χτίστηκαν πριν από το 1640. Ηταν χτισμένα στον δρόμο που ένωνε τη δευτερεύουσα πύλη (στον Μύλο του Μάρκου) με τη βασιλική στράτα, τον αρχαίο δρόμο (Μητροπόλεως σήμερα), που και τότε ήταν κεντρικός δρόμος της πόλης. Λειτουργούσαν ως τα μισά του περασμένου αιώνα σαν δημόσια, αφού τα σπίτια δεν διέθεταν λουτρό. Ο ένας λουτρώνας χρησιμοποιούνταν από τους άνδρες και ο άλλος από τις γυναίκες. Ιδιαίτερα ενδιαφέρον είναι το ανδρικό τμήμα, όπου διατηρούνται οι σπάνιες για μνημείο αυτού του τύπου τοιχογραφίες με σκηνές κυνηγιού.

Μεντρεσέ Τζαμί

Η ονομασία του προϋποθέτει την ύπαρξη και άλλου κτιρίου, του Μεντρεσέ (ιεροδιδασκαλείου), μη σωζόμενου σήμερα. Είναι δίπλα και πίσω από το Βήμα του Αποστόλου Παύλου. Σώζεται σε καλή κατάσταση. Χτίστηκε το 1850 με υλικά του βυζαντινού ναού του Αποστόλου Παύλου, που κατεδαφίστηκε, αφού προηγουμένως είχε μετατραπεί σε τζαμί από τον Μουσά Τσελεμπή, κατακτητή της πόλης. Στο πλάι του τζαμιού, μέχρι το 1922 υπήρχε ιεροδιδακτήριο (σχολείο) – μεντρεσές, που κάηκε, γι’ αυτό και πήρε το τζαμί το όνομα αυτό. Είχε κοινό περίβολο με το βήμα του Αποστόλου Παύλου, όπου γίνονταν ιερές, πνευματικές συζητήσεις.

Βήμα Αποστόλου Παύλου

Σύμφωνα με τις ιστορικές πηγές ο Απόστολος Παύλος επισκέφθηκε τη Βέροια τουλάχιστον δύο φορές κατά το διάστημα μεταξύ 50 μ.Χ. και 57 μ.Χ. με σκοπό να μεταδώσει το κήρυγμα του Χριστού στους κατοίκους της περιοχής. Μάλιστα, σε σύγκριση με άλλες περιοχές της Ελλάδας, ο Απόστολος των Εθνών εδώ συνάντησε ένθερμη υποδοχή, ενώ το κήρυγμά του προς τους Βεροιώτες και τους Ιουδαίους της πόλης είχε μεγάλη απήχηση από την πρώτη κιόλας επίσκεψη, κάτι που φανερώνει τη σπουδαιότητα της πόλης στα πρώτα βήματα του χριστιανισμού στον ελλαδικό χώρο.

Πλατεία Ωρολογίου
ή Ρακτιβάν και Παλιό Δικαστικό Μέγαρο

Ονομάζεται πλατεία Ωρολογίου καθώς υπήρχε και λειτουργούσε για πολλά χρόνια ένα μεγάλο μηχανικό ρολόι το οποίο ήταν εντοιχισμένο σε έναν πύργο του τείχους της πόλης μας, πύργος ο οποίος κατεδαφίστηκε το 1928· έτσι, απέμεινε μόνο η προσωνυμία. Πλατεία Ρακτιβάν από τον γνωστό πολιτικό Κωνσταντίνο Ρακτιβάν που είχε καταγωγή από τη Βέροια. Στην πλατεία αυτή έγινε η παράδοση της πόλης από τον τούρκο διοικητή στον ελληνικό στρατό στις 16 Οκτωβρίου 1912. Η ημέρα αυτή είναι η εθνική γιορτή της πόλης. Επίσης στην πλατεία δεσπόζει το εντυπωσιακό παλαιό δικαστικό μέγαρο που κτίστηκε από τους Τούρκους τα τελευταία χρόνια της κατοχής της πόλης και χρησίμευε ως Διοικητήριο. Εδώ στεγαζόταν μέχρι πρόσφατα και το Δικαστήριο της πόλης.

Συνοικία της Μπαρμπούτας
και Εβραϊκή Συναγωγή

Βρίσκεται δίπλα στον ποταμό Τριπόταμο στη δυτική πλευρά της πόλης. Η περιοχή είναι χτισμένη με μια αμυντική πολεοδομική συγκρότηση και είναι απομονωμένη και περίκλειστη. Η απότομη κλίση του εδάφους από την πλευρά του ποταμού δημιουργεί μια φυσική οχύρωση για τη συνοικία, ενώ από τις άλλες πλευρές οι εξωτερικές όψεις του οικοδομικού συστήματος ολοκληρώνουν αυτό το αίσθημα απομόνωσης. Τα σπίτια της συνοικίας είναι χτισμένα το ένα δίπλα στο άλλο, δημιουργώντας ένα κλειστό τρίγωνο με μόνα ανοίγματα τη στοά κάτω από τα σπίτια της οδού Μεραρχίας, η οποία οδηγεί στην Εβραϊκή Συναγωγή, και με το δεύτερο άνοιγμα να βρίσκεται αντιδιαμετρικά απέναντι από το πρώτο.

Μέχρι σήμερα διατηρούνται σπίτια μακεδονικής αρχιτεκτονικής και σε ορισμένα από αυτά υπάρχουν ακόμη οι εβραϊκές επιγραφές. Τα σπίτια και η συναγωγή της συνοικίας αναστηλώθηκαν το 1977. Η Εβραϊκή Συναγωγή, που στέκεται στη βορειοδυτική πλευρά της συνοικίας δίπλα στην όχθη του Τριποτάμου, επισκευάστηκε το 1850 με σουλτανικό φιρμάνι, ενώ σε αυτή συναντάμε αρχιτεκτονικά στοιχεία προγενέστερων συναγωγών της Θεσσαλονίκης.

Παλαιά Μητρόπολη
της Βέροιας

Η Παλαιά Μητρόπολη της Βέροιας είναι ένας από τους μεγαλύτερους μεσοβυζαντινούς ναούς των Βαλκανίων, χτισμένος τη δεκαετία 1070-1080. Πρόκειται για μια αριστουργηματικής αρχιτεκτονικής τρίκλιτη βασιλική. Τα χαρακτηριστικά εκείνα που δίνουν στην Παλαιά Μητρόπολη καλλιτεχνική και ιστορική αξία είναι η ενσωμάτωση παλαιοχριστιανικών προτύπων, δίνοντας την εντύπωση ενός αρχαιότερου ναού σε σύγκριση με τα αντίστοιχα μνημεία της ίδιας περιόδου, καθώς και ο εντυπωσιακός τοιχογραφικός διάκοσμος, ο οποίος φιλοξενεί μερικά από τα σπουδαιότερα έργα βυζαντινής ζωγραφικής του 12ου, του 13ου και του 14ου αιώνα. Ετσι, δίκαια χαρακτηρίζεται το στολίδι της Βυζαντινής Βέροιας. Με την ολοκλήρωση των εργασιών αποκατάστασης της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ημαθίας το 2016, το μνημείο είναι επισκέψιμο, προσφέροντας ένα μοναδικό ζωντανό ταξίδι στη βυζαντινή ιστορία της πόλης.

Ναοί αφιερωμένοι στη Θεοτόκο

Αν και όλες ή τουλάχιστον οι αβρααμικές θρησκείες αναπτύχθηκαν σε ανδροκρατούμενο περιβάλλον με συνέπεια να προβάλλονται και να τιμώνται περισσότερο ανδρικά πρότυπα, στην ιστορική τους πορεία και εξέλιξη, στη χριστιανική πίστη και ζωή, υπάρχει το πρόσωπο της Παναγίας που τιμάται περισσότερο από κάθε άλλο ανθρώπινο πρόσωπο. Στο πρόσωπό της τιμάται η μάνα, η γυναίκα, η ζωή αλλά και γενικά η ανθρώπινη φύση στη σχέση και συνάρτησή της με τον Θεό. Πλήθος στην περιοχή μας οι εκκλησίες της, που θα παρουσιαστούν στη συνέχεια σε μια πολύ σύντομη περιγραφή.
Παναγία Ευαγγελίστρια â Βρίσκεται στην οδό Κοντογεωργάκη και είναι ένας μονόχωρος ναός ο οποίος χτίστηκε τα χρόνια του Βυζαντίου, στην εποχή των Παλαιολόγων. Ο αρχικός ναός είναι άγνωστο πότε κατέρρευσε και πότε εντάχθηκε σε αυτόν που υπάρχει σήμερα. Διατηρούνται αγιογραφίες αρκετά φθαρμένες, όπως η Γέννηση, η Υπαπαντή, η Βάπτιση, η Εγερση του Λαζάρου και η Βαϊοφόρος.
Παναγία Βαλτεστινή â Είναι μια τρίκλιτη βασιλική με πρόχειρο και υποτυπώδη λατρευτικό χώρο από τις αρχές του 18ου αιώνα, με λίγα λείψανα τοιχογραφιών της ίδιας εποχής στον χώρο πρόθεσης. Βρίσκεται στην περιοχή της συνοικίας Κυριώτισσας.
Παναγία Γοργοεπήκοος â Στην οδό Πατριάρχου Ιωακείμ και κοντά στους «μικρούς» Αγίους Αναργύρους βρίσκεται ο ναός της Γοργοεπηκόου. Είναι ένας μονόχωρος βυζαντινός ναός του 15ου αιώνα. Μετά τον 19ο αιώνα εντάχθηκε ως διακονικό σε τρίκλιτη βασιλική που αποτελεί σήμερα τον υφιστάμενο ναό. Το τμήμα που σώζεται από τον ναό του 15ου αιώνα διακοσμείται από τοιχογραφίες του τελευταίου τετάρτου του αιώνα.
Παναγία Δεξιά â Σε στενό δρομάκι κάθετο στην οδό Δημοσθένους βρίσκεται ο ναός της Παναγίας Δεξιάς. Κάποτε υπήρχε ενοριακός ναός, ενώ σήμερα έχει ενσωματωθεί ο αρχικός ναός σε έναν μεγάλο του 18ου αιώνα. Εκεί υπάρχουν και οι παλαιότερες τοιχογραφίες με τη Θεοτόκο.
Παναγία Παλαιοφορίτισσα ή Παντάνασσα â Κατεβαίνοντας την οδό Ανοίξεως και προς το τέλος της βρίσκεται η Παναγία Παλαιοφορίτισσα. Είναι κτίσμα του 15ου αιώνα, όμως επισκευάστηκε αρκετές φορές ώσπου απέκτησε μορφή τρίκλιτης ξυλόστεγης βασιλικής τον 18ο αιώνα. Οι περισσότερες τοιχογραφίες του ναού έγιναν το 1705 και το 1730.
Παναγία Περίβλεπτος â Ο ναός της Περιβλέπτου βρίσκεται στην οδό Μπιζανίου και είναι ένα από τα σημαντικότερα εκκλησιαστικά μνημεία της Βέροιας γιατί βοηθάει στην κατανόηση των ιδιαίτερων τοπικών στοιχείων της πόλης μας κατά τη μεταβυζαντινή εποχή. Είναι μια τρίκλιτη ξυλόστεγη βασιλική και έχει πολλές ιδιοτυπίες στην κάτοψη. Υπάρχουν σε αυτήν τοιχογραφίες όπως η Βάπτιση, ο άρχων Μιχαήλ, ο Δανιήλ εν μέσω των λεόντων του 15ου αι. και διάφορες άλλες του 18ου.
Παναγία Φανερωμένη â Είναι μια τρίκλιτη βασιλική του τέλους του 16ου αιώνα ή των αρχών του 17ου και βρίσκεται δίπλα από τον μητροπολιτικό ναό της Βέροιας. Δέχθηκε πολλές και συνεχόμενες μετατροπές. Εκεί φυλάγεται η εικόνα της Θεοτόκου Φανερωμένης και ελάχιστα ίχνη τοιχογραφιών του 16ου και του 17ου κοσμούν τον νότιο τοίχο του ναού.
Παναγία Χαβιαρά â Κοντά στον ναό του Αγίου Προκοπίου στην οδό Αγίου Αντωνίου βρίσκεται ο ναός της Παναγίας Χαβιαρά, τρίκλιτη βασιλική του 15ου αιώνα. Από την αρχική μορφή του σώζονται ο δυτικός τοίχος και το ιερό. Τον 16ο αιώνα κατασκευάστηκαν οι δύο κιονοστοιχίες και έτσι ο ναός πήρε τη σημερινή του μορφή. Οι αρχαιότερες τοιχογραφίες διατηρούνται στον ανατολικό τοίχο του ιερού με κύριο θέμα τη Θεοτόκο.