Παράλληλα σύμπαντα εικονογραφημένα

Στην κουζίνα του σπιτιού του το φαγητό δεν ήταν μόνο για φάγωμα. Βέβαια, αυτή ήταν η τελική του κατάληξη, όμως τη δεκαετία του ’30 τα τρόφιμα του νοικοκυριού Wols παρουσίαζαν εικαστικό ενδιαφέρον για τον γερμανό ζωγράφο και φωτογράφο. Μια μπριζόλα, λίγα φασολάκια, ένα αβγό, ένα γδαρμένο αρνάκι ήταν οι λιτοί, ασκητικοί θα έλεγε κανείς, ασπρόμαυροι προπομποί των φωτογραφιών εδεσμάτων που κατακλύζουν σήμερα τα κοινωνικά δίκτυα. Μόνο που στόχος του δεν ήταν να διαφημίσει την καλοπέραση και την ευζωία αλλά να αποτυπώσει το καθημερινό και το οικείο «…γιατί υπάρχει μια σκιά σε μια κουζίνα, υπάρχει μια σκιά σε μια κουζίνα επειδή κάθε πράγμα μικρό είναι πιο μεγάλο» όπως έγραφε η Γερτρούδη Στάιν στο βιβλίο της «Τρυφερά Κουμπιά» το 1914. Το οικείο καθ’ οδόν προς την αναπόφευκτη μεταβολή του και εν τέλει τον «αφανισμό» του, ακριβώς όπως θα συνέβαινε και με ανθρώπους λίγα χρόνια αργότερα.

Ο Αλφρεντ Οτο Βόλφρανγκ Σούλτσε, γνωστός ως Wols (1913-1951), είχε δει το αβγό του φιδιού να εκκολάπτεται αλλά βρισκόταν ήδη στο Παρίσι από το 1932 όταν έσπασε το κέλυφος και άρχισε να σέρνεται όλο δηλητήριο. Οι φωτογραφίες του με τα ζαρζαβατικά και τα ωμά κομμάτια κρέας προς μελλοντική βρώση με όλη την αφοπλιστική απλότητά τους μοιάζουν φορτωμένες με το βάρος μιας, έστω ασυναίσθητης, επίγνωσης ότι η Ευρώπη έμπαινε σε μια πολύ επικίνδυνη τροχιά. Εξάλλου, το κύριο φωτογραφικό έργο του καλλιτέχνη που ως ζωγράφος επηρέασε τον αφηρημένο εξπρεσιονισμό χάρη στις έντονα δουλεμένες και γδαρμένες επιφάνειες λαδομπογιάς των πινάκων του μαζί με τον Ζαν Ντιμπιφέ και τον Ζαν Φοτριέ μέσω του κινήματος art informel, πραγματοποιήθηκε την περίοδο προτού ξεσπάσει ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος και βρεθεί και ο ίδιος σε στρατόπεδο συγκέντρωσης ως γερμανός πολίτης σε γαλλικό έδαφος.

70 χρόνια στη Νέα Υόρκη

Στο ντους του σπιτιού της μπορούσε να μένει μόνη με τον εαυτό της. Με τις γέννες και την ανατροφή των παιδιών η δουλειά είχε περάσει σε δεύτερη μοίρα, όμως κάτω από το νερό και πίσω από το τζάμι είδε απέναντί της μια αντανάκλαση και σκέφτηκε ότι δεν έχουν χαθεί όλα. Θα μπορούσε να τραβήξει φωτογραφίες και μέσα από το μπάνιο της. Θα ενέδιδε, έστω μόνο για αυτή τη φορά στην ψηφιακή φωτογραφία αλλά θα φρόντιζε να τυπώσει την εικόνα σε σκάνερ και να την αποτυπώσει και σε αναλογικό φιλμ με μια κάμερα μεσαίου ή μεγάλου φορμά, όπως συνηθίζει να δουλεύει και να προσδίδει ένα άλλο βάθος σε μια κατ’ εξοχήν επίπεδη τέχνη όπως η φωτογραφία. «Μα εσύ δεν είσαι και τόσο φωτογράφος, μοιάζεις περισσότερο με ζωγράφος» λένε συχνά στην Αμερικανίδα Αϊλίν Κουίνλαν (1972), η οποία είναι διεθνώς γνωστή στον χώρο της σύγχρονης φωτογραφίας. Εκείνη πρέπει κάθε φορά να τους διορθώνει:

«Είμαι φωτογράφος και μάλιστα με όλη τη σημασία της λέξης». Τα τελευταία δέκα χρόνια, απ’ όταν δηλαδή στράφηκε στην καλλιτεχνική φωτογραφία, χρησιμοποιεί εξάλλου φιλμ και τυπώνει σε σκοτεινό θάλαμο. Μόνο που να, το φιλμ Polaroid είναι κατά προτίμηση «ληγμένo», το νερό όπου θα μείνει βυθισμένο για την εμφάνιση έχει γερές δόσεις τεκίλας, το σκάνερ μπορεί να έχει υποστεί ανεπανόρθωτη βλάβη και να αλλάζει τα φώτα, κυριολεκτικά στην τυπωμένη εικόνα, την αφηρημένη τελικά αποτύπωση μιας κατά τα άλλα φροντισμένης τρισδιάστατης σύνθεσης. «Εχω δουλέψει στην εμπορική φωτογραφία και ξέρω πώς να στήνω μια θελκτική εικόνα, όμως νιώθω την ανάγκη να δώσω μια και να αφήσω τη φύση να κάνει τη δουλειά της. Μου αρέσει να δημιουργώ αφηρημένες εικόνες από πολύ συγκροτημένες εικόνες, να ακροβατώ ανάμεσα στον έλεγχο και στο χάος και να αφήνω την ελευθερία σε αντικείμενα που είναι σχεδιασμένα με απόλυτη ακρίβεια, να συνομιλήσουν με το τυχαίο» λέει η Κουίνλαν από την Αθήνα όπου βρέθηκε για να είναι παρούσα σε μια πολύ ενδιαφέρουσα συνάντηση.

Σαν γνώριμοι από καιρό

Στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης φιλοξενείται δείγμα της δουλειάς της σε αντιπαραβολή με εκείνης του Wols σε μια μικρή και πολύ κομψή έκθεση με τίτλο «Always starts with an encounter». Πρόκειται για τη νέα παραγωγή του Μη Κερδοσκοπικού Ινστιτούτου Radio Athenes, σε επιμέλεια Ελενας Παπαδοπούλου. «Οταν σπούδαζα Ιστορία Τέχνης στο Λονδίνο και μελετούσα την τέχνη στη Γαλλία τις δεκαετίες ’40 και ’50 ήρθα σε επαφή με τις φωτογραφίες του Wols και μου χαράκτηκαν ανεξίτηλα στη μνήμη. Χρόνια αργότερα είδα στη Νέα Υόρκη μια έκθεση της Αϊλίν και αισθάνθηκα ότι υπήρχε μια συγγένεια ανάμεσά τους. Ηθελα να δείξω ότι το Radio Athenes εστιάζει και σε ιστορικούς καλλιτέχνες που μπορούν να είναι ακόμη σύγχρονοι και να ενδιαφέρουν και τους επιγόνους τους» εξηγεί η Παπαδοπούλου. Εκείνη εξάλλου μεσολάβησε για την ετεροχρονισμένη γνωριμία και έφερε κοντά τη δουλειά δύο καλλιτεχνών οι οποίοι σε μια άλλη ζωή θα έσπευδαν οι ίδιοι να έρθουν σε επαφή. Χάρη και στην επιμελητική προσέγγιση η συνομιλία μεταξύ των έργων στην έκθεση είναι εύγλωττη και απτή καθώς το πνεύμα του Λάζλο Μοχόλι-Νάγκι μοιάζει να είναι διακριτικά παρόν στις τρεις αίθουσες του Μουσείου. Η δουλειά της Κουίνλαν θυμίζει έντονα τους πειραματισμούς του με τα φωτογράμματα ενώ καθόλου τυχαία και ο Wols είχε επηρεαστεί από τη δουλειά του ούγγρου δημιουργού. Οπως λέει η Κουίνλαν: «Γνώριζα τους ζωγραφικούς πίνακες του Wols και με ενδιέφερε ο τρόπος που δούλευε με τους πόρους και τους λεκέδες γιατί είναι κάτι παρεμφερές με αυτό που κάνω με τα φιλμ. Δεν γνώριζα όμως για τις φωτογραφίες του. Μόλις τις είδα η έλξη ήταν ακαριαία. Μου αρέσει ο τρόπος που παίρνει τα υλικά, τα αποξενώνει από το περιβάλλον και τα μεταμορφώνει. Νιώθω ότι σχετίζομαι πλήρως με τον τρόπο που δούλευε με υλικά ευμετάβλητα και έστηνε ο ίδιος το σκηνικό πάνω και μέσα στο οποίο θα λάμβανε χώρα η διαδικασία μεταβολής τους».

πότε & πού:

«Always starts with an encounter» («Πάντα ξεκινά με μια συνάντηση») στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης ως τις 8/5.