Στον πόλεμο του Περσικού Κόλπου το 1991, οι Αμερικανοί χρησιμοποίησαν τους πυραύλους Τόμαχοκ (Tomahawk) για να πλήξουν τα παλάτια του Σαντάμ Χουσεΐν, στρατιωτικές βάσεις και άλλες υποδομές του Ιράκ. Ο κόσμος είδε τότε για πρώτη φορά τα καταστροφικά αποτελέσματα αυτών των βλημάτων μεγάλου βεληνεκούς, που είχαν σχεδιαστεί τη δεκαετία του 1980 για πλήγματα βαθιά μέσα στην επικράτεια της τότε Σοβιετικής Ενωσης. Οι Τόμαχοκ βρίσκονται πάλι στο επίκεντρο του διεθνούς ενδιαφέροντος καθώς η κυβέρνηση του Ντόναλντ Τραμπ απειλεί να δώσει αυτούς τους πυραύλους στην Ουκρανία για να ανατρέψει το ισοζύγιο ισχύος στον πόλεμο με τη Ρωσία που διανύει το τέταρτο έτος του.
Λίγες ώρες πριν υποδεχθεί στον Λευκό Οίκο τον ουκρανό πρόεδρο Βολοντίμιρ Ζελένσκι την Παρασκευή, ο Τραμπ είχε μακρά τηλεφωνική συνομιλία με τον Βλαντίμιρ Πούτιν, με τον οποίο θα συναντηθεί στη Βουδαπέστη, πιθανώς σε δυο εβδομάδες. Ο Τραμπ χαρακτήρισε «πολύ παραγωγική» τη συνομιλία εν όψει μιας νέας συνάντησης κορυφής στη Βουδαπέστη, δυο μήνες μετά από εκείνη στην Αλάσκα, και εξήρε τον ρόλο του ούγγρου πρωθυπουργού Βίκτορ Ορμπαν. Ελπίζουμε να τελειώσει ο πόλεμος χωρίς να χρειαστούν οι Τόμαχοκ, είπε ο Τραμπ παρουσία του Ζελένσκι, ο οποίος πρότεινε ανταλλαγή ουκρανικών drones με τους αμερικανικούς πυραύλους. Ο Ζελένσκι επισκέφθηκε τις εγκαταστάσεις της εταιρείας που κατασκευάζει τους Τόμαχοκ εν μέσω πληροφοριών ότι οι ΗΠΑ θα διαθέσουν στην Ουκρανία περιορισμένο αριθμό αυτών των πυραύλων.
«Θα μπορούσε να είναι μπλόφα για να ασκηθεί πίεση στη Μόσχα. Η Ρωσία έχει δηλώσει ξεκάθαρα ότι η ανάπτυξη αυτών των πυραύλων θα αποτελούσε μείζονα κλιμάκωση» είπε στο «Βήμα» ο Κεβόρκ Οσκανιάν, καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο του Εξετερ. Σημείωσε όμως ότι η Ρωσία συνηθίζει να θέτει «κόκκινες γραμμές» για οπλικά συστήματα και όταν αυτές παραβιάζονται, να αποδέχεται τα τετελεσμένα.
Ψυχολογικό στοιχείο
Οι ΗΠΑ διαθέτουν στο οπλοστάσιό τους περίπου 9.000 Τόμαχοκ διαφόρων τύπων. Οι πύραυλοι έχουν βεληνεκές έως 2.500 χλμ., δύνανται να φέρουν συμβατική ή πυρηνική κεφαλή, εκτοξεύονται κυρίως από σκάφη επιφανείας και υποβρύχια, δύνανται όμως να εκτοξευτούν και από χερσαίες πλατφόρμες. Πυραύλους Τόμαχοκ διαθέτουν επίσης το Ηνωμένο Βασίλειο και η Αυστραλία ενώ η Ολλανδία, που είχε εκδηλώσει ενδιαφέρον για την απόκτησή τους, φέρεται ότι έβαλε στο ράφι το σχέδιο πριν από μερικούς μήνες.
«Το Κίεβο θέλει τους πυραύλους όχι μόνο γιατί θα μπορεί να πλήξει περισσότερους στόχους αλλά και γιατί ο τύπος του Τόμαχοκ που έχει βεληνεκές 2.500 χλμ. μπορεί να φτάσει σε 2.000 στρατιωτικές εγκαταστάσεις της Ρωσίας» είπε στο «Βήμα» ο Σεργκέι Κονοπλιόφ, ουκρανός απόστρατος συνταγματάρχης και επισκέπτης καθηγητής στην Kennedy School of Government του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ. Υπάρχει όμως και ένα ψυχολογικό στοιχείο, πρόσθεσε ο Κονοπλιόφ. «Αυτοί οι πύραυλοι είναι από τα λίγα πράγματα που θα μπορούσαν να ενοχλήσουν αληθινά τον Πούτιν. Τους έχει χαρακτηρίσει “όχι σύγχρονους, αλλά ισχυρούς”, ενώ έχει παραδεχθεί ότι θα μπορούσαν να προκαλέσουν σοβαρή ζημιά στη Ρωσία. Δεν είναι κάτι που το λέει εύκολα».
Αβέβαιη στρατηγική
Επιφυλακτικός απέναντι στα σενάρια για τους Τόμαχοκ είναι ο Ρότζερ Πίτερσεν, ομότιμος καθηγητής Πολιτικών Επιστημών στο Τεχνολογικό Ινστιτούτο της Μασαχουσέτης (ΜΙΤ). «Προφανώς, ο Τραμπ προσπαθεί να απειλήσει τον Πούτιν, όμως αμφιβάλλω αν ο Πούτιν θα πάρει στα σοβαρά τις αοριστολογίες του. Υπάρχουν πολλοί τύποι Τόμαχοκ, με διαφορετικό βεληνεκές και κεφαλές. Υπάρχει επίσης το ερώτημα, πόσους Τόμαχοκ θα έστελναν οι ΗΠΑ. Προκειμένου να είναι ουσιαστική η απειλή, θα έπρεπε να αποσαφηνίσουν αυτά τα κρίσιμα θέματα» είπε στο «Βήμα».
«Θα κάνω μια υπόθεση: οι Ουκρανοί διαθέτουν ήδη βρετανογαλλικούς πυραύλους ακριβείας Storm Shadow με ακτίνα δράσης περίπου 450 χλμ., ενώ των Τόμαχοκ κυμαίνεται από 400 έως 2.500 χλμ. Δεν ξέρω κατά πόσον ισχύει, όμως αν οι Ρώσοι έχουν αναπτύξει αποτελεσματική άμυνα για τους Storm Shadow, θα πιστεύουν ότι μπορούν να χρησιμοποιήσουν τα ίδια μέσα για τους Τόμαχοκ. Πολλά γεράκια στις ΗΠΑ θέλουν να δώσουν στους Ουκρανούς πολλούς Τόμαχοκ μεγάλου βεληνεκούς για να πλήξουν στρατιωτικούς, βιομηχανικούς ή ενεργειακούς στόχους στη Ρωσία. Ομως, η επιτυχία αυτής της στρατηγικής είναι κάθε άλλο παρά βέβαιη» πρόσθεσε ο Πίτερσεν.
Στο ίδιο μήκος κύματος ο καθηγητής Οσκανιάν σημειώνει ότι οι Τόμαχοκ είναι ακόμα ένα οπλικό σύστημα που παρουσιάζεται ως «μαγική λύση» (μετά από τα F-16 και τους πυραύλους μικρού βεληνεκούς ATACMS). «Είναι πιθανό ότι ο Τραμπ υπολογίζει πως μια επίδειξη αποφασιστικότητας με την παράδοση περιορισμένης ποσότητας πυραύλων στους Ουκρανούς θα αυξήσει την πίεση στον Πούτιν ώστε να επιστρέψει στο τραπέζι της διαπραγμάτευσης με μεγαλύτερη διάθεση συμβιβασμού. Είναι αμφίβολο κατά πόσον αυτό θα επιτύχει. Ο Πούτιν έχει αναδείξει την Ουκρανία σε καθοριστικό ζήτημα για το καθεστώς του και θα χρειαστούν περισσότερα από λίγους πυραύλους (ή από την απειλή λίγων πυραύλων) για να αλλάξει η κατάσταση. Οι Τόμαχοκ αποτελούν μόνο ένα από τα εργαλεία» τόνισε.
Η αλλαγή τόνου
Από την πλευρά του, ο ουκρανός αναλυτής Κονοπλιόφ διαπιστώνει σημαντική αλλαγή στη στάση του Λευκού Οίκου. «Για πολύ καιρό ο Τραμπ μιλούσε για τη Ρωσία σαν να ήταν πολύ ισχυρή για να νικηθεί στρατιωτικά και οικονομικά. Η ιδέα ήταν πως η Ουκρανία έπρεπε να κάνει μεγάλους συμβιβασμούς μόνο και μόνο για να σταματήσει ο πόλεμος. Ομως πλέον ο τόνος έχει αλλάξει. Εάν οι ΗΠΑ αποφασίσουν να δώσουν τους Τόμαχοκ στην Ουκρανία – άμεσα ή μέσω ευρωπαίων συμμάχων – θα είναι σημείο καμπής. Αυτοί οι πύραυλοι, όχι μόνο θα διευρύνουν την ικανότητά της να αντεπιτεθεί, αλλά θα στείλουν ένα ισχυρό μήνυμα στη Μόσχα ότι αλλάζουν οι κανόνες του παιχνιδιού».
Η ονομασία Τόμαχοκ προέρχεται από το βασικό όπλο των ιθαγενών της Αμερικής, το μικρό τσεκούρι που χρησιμοποιούσαν στις μάχες σώμα με σώμα ή το έριχναν με θανάσιμη ακρίβεια εναντίον του εχθρού, τόσο στους μεταξύ τους πολέμους όσο και στη σύγκρουση με τους ευρωπαίους αποίκους. Στη μυθολογία του γουέστερν, η λαβή του τσεκουριού ήταν σε ορισμένες περιπτώσεις κούφια και μπορούσε να μετατραπεί στην «πίπα της ειρήνης» που κάπνιζαν οι εμπόλεμοι για να επισφραγίσουν μια συμφωνία που σταματούσε τον πόλεμο. Ισως ο πρόεδρος Τραμπ να έχει υπόψη του αυτή τη διττή χρήση…
