Ο Σταύρος Ζουμπουλάκης, πρόεδρος του Εφορευτικού Συμβουλίου της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος, είναι ιδιαίτερα πολυάσχολος. Μεταξύ άλλων διότι επίκειται η ανάδειξη του νέου γενικού διευθυντή της ΕΒΕ ύστερα από τον αδόκητο χαμό του Φίλιππου Τσιμπόγλου πέρυσι τέτοια εποχή. Κι όμως είναι πάντα προσιτός και προσηνής, έτοιμος να συνομιλήσει για τα πεπραγμένα, το παρόν και τα μελλούμενα της ΕΒΕ στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος.

Η συνάντησή μας πραγματοποιήθηκε την περίοδο που παρουσιαζόταν στο αίθριο του 4ου ορόφου η έκθεση «Μάρκος Καμπάνης. Έργα 1990-2020» (έως τις 18/2, σε επιμέλεια Γιώργου Μυλωνά) και ενώ ετοιμαζόταν στην αίθουσα πολλαπλών προβολών του 2ου ορόφου η άλλη με τίτλο «Η συνέπεια της ζωγραφικής διαδικασίας» και έργα της πρόωρα χαμένης Ηρώς Κανακάκη, μιας σημαντικής ζωγράφου της δικτατορικής περιόδου και των μεταπολιτευτικών χρόνων, σε επιμέλεια Σπύρου Μοσχονά (έως τις 22 Μαρτίου).

Οσον αφορά το εικαστικό πρόγραµµα, κινείστε βάσει προσωπικών ενδιαφερόντων και γούστων ή θέλετε να έχει ένα συγκεκριµένο στίγµα η ΕΒΕ;

Το πρώτο και κύριο είναι το προσωπικό γούστο, το προσωπικό ενδιαφέρον. Υπάρχει όμως και ένα δεύτερο που είναι, θα έλεγα, η αποκατάσταση μιας αισθητικής δικαιοσύνης. Η ΕΒΕ θέλει να παρουσιάζει και ζωγράφους ξεχασμένους, αγνοημένους ή πτυχές του έργου τους που έχει σημασία να έρθουν εκ νέου στο φως.

Η πρώτη ζωγραφική έκθεση που κάναμε ήταν της Ελένης Σταθοπούλου, η οποία κακοτύχησε κιόλας γιατί έπεσε πάνω στην πανδημία. Η γυναίκα αυτή δεν είχε κάνει ποτέ ατομική έκθεση στη ζωή της, ήταν στην πλήρη αφάνεια. Δεν είναι η πιο μεγάλη ζωγράφος που έχουμε ασφαλώς, αλλά κρίναμε ότι έπρεπε το έργο της να γίνει γνωστό.

Ένα άλλο παράδειγμα είναι ο Άγγελος Σπαχής, ο σπουδαίος γραφίστας μας, που δεν τον ήξερε κανένας, παρά μόνο όσοι ασχολούνται με αυτά τα θέματα. Σε αυτό το πλαίσιο ίσως να εντάσσεται και η έκθεση της Ηρώς Κανακάκη που εγκαινιάστηκε τις προάλλες.

Υπάρχει προϋπολογισµός για αυτές τις εκθέσεις;

Ναι, υπάρχει ένας μικρός προϋπολογισμός για τις εκθέσεις και για τους καταλόγους. Κάθε έκθεση συνοδεύεται από τον δικό της κατάλογο, αν δεν μπορούμε να βγάλουμε κατάλογο δεν κάνουμε την έκθεση. Φροντίζουμε να εξασφαλίζουμε με δυσκολία και κάποιες χορηγίες.

Η ίδια η ΕΒΕ έχει μια πλούσια εικαστική συλλογή και όλες οι εκθέσεις που γίνονται εδώ εμπλουτίζουν και τη συλλογή αυτή, επειδή υπάρχει μια άτυπη συμφωνία με τους ζωγράφους να δωρίζουν ένα μικρό ή μεγάλο μέρος του έργου τους στη Βιβλιοθήκη. Η δωρεά έργων του Ανδρέα Βουρλούμη ήταν η μεγαλύτερη.

Οποιος θέλει να κάνει μια μελέτη για αυτόν τον ζωγράφο πρέπει τώρα πια να περάσει αναγκαστικά από την ΕΒΕ. Αυτή τη στιγμή, μάλιστα, ξεκινάει και η καταγραφή και τεκμηρίωση όλου αυτού του εικαστικού θησαυρού της ΕΒΕ, που δεν είναι γνωστός.

«Όποιος ασχολείται με τον ελληνικό πολιτισμό σε όλη την ιστορική διαδρομή του θα πρέπει να περάσει από την ΕΒΕ».

Τι περιλαµβάνει;

Προτού ξεκινήσουν αυτές οι εκθέσεις που εμπλούτισαν πολύ τη συλλογή μας, πρέπει να αριθμούσε περίπου 3.000 έργα, κυρίως χαρακτικά ελλήνων και ξένων καλλιτεχνών. Εκκρεμεί η τεκμηρίωσή τους. Όλες οι Βιβλιοθήκες του κόσμου διαθέτουν εικαστική συλλογή, έχουν αυτό που λέμε «cabinet d’ art graphique», και υπάρχουν και Βιβλιοθήκες που έχουν και μόνιμη εικαστική έκθεση.

Επίσης πρέπει να εμπλουτίσουμε σιγά-σιγά και τη συλλογή των αφισών, τα εφήμερα που λέμε. Έχουμε μια μικρή συλλογή, θα έπρεπε να έχουμε πολύ μεγαλύτερη. Τα ίδια ισχύουν και με το φωτογραφικό αρχείο μας, το οποίο είναι πολύ μικρό.

Πώς πιστεύετε ότι συνοµιλεί η ΕΒΕ µε τα υπόλοιπα εικαστικά ιδρύµατα της πόλης;

Εμείς δεν διεκδικούμε καμιά εικαστική θέση, κάνουμε απλώς τη δουλειά μας. Και βεβαίως η κύρια δουλειά της ΕΒΕ δεν είναι οι εκθέσεις.

Πότε θα έχει νέο γενικό διευθυντή η ΕΒΕ;

Έχει ξεκινήσει η διαδικασία και πιστεύω ότι αν όλα πάνε καλά, στα τέλη του επόμενου μηνός, του Φεβρουαρίου, θα έχει αναδειχθεί και οριστεί ο νέος γενικός διευθυντής. Διανύουμε μια δύσκολη μεταβατική περίοδο, αλλά συνέβη και κάτι πολύ σημαντικό αυτό το διάστημα, είχαμε την πολύ ισχυρή υποστήριξη του εποπτεύοντος υπουργείου Παιδείας για πρώτη φορά στην ιστορία της Βιβλιοθήκης.

Για να καταλάβετε, ο προϋπολογισμός της Βιβλιοθήκης για το 2024 ουσιαστικά διπλασιάστηκε, από 4.700.000 πήγε στα 8.400.000 ευρώ. Ο υπουργός, ο Κυριάκος Πιερρακάκης, κατανόησε τις ανάγκες της Βιβλιοθήκης και τη σημασία της και αποφάσισε να την ενισχύσει. Επίσης, με ένα πρόγραμμα ΕΣΠΑ ύψους 3.500.000 ευρώ θα γίνει και αγορά βιβλίων.

Τριάντα χρόνια η Εθνική Βιβλιοθήκη δεν είχε αγοράσει ένα βιβλίο! Λέμε ότι θέλουμε να είμαστε η απαράκαμπτη Βιβλιοθήκη όσον αφορά τον ελληνικό πολιτισμό από τα προϊστορικά χρόνια μέχρι σήμερα και όλο αυτό το διάστημα δεν αγοράστηκε ούτε ένα από τα σημαντικά σχετικά βιβλία που εκδόθηκαν σε ξένες γλώσσες.

Έχουμε τρομερές ελλείψεις στη συλλογή μας. Δεν θα περιοριστούμε μόνο στα βιβλία που έχουν ελληνικό ενδιαφέρον αλλά θα αγοράσουμε και άλλα σημαντικά βιβλία που πρέπει να έχει μια Εθνική Βιβλιοθήκη. Μιλάμε χονδρικά για 30.000 τίτλους. Επιδίωξή μας είναι πολύ σύντομα όχι μόνο να αγοραστούν αλλά και να καταλογογραφηθούν και να είναι προσβάσιμα στους αναγνώστες.

Τι γίνεται για την επίλυση του προβλήµατος του ελλιπούς προσωπικού µε το οποίο λειτουργεί η ΕΒΕ;

Σε αυτή τη φάση λύνουμε το πρόβλημά μας με αποσπασμένους υπαλλήλους. Ένα από τα οργανωτικά, διοικητικά ζητήματα της ΕΒΕ είναι ο Οργανισμός.

Η Βιβλιοθήκη δεν έχει Οργανισμό, τον έχουμε υποβάλει και είναι στη διαδικασία να εγκριθεί από τα αρμόδια υπουργεία, ώστε να υπάρχει μια διοικητική δομή και να μπορέσουν να γίνουν και οι προσλήψεις του μόνιμου προσωπικού βάσει του νέου Οργανισμού. Θα ήθελα πολύ ο νέος γενικός διευθυντής, όταν θα έρθει εδώ, να είναι οπλισμένος με Οργανισμό. Να μη λειτουργεί σε ένα οργανωτικό και διοικητικό χάος.

Είστε µέλος της πενταµελούς επιτροπής που θα αναδείξει αυτό το νέο πρόσωπο µε τις εκτελεστικές αρµοδιότητες της ΕΒΕ. Τι είναι αυτό που θα καθορίσει την τελική επιλογή πέρα από τα τυπικά προσόντα των υποψηφίων;

Για τη θέση αυτή δεν έχει σημασία αν κάποιος έχει εκπονήσει 18 διατριβές στο Χάρβαρντ. Σημασία έχει να είναι ένας μορφωμένος άνθρωπος, που αγαπάει τα γράμματα, να είναι ανιδιοτελής, εργατικός και καλός χαρακτήρας. Να μην έχει τοξικότητα, να μπορέσει να αγκαλιάσει το προσωπικό, να αναδείξει από τον καθένα τα καλύτερά του στοιχεία.

Δεν θεωρείται δεδοµένο ότι ένας άνθρωπος µε «18 πτυχία» θα αγαπάει τα γράµµατα;

Καθόλου. Έχω συναντήσει πολλούς διδάκτορες οι οποίοι είναι βαθύτατα αμόρφωτοι, χωρίς καμία πνευματική καλλιέργεια.

Πρέπει να γνωρίζετε αυτόν/ή που θα επιλέξετε;

Όχι. Τον μακαρίτη τον Φίλιππο Τσιμπόγλου δεν τον γνώριζα πριν έρθει εδώ, αλλά η σχέση μας ήταν ανέφελη όλα αυτά τα χρόνια, για το καλό της Βιβλιοθήκης. Οπου υπάρχει σύγκρουση του Εφορευτικού ή Διοικητικού Συμβουλίου με τον γενικό διευθυντή, όπου υπάρχει ανταγωνισμός και έλλειψη σεβασμού, διαλύονται τα πάντα.

«Τριάντα χρόνια η Εθνική Βιβλιοθήκη δεν είχε αγοράσει ένα βιβλίο».

Σε τι συνίσταται το όραµά σας στην ολότητά του;

Από τον νόμο η Βιβλιοθήκη έχει αποστολή όχι απλώς να θησαυρίζει όλη την εθνική παραγωγή, αλλά και να συγκεντρώνει ό,τι σημαντικό δημοσιεύεται διεθνώς που αφορά τον ελληνικό πολιτισμό από τα προϊστορικά χρόνια μέχρι σήμερα. Η ΕΒΕ πρέπει να γίνει η απροσπέραστη Βιβλιοθήκη όλου του πλανήτη για όποιον θέλει να τον μελετήσει.

Είναι μεγαλεπήβολο; Όχι, υπάρχει το παράδειγμα-πρότυπο της Βιβλιοθήκης της Ιερουσαλήμ. Δεν είναι η πλουσιότερη Βιβλιοθήκη όλου του κόσμου, αλλά στον τομέα του εβραϊσμού είναι οπωσδήποτε πλουσιότερη από όλες και απολύτως απροσπέραστη. Οποιος ασχολείται με τον εβραϊσμό στη διαχρονία του και σε όλες τις πτυχές του είναι αναγκασμένος να περάσει από τη Βιβλιοθήκη του κράτους του Ισραήλ.

Αυτό θα έπρεπε να γίνει και με την ΕΒΕ. Οποιος ασχολείται με τον ελληνικό πολιτισμό σε όλη την ιστορική διαδρομή του και με την πρόσληψή του από τις άλλες κουλτούρες θα πρέπει να περάσει από την ΕΒΕ. Αυτό τι σημαίνει; Εμπλουτισμό των συλλογών. Όλα τα άλλα είναι περιφερειακά, αν η ΕΒΕ δεν κάνει αυτό το κύριο, τότε δεν έχει πετύχει τον σκοπό της.

Για εμένα το κριτήριο για το αν η ΕΒΕ πέτυχε έχει να κάνει με το πόσες μελέτες, άρθρα, βιβλία, ανακοινώσεις σε συνέδρια, διδακτορικές διατριβές έγιναν που δεν θα μπορούσαν να είχαν γίνει χωρίς τις συλλογές της.

Σε τι κατάσταση βρίσκεται το Βαλλιάνειο Μέγαρο στην Πανεπιστηµίου;

Το Βαλλιάνειο είναι το ιστορικό κτίριο της ΕΒΕ. Όλες οι Εθνικές Βιβλιοθήκες της Ευρώπης και του κόσμου που αναγκάστηκαν να μετακομίσουν επεφύλαξαν μια σημαντική και σοβαρή χρήση για το ιστορικό τους κτίριο.

Έχουμε όραμα και σχέδιο για το Βαλλιάνειο, το οποίο δεν μπορεί παρά να έχει ως πυρήνα του τη λειτουργία ενός ζωντανού Αναγνωστηρίου. Το κτίριο έχει προβλήματα. Εδώ και λίγες ημέρες το Αναγνωστήριο δεν λειτουργεί και δεχόμαστε τους ερευνητές σε άλλον χώρο. Ελπίζουμε ότι σύντομα θα δρομολογηθεί συνολική λύση για τα προβλήματα του κτιρίου».