Φυλακές που ασφυκτιούν με υπεράριθμους κρατουμένους, ελλείψεις σε προσωπικό και ένα απαρχαιωμένο σύστημα φύλαξης που ενισχύει την ανομία και την ελεύθερη δράση όσων κρατούν τα «κλειδιά» των φυλακών συνθέτουν ένα σωφρονιστικό σύστημα που χρήζει άμεσου εκσυγχρονισμού. Συνολικά, στις 34 φυλακές της χώρας βρίσκονται 10.314 κρατούμενοι, εκ των οποίων 9.136 ενήλικοι, 1.137 νεαροί ενήλικοι και 41 ανήλικοι. Το 60% είναι αλλοδαποί. Περίπου οι μισοί είναι κατάδικοι με ποινές πρόσκαιρης κάθειρξης, όμως καταγράφονται και πάνω από 800 ισοβίτες.
Την εικόνα μεταφέρει ο Σπύρος Καρακίτσος, εργαζόμενος στο Ειδικό Σωφρονιστικό Κατάστημα Νέων Αυλώνα. «Οι ελληνικές φυλακές φυλάσσονται με τον ίδιο τρόπο που φυλάσσονταν και φρουρούνταν το 1950», περιγράφει, ενώ μιλώντας για την υποστελέχωση σε προσωπικό φύλαξης αναφέρει ότι «σε καθεμία από τις πέντε πτέρυγες του Κορυδαλλού αντιστοιχούν 1 με 2 σωφρονιστικούς που είναι επιφορτισμένοι με 350 άτομα. Στις φυλακές Τρικάλων η αντιστοιχία είναι 1 προς 160».
Μικροκοινωνία με διαιρέσεις
Ο συνωστισμός εκατοντάδων ετερόκλητων ατόμων αλλά και η ιεραρχία αποτελούν, εξάλλου, τις γενεσιουργούς αιτίες και για τα συχνά – και υπο-καταγγελλόμενα – περιστατικά βίας. Οπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο πρώην κρατούμενος στον Κορυδαλλό Ν. Τ., «η φυλακή δεν είναι ένα περιβάλλον… νηπιαγωγείου, είναι ένα περιβάλλον σκληρό: 10.000 με 12.000 άνθρωποι ζουν εκεί και δεν αποκλείεται να φτάσουμε τους 20.000 μέσα σε πέντε χρόνια. Δεν θα δημιουργηθούν προβλήματα; Εχετε δει πολλές κοινωνίες ανθρώπων που τους μαντρώνεις και τους αναγκάζεις να συνυπάρχουν μαζί να ζουν αρμονικά; Είναι άνθρωποι που καλώς ή κακώς δεν θα έμεναν στα εννέα τετραγωνικά κάτω από άλλες συνθήκες».
Για τον πρώην γενικό γραμματέα Αντιεγκληματικής Πολιτικής Μαρίνο Σκανδάμη, το πρόβλημα επέτεινε και η μεταφορά της αρμοδιότητας των φυλακών από το υπουργείο Δικαιοσύνης στο υπουργείο Προστασίας Πολίτη: «Οχι μόνο οι κρατούμενοι αλλά και το προσωπικό των καταστημάτων κράτησης ήταν για τέσσερα χρόνια πλήρως αόρατοι και αδιάφοροι για την ηγεσία του υπουργείου Προστασίας του Πολίτη» εκτιμά.
Ποια είναι, όμως, η μικροκοινωνία των φυλακών και πώς αυτή δομείται; Ο Ν. Τ., που εξέτισε την ποινή του στις φυλακές Κορυδαλλού, επισημαίνει ότι «η κοινωνία της φυλακής δεν απέχει πολύ σε ορισμένα πράγματα από αυτό που υπάρχει έξω. Δηλαδή και έξω υπάρχουν ομάδες συμφερόντων, υπάρχουν και άνθρωποι που ομαδοποιούνται. Στη φυλακή η οργάνωση των ανθρώπων γίνεται συνηθέστερα με φυλετικά κριτήρια».
Ο Μαρίνος Σκανδάμης συμπληρώνει: «Η ανθρωπογεωγραφία στα καταστήματα κράτησης παρουσιάζει τεράστια ανομοιογένεια από πλευράς εθνικοτήτων, καθώς καταγράφονται κρατούμενοι από πολλές και διαφορετικές χώρες προέλευσης. Υπήρχε περίοδος όπου στον Κορυδαλλό υπήρχαν κρατούμενοι 50-60 διαφορετικών εθνικοτήτων, κατηγορούμενοι ή καταδικασμένοι, από όλο σχεδόν το φάσμα του Ποινικού Κώδικα».
Εκτός από τις εθνικές ομαδοποιήσεις υπάρχουν οι «ισχυροί» και οι «φτωχοδιάβολοι». Κατά τον Σπύρο Καρακίτσο, «οι φτωχοδιάβολοι είναι εκείνοι που δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα, δεν έχουν το υποστηρικτικό περιβάλλον συγγενών, φίλων και γνωστών να τους συνδράμει οικονομικά μέσα στη φυλακή για να αγοράσουν δικά τους πράγματα από το σουπερμάρκετ ή ό,τι άλλο χρειάζονται». Ο Ν. Τ., από την πλευρά του, έχοντας βιώσει την πραγματικότητα της φυλακής, υπογραμμίζει ότι ο διαχωρισμός «μέσα» είναι ξεκάθαρα ταξικός. «Οσο πιο πολλά χρήματα έχεις τόσο καλύτερα θα περάσεις, όπως άλλωστε συμβαίνει στην έξω κοινωνία» λέει.
Γιατί δεν βελτιώνονται οι συνθήκες
Ο ομότιμος καθηγητής Εγκληματολογίας Γιάννης Πανούσης, επιχειρώντας να απαντήσει στο κατά πόσο είναι εφικτή η άμεση βελτίωση των συνθηκών, εμφανίζεται επιφυλακτικός: «Τα όρια της βελτίωσης των φυλακών, λόγω και των ταξικών-φυλετικών παραμέτρων της εγκληματοποίησης, αλλά και λόγω της υπερφόρτωσης και του συγχρωτισμού, παραμένουν στενά. Ετσι, οι μεταρρυθμίσεις αποκτούν συχνά χαρακτηριστικά «μύθων», καλών προθέσεων αλλά μέτριων αποτελεσμάτων». Ο Μαρίνος Σκανδάμης σπεύδει να διευκρινίσει ότι «ένας συνολικός ανασχεδιασμός του σωφρονιστικού συστήματος θα απαιτούσε ικανή χρηματοδότηση, γιατί μόνο αυτή μπορεί να αντιμετωπίσει τα ζητήματα υγείας, τις ελλείψεις προσωπικού, εκπαίδευσης, επανένταξης ή και λειτουργίας νέων σύγχρονων φυλακών».
