«Η μείωση των μαθητών Λυκείου αναμένεται θα αρχίσει να γίνεται ορατή γύρω στο 2030-2032, οδηγώντας σε μείωση εισακτέων στα πανεπιστημιακά τμήματα κατά 25%-35% έως το 2050» λέει στο «Β» η καθηγήτρια Οικονομικής Δημογραφίας στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο Αλεξάνδρα Τραγάκη.
«Βασικός προσδιοριστικός παράγοντας του μαθητικού πληθυσμού είναι ο αριθμός των γεννήσεων που καταγράφηκαν 6 έως 11 χρόνια πριν για τους μαθητές του Δημοτικού και 12 έως 14 χρόνια πριν για τους μαθητές Γυμνασίου» εξηγεί. Οπως αναλύει η ίδια, οι γεννήσεις στην Ελλάδα κατά την περίοδο 2000-2024 έπεσαν από 103.274 σε 68.309 (-34%). Σε όλο το παραπάνω διάστημα η τάση ήταν γενικά πτωτική, με εξαίρεση μια σύντομη περίοδο ανάκαμψης από το 2004-2008.
Το 2008 δε καταγράφηκε ο υψηλότερος αριθμός γεννήσεων του 21ου αιώνα στην Ελλάδα. Το 2013 οι γεννήσεις έπεσαν κάτω από το όριο των 100.000, ενώ από το 2022 καταγράφεται κάθε χρόνο νέο αρνητικό ρεκόρ.
Πού είναι πιο μεγάλο το πρόβλημα
Οπως προκύπτει από τα στοιχεία που συγκέντρωσε για το «Β» η κυρία Τραγάκη, αν και η πτωτική τάση των γεννήσεων είναι κοινό χαρακτηριστικό όλων των περιφερειακών ενοτήτων της χώρας, σε κάποιες περιοχές η ένταση του φαινομένου είναι αισθητά πιο μεγάλη. Μεγάλη μείωση γεννήσεων (άνω του 44% στο διάστημα 2000-2024) καταγράφουν 16 περιφερειακές ενότητες: όλες οι περιφερειακές ενότητες της Δυτικής Μακεδονίας (Φλωρίνης -59%, Γρεβενών -56%, Κοζάνης -55% και Καστοριάς -49%), η Περιφερειακή Ενότητα Σερρών (-49%), η Περιφερειακή Ενότητα Ευρυτανίας -56%, Φθιώτιδος -45%, Ημαθίας -44%, Φωκίδας -44%. Αντίθετα, αύξηση καταγράφουν μόνο δύο περιφερειακές ενότητες, Ζακύνθου (3%) και Κυκλάδων (12%).
Ο μαθητικός πληθυσμός όμως δεν διαμορφώνεται μόνο από τις γεννήσεις. Οπως εξηγεί η κυρία Τραγάκη, παράγοντες όπως η μετανάστευση (διεθνής και εσωτερική), η συμμετοχή και οι επιδόσεις στην εκπαιδευτική δραστηριότητα επηρεάζουν τον αριθμό των μαθητών επιτείνοντας ή περιορίζοντας την επίδραση των γεννήσεων. Το σύνολο των μαθητών Γυμνασίου κατά την τελευταία 25ετία παρουσιάζει διακυμάνσεις εντονότερες αυτών των γεννήσεων: η εισροή αλλοδαπών κατά την περίοδο 2000-2010 παράλληλα με την εκροή Ελλήνων με τις οικογένειές τους κατά τα χρόνια της κρίσης προκαλούν αυτές τις διακυμάνσεις.
Αντίστοιχα ο αριθμός των σχολικών μονάδων διαμορφώνεται λαμβάνοντας υπόψη κυρίως τον αριθμό των μαθητών αλλά επηρεάζεται άμεσα από την εφαρμογή συγκεκριμένων πολιτικών (μέγιστος και ελάχιστος αριθμός μαθητών ανά τμήμα, συγχωνεύσεις σχολικών μονάδων, κριτήρια για την αναστολή λειτουργίας ή επαναλειτουργίας σχολείων κ.λπ.). Μετά το 2015 μάλιστα φαίνεται μια σχετικά απότομη μείωση του αριθμού των σχολικών μονάδων.
Επανασχεδιασμός του εκπαιδευτικού χάρτη
Πάντως, λέει η κυρία Τραγάκη, η μεταβολή του αριθμού των μαθητών Γυμνασίου κατά την περίοδο 2000-2024 παρουσιάζει έντονες γεωγραφικές διαφοροποιήσεις αποτυπώνοντας όχι μόνο τη διαφορική γεννητικότητα αλλά και τη διαφορετική επίδραση της εισροής αλλοδαπών, της εκροής Ελλήνων στο εξωτερικό αλλά και των εσωτερικών μετακινήσεων. Η εκτίμηση του μελλοντικού αριθμού μαθητών γυμνασίου και των σχολικών μονάδων, αναφέρει, στηρίζεται σε μια σειρά υποθέσεων εργασίας από τις οποίες προκύπτουν οι ακόλουθες διαπιστώσεις: Μέσα στην επόμενη δεκαετία, σε επίπεδο χώρας, ο αριθμός των μαθητών Γυμνασίου υπολογίζεται ότι θα μειωθεί κατά περίπου το 1/3 σε σχέση με σήμερα.
Η μεταβολή αυτή σε κάποιες περιοχές της Δυτικής Μακεδονίας, της Ηπείρου και της Θράκης αναμένεται να ξεπεράσει το 40%. Μείωση κάπως χαμηλότερη του εθνικού μέσου όρου προβλέπεται για την Αττική, ενώ η μείωση στις περισσότερες νησιωτικές περιοχές (με κάποιες εξαιρέσεις) φαίνεται ότι δεν θα ξεπεράσει το 20%.
Η κυρία Τραγάκη επισημαίνει έτσι ότι είναι πια εμφανής η άμεση ανάγκη έγκαιρου επανασχεδιασμού του εκπαιδευτικού χάρτη της χώρας με στρατηγικές αποφάσεις σχετικά με τον αριθμό των σχολείων που θα χρειαστεί να συγχωνευτούν ή να «κλείσουν», τη δημιουργία τοπικών hubs μεταλυκειακής εκπαίδευσης που θα προσφέρουν εξειδικευμένη κατάρτιση σε προϊόντα ή πρακτικές που αναδεικνύουν το συγκριτικό πλεονέκτημα κάθε περιοχής και προωθούν την τοπική ανάπτυξη. Οσον αφορά τα πανεπιστήμια, η ίδια αναφέρει ότι «είναι ενδεικτικό ότι ο αριθμός των εισακτέων στην τριτοβάθμια εκπαίδευση κατά το ακαδημαϊκό έτος 2024-25 ήταν υψηλότερος του αριθμού γεννήσεων του 2024».
Οι διαφορετικές ανάγκες χθες και σήμερα
Αναφερόμενη στο θέμα της ανάγκης αναδιάρθρωσης των ΑΕΙ υποστηρίζει ότι «ο σχεδιασμός του ακαδημαϊκού χάρτη, με τον σημερινό αριθμό Σχολών και Τμημάτων κατανεμημένων (με ή χωρίς επαρκή στρατηγικό σχεδιασμό) σε διάφορες πόλεις της χώρας έγινε πριν από 3-4 δεκαετίες, με βασικό κριτήριο την οικονομική και κοινωνική τόνωση των τοπικών κοινωνιών και τη διευκόλυνση της πρόσβασης στην τριτοβάθμια εκπαίδευση σε μια εποχή που ο αριθμός των φοιτητών αυξανόταν». «Σήμερα όμως η εικόνα είναι εντελώς διαφορετική» συνεχίζει.
«Σε αντίθεση με τα σχολεία της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης – των οποίων ο αριθμός και η κατανομή εξαρτώνται άμεσα από τη δυναμική του τοπικού πληθυσμού», συνεχίζει, «η χωροθέτηση των πανεπιστημιακών τμημάτων δεν επιβάλλεται από τα δημογραφικά δεδομένα κάθε περιοχής» αναφέρει.
«Αντίθετα, η τρέχουσα συγκυρία αποτελεί εξαιρετική ευκαιρία για έναν νέο, ουσιαστικό δομικό ανασχεδιασμό: τη δημιουργία θεματικών κόμβων και θυλάκων εξειδίκευσης σε διαφορετικές πόλεις, με βάση τις ιδιαιτερότητες και τα συγκριτικά πλεονεκτήματα κάθε τόπου. Ενας τέτοιος ανασχεδιασμός του χάρτη της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης θα μπορούσε να ενισχύσει δυναμικά ολόκληρες περιοχές, καθιστώντας τες πρωτοπόρες σε συγκεκριμένους επιστημονικούς ή τεχνολογικούς τομείς προωθώντας και την περιφερειακή ανάπτυξη και την αποκέντρωση» καταλήγει.
