Ανήλικη Μητρότητα: Από τα θρανία στο μαιευτήριο

ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ:
Άγγελος Σκορδάς
ΓΡΑΦΟΥΝ: ΗΛΙΑΝΑ ΔΑΝΕΖΗ,
Πέτρος Κωνσταντινίδης,
Χρηστοσ λογαρασ,
Γιωργος Μουρμουρης,
Παναγιώτης Σωτήρης,
Γιώργος Φωκιανός

Στις αρχές του μήνα ένα 13χρονο κορίτσι έφερε στον κόσμο ένα παιδί στις τουαλέτες του Νοσοκομείου Νάξου. Μέχρι τότε η εγκυμοσύνη της δεν είχε γίνει αντιληπτή από την οικογένεια ή το ευρύτερο περιβάλλον της. Η ανήλικη δήλωσε σε παιδοψυχολόγο πως πατέρας είναι ένας συμμαθητής της. Τον Μάρτιο, μία συνομήλικη της από τη Λακωνία, που είχε επανειλημμένα πέσει θύμα βιασμού, έφερε στον κόσμο ένα αγοράκι. Η κατ’ επανάληψη κακοποίησή της γνωστοποιήθηκε και καταγγέλθηκε κατόπιν πρωτοβουλίας των εκπαιδευτικών της. Για το βρέφος κινήθηκε η διαδικασία αναδοχής, ενώ η ανήλικη μητέρα μεταφέρθηκε σε δομή της Πάτρας. Τον Δεκέμβριο του 2022, μία 17χρονη από την Κρήτη γέννησε στο Νοσοκομείο Χανίων ένα υγιέστατο αγόρι, όμως η ίδια εμφάνισε επιπλοκές με αποτέλεσμα να νοσηλευθεί για δύο μήνες στη ΜΕΘ…

Οι τρεις αυτές περιπτώσεις έγιναν γνωστές ακριβώς λόγω των τραγικών χαρακτηριστικών τους, ωστόσο δεν αποτελούν παρά την κορυφή του παγόβουνου ενός σύνθετου ζητήματος, όπως η ανήλικη μητρότητα. Τα παιδιά-μητέρες που καλούνται πολύ νωρίς να αναλάβουν ρόλο ζωής αντιπροσωπεύουν ένα μικρό αλλά υπαρκτό ποσοστό των συνολικών γεννήσεων (76.541 το 2022). Σύμφωνα με στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, πέρυσι στη χώρα μας γεννήθηκαν 1.421 παιδιά από κορίτσια έως 18 ετών. Συγκεκριμένα, 30 βρέφη γεννήθηκαν από κορίτσια ηλικίας 13 ετών και κάτω, 98 από κορίτσια 14 ετών, 183 από κορίτσια 15 ετών, 262 από 16χρονα κορίτσια, 394 από κορίτσια 17 ετών και 454 από 18χρονα κορίτσια.

Πλημμελής ενημέρωση

Πόσες από αυτές τις γεννήσεις ήταν αποτέλεσμα συνειδητής επιλογής; Πόσα από αυτά τα κορίτσια είχαν ενημέρωση περί αντισύλληψης; Και, τέλος, πόσες από τις ανήλικες έλαβαν υλική και ψυχολογική υποστήριξη μετά τη γέννα; Σύμφωνα με τον ψυχίατρο και διευθυντή του Τμήματος Ψυχικής Υγείας και Κοινωνικής Πρόνοιας του Ινστιτούτου Υγείας του Παιδιού Γιώργο Νικολαΐδη, «η εγκυμοσύνη στην παιδική ηλικία συνιστά από μόνη της ένα μεγάλο πρόβλημα για τα κορίτσια αυτά, γι’ αυτό και σε ευρωπαϊκό επίπεδο υπάρχει καμπάνια από τον Οργανισμό Θεμελιωδών Δικαιωμάτων ώστε παιδιά και έφηβες να μπορούν να έχουν απρόσκοπτη και δωρεάν πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας – γυναικολογικές και παιδιατρικές – ανεξάρτητα, μάλιστα, από την όποια γνώμη των γονιών ή κηδεμόνων τους».

Ποια είναι, όμως, τα γενικά χαρακτηριστικά των κοριτσιών που γίνονται μητέρες; Οι επαγγελματίες των κοινωνικών υπηρεσιών της «Αγκαλιάς», του Συλλόγου που ιδρύθηκε το 1998 με σκοπό τη στήριξη εγκύων που ανήκουν σε ευάλωτες ομάδες, απαντούν: «Το κοινό χαρακτηριστικό των περισσότερων είναι ότι προέρχονται από οικογένειες μειωμένων οικονομικών δυνατοτήτων, αλλά όχι απαραίτητα και μορφωτικού επιπέδου. Διαμένουν κατά κύριο λόγο στα αστικά κέντρα. Παρ’ όλα αυτά, έχουμε και ωφελούμενες από χωριά ή κωμοπόλεις. Επιπλέον, τα κορίτσια αυτά έχουν ελλιπή πληροφόρηση σχετικά με την προφύλαξη, τόσο από το σχολείο όσο και από την οικογένεια. Η εγκυμοσύνη συμβαίνει αναπάντεχα, χωρίς προγραμματισμό».

Βία και εξαναγκασμός

Οσον αφορά το λεπτό θέμα της συνειδητής ή μη εγκυμοσύνης, ο Γιώργος Νικολαΐδης σπεύδει να διευκρινίσει ότι στην ελληνική και ευρωπαϊκή νομοθεσία «μία συναινετική σχέση με έναν ανήλικο ή μία ανήλικη μπορεί να θεωρηθεί ότι είναι μη κακοποιητική στον βαθμό που η διαφορά ηλικίας μεταξύ των συμβαλλομένων είναι μικρότερη των τριών ετών». Και προσθέτει: «Μεγαλύτερη διαφορά ηλικίας μπορεί να σημαίνει πως η συναίνεση στη σεξουαλική πράξη αποτελεί προϊόν υποβολής και επιρροής της μίας πλευράς». Για τον ειδικό, μάλιστα, σημαντικό ποσοστό των γεννήσεων από ανήλικες δεν αντικατοπτρίζει μόνο την πλημμελή ενημέρωση περί αντισύλληψης αλλά ενδεχομένως υποκρύπτει κάποιου είδους βία ή εξαναγκασμό, ακόμη και σεξουαλική κακοποίηση εντός της οικογένειας. «Αυτά το κορίτσια χρειάζονται την ολόπλευρη στήριξη των υπηρεσιών έτσι ώστε να τους παρέχεται πλήρως όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ελευθερία επιλογών» συμπληρώνει.

Απότομη ενηλικίωση

Οι ανήλικες μητέρες μετά τη γέννηση των παιδιών τους βλέπουν την καθημερινότητά τους να αλλάζει. Πρόκειται, σύμφωνα με τον Γιώργο Νικολαΐδη, για μία απότομη ενηλικίωση, ασύμβατη με την πραγματικότητα του σύγχρονου δυτικού κόσμου. «Θα πρέπει να μη συγχέουμε τη μητρότητα σήμερα με παλιότερα βιώματα μιας κοινωνίας που ωθούσε σημαντικό κομμάτι παιδιών να αναλάβουν ενήλικους ρόλους – βιοπορισμό, φροντίδα μικρότερων ανήλικων αδελφών τους». Εργαζόμενοι στην κοινωνική υπηρεσία της «Αγκαλιάς» περιγράφουν τις αλλαγές στη ζωή τους: «Οι ωφελούμενες συνεχίζουν να διαμένουν στην πατρική οικία γιατί αφενός οικονομικά δεν είναι ανεξάρτητες,αφετέρου η ύπαρξη σταθερών οικογενειακών δεσμών και η εμπιστοσύνη τις διευκολύνει. Τα περισσότερα κορίτσια εγκαταλείπουν το σχολείο, τόσο κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης όσο και μετά. Ορισμένες μόνο αποφασίζουν να επιστρέψουν σε αυτό αρκετά χρόνια μετά τη γέννηση των παιδιών τους, ωστόσο οι περισσότερες δεν επιστρέφουν ποτέ στα θρανία. Στη δεύτερη κατηγορία ανήκουν κορίτσια που δεν έχουν τη στήριξη της οικογένειας και αναγκάζονται να εργαστούν για να συντηρήσουν τη νέα οικογένειά τους».

«Ανάμεσά μας υπάρχουν κορίτσια που μια εγκυμοσύνη οδηγεί απότομα στην πόρτα της ενηλικίωσης» συμφωνεί και η υπουργός Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας Σοφία Ζαχαράκη, σημειώνοντας πως η Πολιτεία οφείλει να σταθεί δίπλα τους εμπράκτως. «Παράλληλα, έχουμε χρέος να εστιάσουμε στην ενημέρωση, μέσω της Σεξουαλικής Διαπαιδαγώγησης που έχει εισαχθεί στα σχολεία και της επιμόρφωσης των παιδιών από την οικογένεια και το σχολικό περιβάλλον σε ό,τι αφορά τις ευθύνες και τον καταμερισμό τους. Ετσι, μπορούμε να δημιουργήσουμε μια ασπίδα πρόληψης εναντίον των φαινομένων ανεπιθύμητης εγκυμοσύνης. Καμία μητέρα δεν πρέπει να αισθάνεται ένοχη και δεν είναι επιτρεπτό να βρίσκεται αποκομμένη από τον κοινωνικό ιστό» προσθέτει η αρμόδια υπουργός.

«Η ζωή στο σχολείο ήταν δύσκολη»

Η Μαρίλια, 20 ετών σήμερα, έγινε μητέρα στα 17 της, όσο ήταν ακόμα μαθήτρια. Η απόφασή της, ωστόσο, ήταν συνειδητή, σε αντίθεση με τον κανόνα, όπως λέει στο «Βήμα». Με τον πατέρα του παιδιού της και πλέον σύζυγό της, τους χωρίζει μικρή διαφορά ηλικίας. «Ηθελα από μικρή να γίνω μαμά, ένιωθα ότι είχα πολλή αγάπη να δώσω σε ένα παιδί που θα φροντίζω και θα προσέχω» εξηγεί και περιγράφει τη δική της διαδρομή από τα θρανία στο μαιευτήριο, τις δυσκολίες αλλά και τα όνειρα που βρίσκονται σε προσωρινή παύση, εν αναμονή του δεύτερου παιδιού της.
«Η ζωή στο σχολείο στη διάρκεια της εγκυμοσύνης ήταν δύσκολη. Το πρωί δυσκολευόμουν να ξυπνήσω, λόγω της υπνηλίας, είχα επίσης αναγούλες και εμετούς. Είχα δυσκολία να συγκεντρωθώ στα μαθήματα. Οι καθηγητές και οι συμμαθητές με κοιτούσαν περίεργα και απορούσαν γιατί νύσταζα τόσο πολύ. Εμαθαν για την εγκυμοσύνη πολύ αργότερα, όταν ήμουν πια ενήλικη» θυμάται και συνεχίζει: «Λόγω ηλικίας, δεν είχα το δικαίωμα να υπογράφω κάποια επίσημα έγγραφα που με αφορούσαν, αντιμετώπισα επίσης δυσκολία στα νοσοκομεία όπου αρνούνταν να με εξετάσουν χωρίς την παρουσία ενηλίκου. Ο σύντροφός μου επίσης δεν είχε πολλά δικαιώματα γιατί δεν είχαμε παντρευτεί. Οι γονείς μου βρίσκονταν μακριά και ήταν χωρισμένοι. Είχα μόνο τη γιαγιά μου, με την οποία μεγάλωνα και η οποία δεν ήθελε να το αποδεχθεί στην αρχή».
Απευθύνθηκε στον Σύλλογο «Αγκαλιά» για υποστήριξη, καθώς δεν έλειψαν και τα οικονομικά προβλήματα – το μοναδικό εισόδημα του ζευγαριού ήταν ο μισθός του συζύγου. «Εκανα αίτημα στην “Αγκαλιά” κατόπιν έρευνας για το έργο τους, με δέχθηκαν και ομολογώ ότι βοηθήθηκα πολύ». Παρά τις δυσκολίες δηλώνει ότι δεν μετανιώνει για τα χρόνια της ανεμελιάς που χάνει. «Δεν με νοιάζει που δεν μπορώ να βγω βόλτα ή να πάω για ένα ποτό. Απολαμβάνω τις βόλτες και τον χρόνο με το παιδί μου» λέει για τους ρυθμούς της ζωής της που έχουν ανατραπεί, αφού εγκατέλειψε προσωρινά το Λύκειο, το συνέχισε όταν η κόρη της ξεκίνησε τον παιδικό σταθμό, αλλά έμεινε ξανά έγκυος. «Στο μέλλον σκοπεύω να τελειώσω το σχολείο και να σπουδάσω Ναυτιλιακά» προσθέτει.