Εκλογές 2023: Πώς ψηφίζει η μεσαία τάξη

ΖΟΟΜ ΣΤΟ ΒΗΜΑ

Συντονισμός: Αγγελος Σκορδάς

Γράφουν: Ανδρέας Αγγελόπουλος, Βελίκα Καραβάλτσιου, Μαρία Κρουστάλλη, Πέτρος Κωνσταντινίδης, Παναγιώτης Σωτήρης, Γιώργος Φωκιανός

Κατά τον τελευταίο μήνα, οι ηγέτες των τριών μεγάλων κομμάτων που διεκδικούν τον χώρο του πολιτικού Κέντρου (ΝΔ, ΣΥΡΙΖΑ, ΠαΣοΚ-ΚΙΝΑΛ) έχουν επαναφέρει στον δημόσιο διάλογο τη μεσαία τάξη και κάνουν συχνά-πυκνά ανοίγματα σε αυτή, αποφεύγοντας, ωστόσο, τεχνηέντως να την ορίσουν με σαφήνεια.

«Επιστρέψαμε στη μεσαία τάξη αυτά που της πήρε ο κ. Τσίπρας» τόνιζε ο Κυριάκος Μητσοτάκης τον Ιανουάριο, κατά τη συνέντευξη Τύπου που παραχώρησε γύρω από τα ζητήματα της οικονομίας. Ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης, από τη μεριά του, κατηγόρησε την κυβέρνηση για «λεηλασία της μεσαίας τάξης» σε πρόσφατη (17/2) ομιλία του, ενώ σε τηλεοπτική συνέντευξη (Alpha, 14/2) δήλωσε πως «σήμερα η μεσαία τάξη επιβιώνει με κουπόνια». Τέλος, ο Νίκος Ανδρουλάκης μίλησε για «θωράκιση της μεσαίας τάξης» μέσω της τροπολογίας που κατέθεσε το ΠαΣοΚ-ΚΙΝΑΛ για την προστασία της πρώτης κατοικίας και τα κόκκινα δάνεια σε συνάντησή του με ενώσεις δανειοληπτών και καταναλωτών (13/2).

Πολιτική ταυτότητα

Οσο ασαφείς είναι οι ορισμοί των πολιτικών κομμάτων για τη μεσαία τάξη, ωστόσο, άλλο τόσο ασαφής είναι και η πολιτική ταυτότητα των μελών της. Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία της Metron Analysis (Ιανουάριος 2023), όσοι αυτοπροσδιορίζονται αυστηρά ως μεσαία τάξη τοποθετούνται πολιτικά στην Αριστερά κατά 10% (34% των αριστερών), στην Κεντροαριστερά κατά 19% (42% των κεντροαριστερών), στο Κέντρο κατά 24% (46% των κεντρώων), στην Κεντροδεξιά κατά 23% (59% των κεντροδεξιών), στη Δεξιά κατά 14% (46% των δεξιών), ενώ ένα 10% δεν παίρνει θέση στο πολιτικό φάσμα (33% όσων δεν τοποθετούνται πολιτικά).

Ωστόσο, αν εξετάσουμε όσους αυτοπροσδιορίζονται ως μικρομεσαίοι, τα δεδομένα αλλάζουν, με τους ερωτώμενους να μοιράζονται ως εξης: Το 16% των μικρομεσαίων αυτοτοποθετείται στην Αριστερά (40% των αριστερών), το 24% στην Κεντροαριστερά (38% των κέντροαριστερών), το 24% στο Κέντρο (32% των κεντρώων), το 12% στην Κεντροδεξιά (21% των κεντροδεξιών), το 8% στη Δεξιά (19% των δεξιών), ενώ το 16% δεν ταυτίζεται με κάποιον πολιτικό χώρο (34% όσων δεν τοποθετούνται στο πολιτικό φάσμα).

Συγκεκριμένα, στο σύνολο όσων δηλώνουν μικρομεσαίοι ή μέλη της μεσαίας τάξης, το 11,8% τοποθετείται στην Αριστερά (74% των αριστερών), το 20,2% στην Κεντροαριστερά (80% των κεντροαριστερών), το 23,7% στο Κέντρο (78% των κεντρώων), το 18,2% στην Κεντροδεξιά (80% των κεντροδεξιών), το 11,3% στη Δεξιά (65% των δεξιών) και το 14,8% δεν δηλώνει πολιτική προτίμηση (67% όσων δεν τοποθετούνται πολιτικά).

Αποφεύγει τα άκρα

Ο καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης Δημήτρης Σωτηρόπουλος εξηγεί: «Η μεσαία τάξη δεν εκφράζεται ενιαία πολιτικά. Ωστόσο, στον ανεπτυγμένο οικονομικά κόσμο, στο δίλημμα «φιλελεύθερη δημοκρατία ή πειραματισμοί με άλλα πολιτεύματα» η μεσαία τάξη συνήθως επιλέγει το πρώτο», κάτι που σημαίνει πως αποφεύγει, γενικά, τα άκρα. «Ειδικά στην Ελλάδα, σπάνια η κατανομή της ψήφου υπήρξε κυρίως ταξική (π.χ. στις εκλογές του Ιουνίου 1989, του Σεπτεμβρίου 2015). Η μεσαία τάξη στην Ελλάδα, όπως και οι υπόλοιπες τάξεις, ψηφίζει ανάλογα με την ιδεολογική ταυτότητα του/της ψηφοφόρου και με την αναδρομική εκτίμηση που ο/η ψηφοφόρος κάνει για τα πεπραγμένα της θητείας μιας κυβέρνησης, συχνά σε σύγκριση με προγενέστερες κυβερνήσεις» διευκρινίζει.

«Στην Ελλάδα η μεσαία τάξη κατείχε ιστορικά μια κομβική θέση στον μεταπολεμικό κοινωνικό σχηματισμό, ενώ ήταν και ο κύριος φορέας της κοινωνικής κινητικότητας στα χρόνια της Μεταπολίτευσης» λέει στο «Βήμα» η αναπληρώτρια καθηγήτρια του Τμήματος Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Βάλια Αρανίτου. «Το τελευταίο, σε συνδυασμό με το συνεχώς αυξανόμενο αριθμητικό τους μέγεθος (τουλάχιστον μέχρι τη δεκαετία του 2000), προσέδωσε στα μεσαία στρώματα μια σημασία για τη συνολικότερη κοινωνική φυσιογνωμία της χώρας, αλλά και την κατ’ εξοχήν καθοριστική για τη διαμόρφωση των εκάστοτε συνολικότερων πολιτικών και εκλογικών συσχετισμών» σημειώνει και συνεχίζει: «Τα αποτελέσματα του 2019 δείχνουν με ξεκάθαρο τρόπο ότι τόσο η παραδοσιακή όσο και κυρίως η νέα μεσαία τάξη αποτέλεσαν το «κλειδί» της εκλογικής επιτυχίας της ΝΔ».

Πάντως, διακρίνει πως «πιο σημαντική μακροσκοπικά (και σε απόλυτους αριθμούς) αναδεικνύεται η εκλογική μετατόπιση των μεσαίων κοινωνικών στρωμάτων προς τον ΣΥΡΙΖΑ, καθώς αυτή ήταν που διαμόρφωσε όρους κυβερνητικής δυναμικής για το κόμμα της ριζοσπαστικής Αριστεράς». Η ίδια επισημαίνει, ωστόσο, και τη μετατόπιση ενός σημαντικού μέρους της μικροαστικής τάξης προς την Ακροδεξιά τα τελευταία χρόνια, με το άθροισμα των ποσοστών Ελληνικής Λύσης και Χρυσής Αυγής να φτάνει το 10% στις εκλογές του 2019, αντί 6,6% στο σύνολο του εκλογικού σώματος.

Από το ΠαΣοΚ στον ΣΥΡΙΖΑ

Ιστορικά αξιοσημείωτη, βέβαια, είναι η σχέση της μεσαίας τάξης με το ΠΑΣΟΚ. «Με την είσοδο στην εποχή των μνημονίων, το μεγαλύτερο μέρος της απογοητευμένης παραδοσιακής μικροαστικής τάξης εγκατέλειψε οριστικά το άλλοτε κραταιό κόμμα των «μικρομεσαίων» του 1981» υπογραμμίζει η Βάλια Αρανίτου. «Ενώ ήδη από τη δεκαετία του 1990 ένα μεγάλο τμήμα της βάσης του κόμματος αποτελούνταν από δυνάμεις της νέας μικροαστικής τάξης, οι οποίες αποτέλεσαν τα λεγόμενα «δυναμικά στρώματα» κατά τον Κώστα Σημίτη και τη βάση του εκσυγχρονιστικού ΠαΣοΚ, αυτά φάνηκαν να το εγκαταλείπουν και να κινούνται πιο αριστερόστροφα την τελευταία δεκαετία» λέει εξηγώντας την άνοδο του ΣΥΡΙΖΑ από το 2012 ως και σήμερα. Πάντως, αν και η ισχύς της μεσαίας τάξης είναι σαφής, τόσο στο πραγματικό όσο και στο «φανταστικό» της μέγεθος, ο Δημήτρης Σωτηρόπουλος καταλήγει λέγοντας πως «ο πληθυσμός της μεσαίας τάξης δεν κρίνει εν τέλει το εκλογικό αποτέλεσμα. Το κρίνουν, μεταξύ άλλων, οι εκλογικές μετατοπίσεις των αυτοτοποθετούμενων στο κέντρο του πολιτικού φάσματος, ανεξάρτητα από το σε ποια κοινωνική τάξη ανήκουν».

Ερωτήσεις & απαντήσεις

Η ΝΔ εγγυάται θέσεις εργασίας, καλύτερο εισόδημα

Βασίλης Φεύγας, γραμματέας Στρατηγικού Σχεδιασμού και Επικοινωνίας της ΝΔ

Πώς θα προσπαθήσει να διατηρήσει την υποστήριξη της μεσαίας τάξης η Νέα Δημοκρατία, παρά τη σημαντική αύξηση του κόστους ζωής;

«H Νέα Δημοκρατία μιλά με την πολιτική που έχει εφαρμόσει στα χρόνια της διακυβέρνησής της. Τόσο η μεσαία τάξη όσο και τα ασθενέστερα οικονομικά στρώματα γνωρίζουν ποιος έχει μειώσει τους φορολογικούς συντελεστές, τον ΕΝΦΙΑ, τις ασφαλιστικές εισφορές και την προκαταβολή φόρου. Οπως γνωρίζει ότι κατά τη διάρκεια της πανδημίας στήριξε τις επιχειρήσεις με επιστρεπτέες και μη επιστρεπτέες προκαταβολές, με έκπτωση ενοικίων, με το πρόγραμμα “Γέφυρα” για την επιδότηση δανείων πρώτης κατοικίας και τόσα άλλα. Σήμερα γνωρίζουν οι πολίτες ότι κατά τη διάρκεια της ενεργειακής και πληθωριστικής κρίσης επιδοτήθηκαν οι λογαριασμοί ηλεκτρικής ενέργειας, γνωρίζουν για το fuel pass, το power pass, το market pass αλλά και για το καλάθι του νοικοκυριού, όπως και για τις αυξήσεις στους συνταξιούχους αλλά και για την αλλεπάλληλη στήριξη των οικονομικά ασθενέστερων με έκτακτες ενισχύσεις. Με όλα αυτά αλλά και με την αξιοπιστία του Κυριάκου Μητσοτάκη τόσο η μεσαία τάξη όσο και τα ασθενέστερα οικονομικά στρώματα γνωρίζουν ποιος τους εγγυάται ένα καλύτερο μέλλον με ακόμη περισσότερες θέσεις εργασίας και καλύτερο εισόδημα, δίχως να κινδυνεύει η δημοσιονομική εικόνα της χώρας».

Το σχέδιο του ΣΥΡΙΖΑ είναι πολιτικά και οικονομικά σαφές

Στέφανος Τζουμάκας, επικεφαλής της Επιτροπής Πολιτικής Στρατηγικής και Ανάλυσης του ΣΥΡΙΖΑ

Πώς μπορεί ο ΣΥΡΙΖΑ να κερδίσει τους «κυρ-Παντελήδες» που έχει κατά καιρούς λοιδορήσει;

«Το 25% του πληθυσμού με το υψηλότερο εισόδημα κατέχει το 45,7% του συνολικού εθνικού διαθέσιμου εισοδήματος. Οποιος ορίζει τη μεσαία τάξη στο ανώτερο εισοδηματικά 25% δεν διαπράττει μόνο αλχημεία, αλλά και πολιτική αυθαιρεσία. Η μεσαία τάξη δεν είναι το 25%, αλλά το 50% του πληθυσμού. Αυτό το 50% με μεσαία εισοδήματα κατέχει το 44,6% του εθνικού διαθέσιμου εισοδήματος. Το δε 25% με το χαμηλότερο εισόδημα κατέχει το 9,6% του συνολικού εισοδήματος.

Το 50% των Ελλήνων που αποτελούν τη μεσαία τάξη, σε συμμαχία με το 25% των ανέργων, των νεόπτωχων, των φτωχών και των απόμαχων θα αποτελέσουν τον καθοριστικό παράγοντα για την εναλλακτική λύση. Στον ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ ορίζουμε ως εθνική επιλογή τη συμμαχία του 75% των λαϊκών στρωμάτων και της μεσαίας τάξης. Το σχέδιο και το πρόγραμμα του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ είναι πολιτικά και οικονομικά σαφές. Μιλάμε για Προοδευτική Κυβέρνηση, για νέα πολιτική και κοινωνική πλειοψηφία».

Το ΠαΣοΚ ανάχωμα στην καθίζηση του βιοτικού επιπέδου

Ηλίας Κικίλιας, γραμματέας του Τομέα Ανάπτυξης του ΠαΣοΚ-ΚΙΝΑΛ

Τι έχει να προσφέρει στη μεσαία τάξη το ΠαΣοΚ-ΚΙΝΑΛ σε σύγκριση με τα δύο μεγάλα κόμματα;

«Το ΠαΣοΚ δημιούργησε, κατά μία έννοια, τη μικρομεσαία τάξη και εξασφάλισε τις συνθήκες διαρκούς προόδου της. Αυτός ήταν ο πυρήνας της μεταπολιτευτικής πολιτικής και κοινωνικής σταθερότητας. Η γενικευμένη ανασφάλεια, η αβεβαιότητα, η απογοήτευση και ο φόβος για το αύριο έχουν οδηγήσει σήμερα σχεδόν τους μισούς συμπολίτες μας να αισθάνονται ότι βρίσκονται “εκτός των τειχών” της κοινωνίας. Βασική αρχή της ιδεολογίας μας είναι ότι τα πολιτικά δικαιώματα αποκτούν δημοκρατικό περιεχόμενο μόνο όταν βασίζονται σε κοινωνικά δικαιώματα και ότι ο πραγματικός κινητήρας της οικονομικής και κοινωνικής προκοπής είναι ο κόσμος της εργασίας, οι νέες γενιές, η μικρή και μεσαία τάξη. Ενα ισχυρό ΠαΣοΚ είναι η μοναδική εγγύηση σταθερότητας και ασφάλειας, ανάχωμα στη διαφθορά, στην οργιώδη κερδοσκοπία και στην καθίζηση του βιοτικού επιπέδου της μικρομεσαίας τάξης, στην κατάρρευση των προοπτικών της νέας γενιάς και στην υποβάθμιση της δημοκρατίας και των θεσμών».

Μεσαία τάξη: Η ταυτότητα και η ταύτιση

Πώς αυτοπροσδιορίζονται οι Ελληνες από την Generation Ζ έως τη Silent Generation – Οσο αναπαράγεται το αφήγημα ότι ήταν η κύρια αδικημένη της κρίσης τόσο περισσότεροι θέλουν να αυτοτοποθετούνται σε αυτή

Μαζί με την (ανεπίσημη προς το παρόν) έναρξη της προεκλογικής περιόδου έχει αναζωπυρωθεί η συζήτηση για τη μεσαία τάξη και την εκπροσώπησή της από το πολιτικό προσωπικό της χώρας. Ποια είναι όμως η μεσαία τάξη για την οποία γίνεται τόσος λόγος;
Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα (Ιανουάριος 2023) στοιχεία της Metron Analysis, στη μεσαία τάξη αυτοτοποθετείται το 44% του ερωτώμενου πληθυσμού, ενώ το 30% επιλέγει τον προσδιορισμό «μικρομεσαίος». Συνολικά, λοιπόν, στην ευρύτερη μεσαία τάξη αυτοπροσδιορίζεται το 74% του πληθυσμού (τρεις στους τέσσερις). Συγκεκριμένα, στην ευρύτερη μεσαία τάξη τοποθετεί τον εαυτό του το 72% των ανδρών (30% μικρομεσαίοι, 42% μεσαία τάξη) και το 75% των γυναικών (30% μικρομεσαίοι, 45% μεσαία τάξη).

Η ταυτότητα της μεσαίας τάξης

Την ταυτότητα του μικρομεσαίου ή της μεσαίας τάξης υιοθετούν οι δημόσιοι υπάλληλοι σε ποσοστό 85% (29% μικρομεσαίοι, 56% μεσαία τάξη), το 80% (33% μικρομεσαίοι, 47% μεσαία τάξη) των ελεύθερων επαγγελματιών και εργοδοτών, το 79% (35% μικρομεσαίοι, 44% μεσαία τάξη) των φοιτητών και σπουδαστών, οι ιδιωτικοί υπάλληλοι σε ποσοστό 74% (35% μικρομεσαίοι, 39% μεσαία τάξη), το 73% (24% μικρομεσαίοι, 49% μεσαία τάξη) των συνταξιούχων, το 72% (32% μικρομεσαίοι, 40% μεσαία τάξη) των νοικοκυρών, το 60% (33% μικρομεσαίοι, 27% μεσαία τάξη) των ανέργων και οι γεωργοί και κτηνοτρόφοι σε ποσοστό 17% (3% μικρομεσαίοι, 14% μεσαία τάξη).

Επιπλέον, στους μικρομεσαίους και στη μεσαία τάξη αυτοτοποθετείται το 45% (21% μικρομεσαίοι, 25% μεσαία τάξη) όσων έχουν ένα βασικό επίπεδο εκπαίδευσης, το 75% (35% μικρομεσαίοι, 40% μεσαία τάξη) όσων έχουν ολοκληρώσει τη μέση εκπαίδευση και το 78% (28% μικρομεσαίοι, 50% μεσαία τάξη) όσων έχουν λάβει ανώτερη ή ανώτατη εκπαίδευση.

Τέλος, εκεί δηλώνει πως ανήκει και το 75% (33% μικρομεσαίοι, 42% μεσαία τάξη) της Generation Ζ (17-25 ετών), το 70% (32% μικρομεσαίοι, 38% μεσαία τάξη) των Millennials (26-41 ετών), το 77% (32% μικρομεσαίοι, 45% μεσαία τάξη) της Generation X (42-57 ετών), το 73% (27% μικρομεσαίοι, 46% μεσαία τάξη) των Boomers (58-76 ετών) και το 69% (17% μικρομεσαίοι, 52% μεσαία τάξη) της Silent Generation (77+ ετών).

Το 30% των φορολογουμένων

Εύκολα γίνεται αντιληπτό πως η μεγάλη πλειονότητα των πολιτών επιλέγει να ταυτιστεί με την ευρύτερη μεσαία τάξη. «Αυτό προκύπτει από διαχρονικές κοινωνιολογικές έρευνες. Η αυτοτοποθέτηση στη μεσαία τάξη επιτάθηκε στη διάρκεια της οικονομικής κρίσης, επειδή η τάξη αυτή επιβαρύνθηκε φορολογικά» επισημαίνει μιλώντας στο «Βήμα» ο Δημήτρης Σωτηρόπουλος, καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. «Οσο αναπαράγεται το αφήγημα ότι η μεσαία τάξη ήταν η κύρια αδικημένη της κρίσης τόσο περισσότεροι θα θέλουν να αυτοτοποθετούνται σε αυτή» συνεχίζει. Πάντως, «με βάση έρευνες του (πρώην υπουργού) Τάσου Γιαννίτση σε πρωτογενή φορολογικά στοιχεία, χωρίς να υπολογίζεται η φοροδιαφυγή, η μεσαία τάξη αποτελεί περίπου το 30% των φορολογουμένων» προσθέτει ο καθηγητής.
Η αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Τμήμα Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και συγγραφέας του βιβλίου «Η μεσαία τάξη στην Ελλάδα την εποχή των μνημονίων» (2018, εκδόσεις Θεµέλιο) Βάλια Αρανίτου χωρίζει τη μεσαία τάξη σε τρεις κατηγορίες: (α) τη μικροαστική τάξη (ιδιοκτήτες μικρών οικογενειακών επιχειρήσεων), (β) τους «καριερίστες» (μισθωτοί υπάλληλοι πανεπιστημιακής εκπαίδευσης που ανεβαίνουν τις εταιρικές και γραφειοκρατικές ιεραρχίες) και (γ) τους επαγγελματίες («μορφωμένα» συλλογικά οργανωμένα επαγγέλματα, γιατροί, δικηγόροι, μηχανικοί κ.ο.κ.).

Με βάση τα στοιχεία της τελευταίας ετήσιας έκθεσης του Πληροφοριακού Συστήματος του υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης «ΕΡΓΑΝΗ», προκύπτει πως ο διάμεσος μισθός (δηλαδή η αμοιβή που λαμβάνει ο εργαζόμενος που βρίσκεται μισθολογικά πάνω από το 50% του εργατικού δυναμικού και κάτω από το υπόλοιπο 50%) για το 2022 υπολογίζεται γύρω στα 922 ευρώ. Επομένως, με αυστηρά εισοδηματικά κριτήρια, θα μπορούσαμε να πούμε ότι στην «πραγματική» μεσαία τάξη ανήκουν όσοι λαμβάνουν ένα μηνιαίο εισόδημα που κυμαίνεται γύρω από αυτό το ποσό. Ωστόσο, βάσει του κόστους ζωής, είναι αμφίβολο κατά πόσο ένας τέτοιος μισθός ανταποκρίνεται στο βιοτικό επίπεδο της μεσαίας τάξης.