«Κλειδί» η γεώτρηση της ExxonMobil

Το παρασκήνιο των γεωτρήσεων στην Ανατολική Μεσόγειο και οι συνακόλουθες επιπτώσεις τους τόσο στο Κυπριακό όσο και στις ελληνοτουρκικές σχέσεις είναι πολύ βαθύτερα από όσο παρουσιάζεται μέσω των επίσημων δηλώσεων είτε του προέδρου της Κύπρου Νίκου Αναστασιάδη είτε του υπουργού Αμυνας της Τουρκίας Χουλουσί Ακάρ, ο οποίος έχει εσχάτως πάρει την «μπαγκέτα» από την πλευρά της Αγκυρας από την άποψη της δημόσιας διπλωματίας.

Η πραγματικότητα είναι ότι στην παρούσα φάση η Λευκωσία έχει τοποθετήσει όλα της τα χαρτιά στην έκβαση της γεώτρησης της κοινοπραξίας ExxonMobil/Qatar Petroleum στο Οικόπεδο 10 της κυπριακής ΑΟΖ, η οποία αναμένεται να ξεκινήσει περί τη 15η Νοεμβρίου. Σε αυτό το πλαίσιο, η ελληνοκυπριακή πλευρά θα επιδιώξει να κερδίσει χρόνο τουλάχιστον δύο μηνών (μέχρι τον Ιανουάριο 2019) μέχρι μια πιθανή επανέναρξη της διαπραγματευτικής διαδικασίας του Κυπριακού, ώστε να έχει στη διάθεσή της τα στοιχεία για το μέγεθος του κοιτάσματος που κρύβεται στον βυθό.

Την ίδια στιγμή, η Τουρκία θα επιδιώξει να κατοχυρώσει τον ρόλο που η ίδια πιστεύει ότι έχει στην Ανατολική Μεσόγειο και ιδιαίτερα στην περιοχή μεταξύ του 28ου και του 32ου μεσημβρινού. Αυτό δεν συνεπάγεται απαραίτητα ότι θα στείλει το γεωτρύπανο «Πορθητής» ή το ερευνητικό σκάφος «Μπαρμπαρός» για να παρενοχλήσει τους Αμερικανούς της ExxonMobil, καθώς αυτό όχι μόνο θα τορπίλιζε οριστικά τις όποιες ελπίδες τουρκοαμερικανικής συνεννόησης αλλά θα ενοχλούσε και τους καταρινούς συμμάχους της.

Ως πιθανότερο σενάριο προβάλλεται από όσους γνωρίζουν να προχωρήσει η Αγκυρα σε μια κίνηση σε άλλα οικόπεδα, όπως π.χ. το 3 ή το 7, με σκοπό να αμφισβητήσει ευθέως τα δικαιώματα της Κυπριακής Δημοκρατίας. Στο πλαίσιο αυτό, η Αθήνα θα ήθελε να προχωρήσουν οι συζητήσεις με την Αίγυπτο για μια οριοθέτηση ΑΟΖ. Παρά τις αναφορές όμως που συμπεριελήφθησαν στην πρόσφατη τριμερή συνάντηση κορυφής Ελλάδος – Αιγύπτου – Κύπρου περί επιτάχυνσης των διαδικασιών, το Κάιρο δεν εμφανίζεται διατεθειμένο να προβεί στο απαιτούμενο άλμα. Ιδέες όπως η τμηματική οριοθέτηση έχουν πέσει στο τραπέζι και συζητηθεί. Αποκλείουν όμως το Καστελλόριζο από τη συζήτηση και επιπλέον υπάρχει γενικότερη αντίσταση από κύκλους εντός του αιγυπτιακού υπουργείου Εξωτερικών.

Η γεώτρηση στο Οικόπεδο 10 είναι σημαντική από πολλές απόψεις. Σε ένα πρώτο επίπεδο, σημειώνουν άριστα ενημερωμένες πηγές, αυτό που θα κρίνει πολλά θα είναι το μέγεθος του κοιτάσματος που θα εντοπιστεί (η αμερικανική εταιρεία θα τρυπήσει αρχικά στον στόχο «Δελφίνι»). Σύμφωνα με ορισμένες αρχικές ενδείξεις, υπάρχει ισχυρή πιθανότητα να βρεθεί στην περιοχή ένα κοίτασμα που να κινείται κοντά στο μέγεθος του αιγυπτιακού «Zohr», το οποίο μετέβαλε άρδην τα περιφερειακά δεδομένα μετά την ανακάλυψή του από την ιταλική Eni. Ενα κοίτασμα της τάξης τουλάχιστον των 15 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων, το οποίο θα προσετίθετο σε αυτά της «Αφροδίτης» και της «Καλυψώς», θα ανέβαζε τις συνολικές ποσότητες σε εμπορικά εκμεταλλεύσιμα επίπεδα.

Αυτή η εξέλιξη θα μπορούσε να ισχυροποιήσει τη θέση της Λευκωσίας και προσωπικά του κ. Αναστασιάδη ώστε να διαπραγματευθεί στη συνέχεια ακόμη και απευθείας με την Αγκυρα τόσο τον ρόλο της στους μελλοντικούς ενεργειακούς σχεδιασμούς (π.χ. κατασκευή αγωγού προς την Τουρκία ή τερματικού σταθμού υγροποιημένου φυσικού αερίου – LNG – στο νησί) όσο και μια λύση του Κυπριακού. Αν όμως η γεώτρηση στο Οικόπεδο 10 δεν αποφέρει τα αναμενόμενα, τότε είναι πολύ πιθανό να σημάνει το πέρας του προγράμματος γεωτρήσεων της Κυπριακής Δημοκρατίας. Θα είναι η τρίτη αποτυχία και ίσως οι ενεργειακές εταιρείες να επανεξετάσουν τη στρατηγική τους.

Ακόμη όμως και αν υποθέσει κανείς ότι στον βυθό της κυπριακής ΑΟΖ βρεθεί το κοίτασμα που θα μεταβάλει τους όρους του παιχνιδιού, ποιος μπορεί να αποκλείσει οι εξελίξεις να οδηγηθούν προς την αντίθετη κατεύθυνση από αυτή που επιθυμεί η Λευκωσία; Δεν είναι λίγοι όσοι εκτιμούν ότι σε αυτή την περίπτωση, ίσως οι πιέσεις να αυξηθούν και προς την ελληνοκυπριακή πλευρά ώστε να επιταχύνει τις διαδικασίες επίλυσης του Κυπριακού για να απολαύσει τους οικονομικούς καρπούς. Αν αυτό συμβεί, τότε τα περιθώρια κινήσεων του κ. Αναστασιάδη να αποδειχθούν πολύ πιο περιορισμένα από όσο σήμερα πιστεύει.

Ολα τα προαναφερθέντα οδηγούν στις συζητήσεις που διεξάγονται – και προς το παρόν βρίσκονται σε πολύ πρώιμο στάδιο – για την επανέναρξη των διαπραγματεύσεων για το Κυπριακό. Η ειδική απεσταλμένη του γενικού γραμματέα του ΟΗΕ, η Τζέιν Χολ Λουτ (πρόκειται, κατ’ αντιδιαστολή με τον προκάτοχό της Εσπεν Μπαρθ Αϊντε, για πολύ έμπειρη αμερικανίδα διπλωμάτη και σύζυγο του πρώην μονίμου αντιπροσώπου των ΗΠΑ στο ΝΑΤΟ Ντάγκλας Λουτ), επισκέφθηκε τις προηγούμενες ημέρες την Κύπρο όπου συναντήθηκε τόσο με τον πρόεδρο Αναστασιάδη όσο με τον ηγέτη της τουρκοκυπριακής κοινότητας Μουσταφά Ακιντζί). Τα Ηνωμένα Εθνη και ο ίδιος ο γενικός γραμματέας Αντόνιο Γκουτέρες έχουν ξεκαθαρίσει, έπειτα από το ναυάγιο της Διεθνούς Διάσκεψης στο Κραν Μοντανά της Ελβετίας, ότι αν οι δύο πλευρές δεν συμφωνήσουν επί των όρων ενός νέου γύρου, αυτός δεν θα εκκινήσει. Επιπλέον, υφίστανται και διαφωνίες επί του περιεχομένου, καθώς, μεταξύ άλλων, η ελληνοκυπριακή και η τουρκοκυπριακή πλευρά ερμηνεύουν διαφορετικά το πλαίσιο Γκουτέρες.

Η πιο ενδιαφέρουσα εξέλιξη των τελευταίων μηνών όμως δεν είναι άλλη από τη στροφή Αναστασιάδη σε πιο ριζοσπαστικές απόψεις σε σχέση με το μέλλον του Κυπριακού. Με βάση το επιχείρημα της λειτουργικότητας της λύσης, η οποία σχετίζεται με τις αρμοδιότητες του κράτους, ο κ. Αναστασιάδης εμφανίζεται να έχει σκεφθεί πολύ περισσότερο εις βάθος ιδέες όπως η χαλαρή ομοσπονδία, η συνομοσπονδία ή η λύση των δύο κρατών και «να δοκιμάζει τα νερά» τόσο στο εσωτερικό της Κύπρου όσο και στο εξωτερικό (φέρεται να έχει μιλήσει περί αυτών των ιδεών και με την ελληνική κυβέρνηση). Σύμφωνα δε με ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον ρεπορτάζ στην εφημερίδα «Πολίτης» ο κ. Αναστασιάδης μίλησε για Σχέδιο Β’ και πιθανή λύση δύο κρατών σε συνάντηση που είχε με τον τούρκο υπουργό Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου ήδη από τη Διάσκεψη στο Κραν Μοντανά. Επιπλέον, τουρκοκυπριακές πηγές αναφέρουν ότι οι κ.κ. Αναστασιάδης και Τσαβούσογλου συζήτησαν τη διασύνδεση των ενεργειακών σχεδιασμών με μια μελλοντική λύση του Κυπριακού ώστε να εξυπηρετούνται και οι επιδιώξεις της Αγκυρας.
Ποιος είναι, αλήθεια, ο λόγος που ο πρόεδρος Αναστασιάδης άρχισε να σκέφτεται τόσο σοβαρά λύσεις πέραν της διζωνικής, δικοινοτικής ομοσπονδίας; Δεν είναι απολύτως σαφές αν και η λύση επί της κατανομής της εξουσίας έχει βαρύνουσα σημασία για τον ίδιο, σημειώνουν ελληνοκυπριακές πηγές.

Η κινητικότητα όμως στο παρασκήνιο του Κυπριακού είναι πολύ έντονη. Δεν πρέπει να λησμονείται ότι στα Ηνωμένα Εθνη έχει ξεκινήσει πλέον έντονη διαβούλευση για το μέλλον της UNFICYP, η οποία είναι ουσιαστικά η μόνη ειρηνευτική στρατιωτική επιχείρηση των Ηνωμένων Εθνών στην Ευρώπη. Τον προσεχή Ιανουάριο, η συζήτηση για το μέλλον της θα τεθεί ξανά επί τάπητος και η μετατροπή της σε αστυνομική δύναμη ή και η αποχώρησή της δεν μπορεί να αποκλειστεί.

Το ενεργειακό σκέλος θα είναι όμως καθοριστικής σημασίας. Στη μεγάλη του εικόνα εμπλέκεται και η Ρωσία, που προφανώς δεν επιθυμεί τη δημιουργία εναλλακτικού ενεργειακού κόμβου στην Ανατολική Μεσόγειο. Το «ρωσικό ίχνος» όμως στην Κύπρο παραμένει ισχυρό, ιδιαίτερα στη Λεμεσό, παρά τα χτυπήματα στις «τραπεζικές του υποδομές», με αιχμή τη βιομηχανία χορήγησης υπηκοοτήτων (που αποφέρει πολλά χρήματα σε όσους εμπλέκονται σε αυτήν). Από την άποψη αυτή, οι πιέσεις προς τη Λευκωσία θα μπορούσαν να αποδειχθούν ισχυρότερες από όσο εκ πρώτης όψεως εκτιμάται, με την Ουάσιγκτον να παρακολουθεί στενά τις εξελίξεις.