Η άνοδος και η πτώση του Γιάννου

Τα παιχνίδια της μοίρας! Ηταν 15 Νοεμβρίου 1988 όταν περνούσε την πόρτα του Κοινοβουλίου ως βουλευτής του ΠαΣοΚ. Μόλις είχε παραιτηθεί ο Απόστολος Λάζαρης και κατέλαβε τη θέση του. Ακριβώς μετά από 30 χρόνια, την περασμένη Τετάρτη, ο Γιάννος Παπαντωνίου, ο άλλοτε πανίσχυρος υπουργός Εθνικής Οικονομίας, ο μακροβιότερος σε αυτό το πόστο, πέρασε το κατώφλι των φυλακών Κορυδαλλού.

Ο πολιτικός με το μόνιμο χαμόγελο ήταν σε κατάσταση σοκ μόλις του ανακοινώθηκε το μέτρο της προσωρινής κράτησης. Από τα ψηλά στα χαμηλά για έναν πολιτικό που κάποτε θεωρούσε εαυτόν δελφίνο του Κώστα Σημίτη. Εξάλλου, είχε όλα τα φόντα και τις ικανότητες να φθάσει ψηλά, αν και ποτέ δεν ήταν ιδιαίτερα συμπαθής στο λαϊκό ΠαΣοΚ και στην κομματική του βάση. Η φράση «για τον σοσιαλισμό παλεύουμε όλοι, σύντροφοι…», που είπε σε ομιλία του σε συνέδριο, έχει μείνει ιστορική.

Από τις αρχές της δεκαετίας του 1980 θεωρούνταν από τα ανερχόμενα στελέχη του ΠαΣοΚ, καθώς είχε διεθνείς παραστάσεις, γνώριζε πρόσωπα και καταστάσεις στο εξωτερικό και ιδιαίτερα στη Γαλλία. Εξάλλου στο Παρίσι γεννήθηκε το 1949 και εκεί παντρεύτηκε τη Λία (Μαρία-Αμαλία) Καρτάλη, τη γυναίκα που του άνοιξε τη μεγάλη πόρτα της πολιτικής, αν και ο ίδιος δεν πήγε ούτε στην κηδεία της. Εξάλλου η ίδια ήταν γόνος μεγάλης πολιτικής οικογενείας με καταγωγή από τη Μαγνησία, με πατέρα τον μεγάλο πολιτικό Γεώργιο Καρτάλη και μητέρα την Εριφύλη Καρτάλη, δυο πρόσωπα που του έδωσαν το διαβατήριο που χρειαζόταν για να μπει στα καλά σαλόνια των Αθηνών. Ο ίδιος, γιος του δικηγόρου Παναγιώτη Πανόπουλου, μεγάλωσε με καθοδηγήτρια τη μητέρα του, την Ευαγγελία Παπαντωνίου, της οποίας και το επίθετο κράτησε. Η μητέρα του ήταν η πρώτη γυναίκα γενική διευθύντρια στην ιστορία της ελληνικής δημόσιας διοίκησης.

Μεγαλώνοντας σε μια δημοκρατική οικογένεια – θείος του ήταν ο Μίμης Παπαντωνίου, προϊστάμενος της Εισαγγελίας Πρωτοδικών Θεσσαλονίκης κατά την εποχή της δολοφονίας του Λαμπράκη -, εντάχθηκε στο ΚΚΕ Εσωτερικού μέχρι το 1980, όταν και γνώρισε τον Ανδρέα Παπανδρέου. Ο Απόστολος Λάζαρης ήταν το πρόσωπο που τον πήγε στον πρόεδρο του ΠαΣοΚ και ο 32χρονος τότε Παπαντωνίου εκδηλώνει το ενδιαφέρον να πολιτευτεί.

Ηδη, την τριετία 1978-1981 ήταν στέλεχος του ΟΟΣΑ, είχε εξαιρετικές σπουδές (Οικονομικές Επιστήμες στην Αθήνα, στο Γουισκόνσιν των ΗΠΑ, μεταπτυχιακό σε Σορβόννη και διδακτορικό στο Κέιμπριτζ) και ήταν ειδικός επιστήμονας στο Οικονομικό Τμήμα της Νομικής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Ομως είχε στόχο την πολιτική ανέλιξη. «Γερό στομάχι έχεις;» τον ρωτά ο Παπανδρέου που του άρεσε και η επιστημονική του έρευνα για την ειδική σχέση της Ελλάδας με την ΕΟΚ. Μετά το θετικό νεύμα του Παπαντωνίου μπαίνει στο ψηφοδέλτιο και εκλέγεται ευρωβουλευτής.

Ο Παπανδρέου τον αξιοποιεί στη δεύτερη τετραετία του ΠαΣοΚ, ως υφυπουργό Εθνικής Οικονομίας (1985-1986 και 1987-1989), ορίζεται υπουργός Εμπορίου στον τελευταίο ανασχηματισμό του 1989. Τον Ιούνιο του 1989 εκλέγεται βουλευτής Α’ Αθηνών (6ος με 22.412 σταυρούς), εκλογική περιφέρεια στην οποία θα είναι παρών έως το 2009. Δεν εκλέγεται τον Νοέμβριο του 1989, αλλά αυξάνει εντυπωσιακά τους σταυρούς του σε 38.033, ενώ το 1993 με την επάνοδο του ΠαΣοΚ στην εξουσία έρχεται τέταρτος με 53.760 σταυρούς και μπαίνει στο κάδρο των δυνατών στελεχών.

Ο Παπανδρέου τον ορίζει υφυπουργό Εθνικής Οικονομίας το 1993 και η μεγάλη πόρτα άνοιξε με άλλο ένα άσχημο παιχνίδι της μοίρας. Ο πανίσχυρος τότε Γιώργος Γεννηματάς, αδιαφιλονίκητος διάδοχος του Ανδρέα, πεθαίνει το 1994 από καρκίνο και ο ίδιος αναλαμβάνει υπουργός Οικονομίας, πόστο στο οποίο έμεινε έως το 2001, αφού είχε ολοκληρωθεί και ο μεγάλος στόχος της ένταξης στην ΟΝΕ.

Προτού φθάσει όμως να γίνει διάδοχος του Γεννηματά, είχε καταφέρει να εξασφαλίσει ισχυρές συμμαχίες στο παρασκήνιο, οι οποίες και τον βοήθησαν να κερδίσει το υπουργείο, το οποίο και διεκδικούσαν ο Γεράσιμος Αρσένης, ο Γιάννης Μπούτος και ο Γιάννης Ποττάκης.

Η γρήγορη ανέλιξη δημιουργεί αντιπάθειες στο κόμμα και τότε άρχισαν οι αρνητικές αναφορές για τον «εκπρόσωπο της πλουτοκρατίας», όπως τον αποκαλούσαν, αλλά και ειρωνικά σχόλια, όπως «οδοντόκρεμα», λόγω του γεγονότος ότι ήταν μόνιμα χαμογελαστός και φαινόταν η αστραφτερή οδοντοστοιχία του.

Ο ίδιος όμως άντεξε επί επτά χρόνια στο υπουργείο, παρά το γεγονός ότι δέχθηκε πολλές επιθέσεις παρασκηνιακά για το διαζύγιό του με την Καρτάλη και τον δεύτερο γάμο του με τη γραμματέα του Ρούλα Κουράκου.

Κατά τη διάρκεια της θητείας του, συνδέεται και με τον Κώστα Σημίτη, τον στηρίζει στη μάχη της διαδοχής, μια συμμαχία που τον κρατάει στο υπουργείο Οικονομίας έως το 2001. Ο ίδιος όμως επικρίθηκε πολλές φορές για την πολιτική που ακολουθούσε στο υπουργείο και δεν είναι τυχαίο ότι ο Σημίτης είχε ορίσει ουσιαστικά ένα άτυπο – αφανές οικονομικό επιτελείο για να τον ελέγχει, ή κατ’ άλλους να τον ξελασπώνει, αποτελούμενο από τους Λουκά Παπαδήμο (τότε διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος), Θόδωρο Καρατζά (διοικητή της Εθνικής Τράπεζας) και Τάσο Γιαννίτση (οικονομικό σύμβουλο του τότε Πρωθυπουργού).

Ο Παπαντωνίου είχε συγκρουστεί πολλές φορές με τον Αλέκο Παπαδόπουλο κατά τη διάρκεια που ήταν υπουργός Οικονομικών και είχε άλλη αντίληψη για την οικονομική πολιτική, εξέφραζε ανησυχίες και πρότεινε πολιτικές μακράς πνοής και όχι απλά κινήσεις διευθέτησης του κλίματος.

Η υπεραισιόδοξη ματιά του Παπαντωνίου επικρίθηκε πολλές φορές, αν και ορισμένες στιγμές κέρδιζε τον Σημίτη με απόψεις όπως ότι τα δημόσια οικονομικά μπορούν να ελεγχθούν. Ο τότε πρωθυπουργός σε κρίσιμες στιγμές ζήτησε τη συνδρομή του Παπαδήμου, όπως το φθινόπωρο του 1997, μετά την κίνηση Παπαντωνίου να θέσει το ζήτημα της ένταξης της δραχμής στον Μηχανισμό Συναλλαγματικών Ισοτιμιών.

Επικρίθηκε σφόδρα από μεγάλο τμήμα του πολιτικού συστήματος για τη φρενήρη πορεία του Χρηματιστηρίου, ενώ πολλοί θυμούνται ότι προέβλεπε ότι ο δείκτης θα εκτοξευθεί στις 7.000 μονάδες.

Εκείνη την εποχή είχε ένα δίκτυο δημοσιογράφων και αυτή η επαφή διαμόρφωνε θετικό κλίμα για τον ίδιο, αν και επικρινόταν ότι δεν πίστεψε ποτέ της θεωρία της δημοσιονομικής εξυγίανσης, ενώ προσπαθούσε ανεπιτυχώς να συγκροτήσει ομάδα στην ΚΟ του ΠαΣοΚ. Βέβαια ο ίδιος εμφάνιζε εαυτόν ως αρχιτέκτονα της εισόδου στην ΟΝΕ και ήταν ο εμπνευστής του συνθήματος περί ισχυρής οικονομίας, ένα επιχείρημα που αποδέχθηκε και ο Σημίτης.

Ο τότε πρωθυπουργός φρόντισε μετά τις εκλογές του 2000 και αφού πέρασε μια μεγάλη εσωκομματική κρίση στη σκιά και του Ασφαλιστικού, η οποία και τον οδήγησε σε συνέδριο, να τον μεταθέσει στο υπουργείο Εθνικής Αμυνας. Στη θέση του έβαλε τον Νίκο Χριστοδουλάκη για να διορθώσει πολλά και να αλλάξει γραμμή στην ακολουθούμενη οικονομική πολιτική. Ο Παπαντωνίου παρέλαβε από τον Ακη Τσοχατζόπουλο που μετακινήθηκε στο υπουργείο Ανάπτυξης, αλλά ο Σημίτης δεν του έκανε τη χάρη να εισέλθει και στο Εκτελεστικό Γραφείο του ΠαΣοΚ. Εξάλλου, ως δελφίνος πλέον δεν ήταν αποδεκτός από τα ιστορικά στελέχη του κόμματος, ενώ πολλοί ενθυμούνται αρκετές συγκρούσεις του με την πανίσχυρη τότε Βάσω Παπανδρέου και τον Κώστα Λαλιώτη, Γραμματέα του ΠαΣοΚ.

Η πορεία του στο υπουργείο Εθνικής Αμυνας είναι αυτή η οποία, σύμφωνα με το κατηγορητήριο, τον οδήγησε στον Κορυδαλλό με τη σύμφωνη γνώμη ανακριτών και εισαγγελέως.
Η έλευση του Γιώργου Παπανδρέου στην ηγεσία του ΠαΣοΚ του έκλεισε την πόρτα της πολιτικής, καθώς δεν είχαν επαφή. Επί μακρόν προσπαθούσε να διατηρηθεί στην επικαιρότητα, αλλά σιγά-σιγά οι πολλοί φίλοι που είχε χάθηκαν. Μια αξιοζήλευτη στην αρχή πορεία κάηκε από τους χειρισμούς, τα λάθη και τα πάθη της ζωής.