Στον ιστότοπο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής υπάρχει ένα πληρέστατο αφιέρωμα για αυτό που αποκαλούμε «κλιματική αλλαγή». Αναφέρεται αναλυτικά τι μπορεί να σημαίνει το λιώσιμο των πάγων της Ανταρκτικής και τι μπορεί να συμβεί μελλοντικά στη Γηραιά μας Ηπειρο – από τις βορειότερες περιοχές της μέχρι τη Μεσόγειο. Δεν λείπουν οι ειδικές επισημάνσεις για την υπερχείλιση του ποταμού Eλβα το 2002, αλλά και τις καταστροφικές πλημμύρες στην Κοπεγχάγη το 2011 – υποθέτω ότι στην επόμενη ενημέρωση του ιστότοπου θα βρεθεί χώρος και για να καταγραφεί το πανευρωπαϊκό ρεκόρ βροχόπτωσης που είχαμε εφέτος στο Πήλιο: στη Ζαγορά έσπασαν τα κοντέρ.
Στην ειδική έκθεση για τα σενάρια μεταβολών στο κλίμα του πλανήτη που έχει συντάξει η αρμόδια επιτροπή του ΟΗΕ (στα αγγλικά ο τίτλος της είναι «Special Report on Emissions Scenarios» ή εν συντομία «SRES») και που δημοσιεύθηκε το 2014, υπάρχει και ειδική πρόβλεψη για το τι μπορεί να προκαλέσει η κλιματική αλλαγή στην Ελλάδα. Αυτό που εκτιμάται για το κλίμα της Ελλάδας είναι ότι η θερμοκρασία στη χώρα θα αυξηθεί κατά 2,5 βαθμούς Κελσίου κατά μέσο όρο σε σχέση με την περίοδο 1961-1990 και ότι αυτό θα συμβεί μέχρι το 2050.
Στο ίδιο χρονικό διάστημα, οι ημέρες του καύσωνα (αυτές με θερμοκρασίες πάνω από 35 βαθμούς Κελσίου) αναμένεται να αυξηθούν κατά 15-20 ετησίως. Αντίθετα, οι ημέρες με νυχτερινό παγετό, ειδικά στον Βορρά, θα μειωθούν σημαντικά: θα είναι έως και 40 ετησίως. Αναφέρονται και άλλα πολλά ανάλογα που δεν τα παραθέτω για έναν απλό λόγο: ο εκλαϊκευμένος επιστημονικός λόγος στην προκειμένη περίπτωση δεν μας έχει βοηθήσει να καταλάβουμε τον κίνδυνο. Διαβάζουμε ή ακούμε για την Ανταρκτική και σκεφτόμαστε πως πέφτει μακριά. Δεν μας τρομάζουν τα προβλήματα του Ελβα ή του Βόλγα γιατί εμείς τόσο μεγάλα ποτάμια δεν έχουμε. Και το ότι θα ανεβεί η θερμοκρασία κατά δύο μονάδες δεν μας φαίνεται πρόβλημα, ενώ το ότι θα μειωθούν οι νύχτες παγωνιάς σε κάποιους μπορεί να ακούγεται έως και καλό: σκέφτονται πως γλιτώνουν χρήματα για θέρμανση.
Άθελά τους οι επιστήμονες δυσκολεύονται να κάνουν κατανοητό ποιο είναι το πρώτο στάδιο του γιγάντιου προβλήματος το οποίο και ζούμε. Χωρίς να διεκδικώ την επιστημονική ενημέρωση, θα το κάνω πολύ απλό για να μη νιώσετε εκπλήξεις την επόμενη φορά που θα μας επισκεφτεί ένας Daniel.
Ας πούμε πρώτα-πρώτα τι δεν θα γίνει. Στην περίοδο της κλιματικής αλλαγής, που έχει αρχίσει (και δεν το καταλαβαίνουμε), δεν θα λιώσουν οι πάγοι, δεν θα βρέχει ακρίδες, δεν θα βγει η θάλασσα να εξαφανίσει τον Πειραιά και δεν θα χαθούν από κάποιο τσουνάμι τα νησιά μας. Τι θα γίνει; Αυτό που γίνεται τώρα. Θα συνεχίσουν να υπάρχουν όλα τα επικίνδυνα καιρικά φαινόμενα αλλά σε όλο και πιο ακραίες – και γι’ αυτό επικίνδυνες – μορφές.
Θα το κάνω ακόμα πιο απλό. Θα κάνει καύσωνα, αλλά όχι για δέκα συνεχόμενες ημέρες όπως παλιά, αλλά για είκοσι – και βλέπουμε. Θα βρέχει, όχι όπως έβρεχε πάντα, αλλά πολύ σπανιότερα – όμως όταν αρχίζει δεν θα σταματάει και το νερό που θα πέφτει θα είναι κάθε φορά και περισσότερο. Θα έχει αέρα αλλά θα λυσσομανά για μέρες – ειδικά τους ζεστούς μήνες. Θα χιονίζει, ίσως μία φορά στα τρία χρόνια και όχι κάθε χρόνο, αλλά θα ρίχνει πολύ χιόνι, πάρα πολύ. Η δε σκόνη που θα έρχεται από την Αφρική θα είναι κανόνας. Όπως και το παράξενο αυτό λασπόνερο που πέφτει και μας εκνευρίζει.
Το χειρότερο της ιστορίας είναι άλλο: καμία περιοχή της χώρας δεν θα γλιτώσει από την ένταση των φαινομένων. Αν διαβάσετε την έκθεση του ΟΗΕ θα δείτε ότι προβλέψεις για ακραία καιρικά φαινόμενα στη Θεσσαλία, τη Μακεδονία, τη Δυτική Πελοπόννησο αλλά και την Αττική υπάρχουν ήδη από το 2014. Δεν υπάρχουν αναφορές γενικές, αλλά πολύ ειδικές: η έκθεση μιλάει για πυρκαγιές, ξηρασία και πλημμύρες και οι εξηγήσεις είναι αρκετά συγκεκριμένες. Τι κάναμε εμείς, μολονότι την έκθεση τη γνωρίζαμε; Τίποτα, αλλά ο σκοπός μου δεν είναι η γκρίνια: είναι τουλάχιστον να καταλάβουμε τι μας περιμένει.
Στην Ελλάδα μεγάλωσαν γενιές με τη βεβαιότητα πως σε ορισμένες περιοχές κάποια πράγματα δεν συμβαίνουν. Πως κρύο έκανε μόνο στο Νευροκόπι, πως βροχές πέφτουν μόνο μετά τον Οκτώβριο, πως χιόνι στην Αθήνα π.χ. είναι απίθανο να δεις και πως στα ωραία βουνά μας δεν υπάρχει περίπτωση η θερμοκρασία καλοκαιριάτικα να ξεπεράσει τους 30 βαθμούς: ξεχάστε τα όλα. Στην πρώτη της φάση η κλιματική αλλαγή έρχεται να καταργήσει πρώτα απ’ όλα αυτές τις βεβαιότητες.
Η απίστευτη βροχή που έπεσε στη Θεσσαλία μπορεί αύριο να πέσει στην Αθήνα ή στη Θεσσαλονίκη. Κανένα βουνό μας δεν είναι προστατευμένο: φλόγες μπορεί να ανάψουν παντού και μετά ο άνεμος θα φροντίσει να μη μείνει τίποτα. Δεν θα έχουμε ξαφνικά τυφώνες ή αντικυκλώνες, αλλά οι καιροί που μια βροχούλα θα είναι πάντα αθώα τελειώνουν. Το διάστημα που είχαν ανοίξει οι ουρανοί στο Πήλιο και πλημμύρισε ο θεσσαλικός κάμπος, επιστήμονες έλεγαν πως το φαινόμενο το οποίο καταγράφεται συμβαίνει μία φορά στα 300 χρόνια και πρόσθεταν πως το νερό που έπεσε στη Ζαγορά σε τρεις ημέρες, πέφτει στην Αθήνα σε πάνω από δύο χρόνια: δεν το έκαναν για να περιγράψουν τη θεομηνία, αλλά για να μας ειδοποιήσουν για το τι έρχεται. Στο επόμενο στάδιο της κλιματικής αλλαγής δεν θα μιλάμε καν για θεομηνίες: αυτά που ζήσαμε εφέτος (καύσωνες, παρατεταμένη ξηρασία και μετά κατακλυσμοί) θα είναι ο κανόνας.
Δεν υπάρχουν δυστυχώς υποδομές για να αντιμετωπίσουμε τίποτα από όλα αυτά. Το ότι από το 2014 γνωρίζαμε ποιες περιοχές θα αντιμετωπίσουν πρώτες τα προβλήματα δεν άλλαξε σε τίποτα τις προτεραιότητες της χώρας: εξακολουθούσαμε να αντιμετωπίζουμε προβλήματα του 2023 με μεθόδους προηγούμενων δεκαετιών – κάνοντας π.χ. αντιπλημμυρικά έργα στον κάμπο που θα ήταν χρήσιμα είκοσι χρόνια πριν. Δεν καταλαβαίνουμε ποιος είναι ο κίνδυνος, δυσπιστώντας κάπως για τις θεαματικές επιστημονικές προβλέψεις. Οι επιστήμονες είναι αλήθεια πως έλκονται (και τρομάζουν συγχρόνως) από τα αποτελέσματα σεναρίων καταστροφής. Πριν από την καταστροφή, ωστόσο, υπάρχει ο δρόμος προς αυτήν: αυτόν διανύουμε. Παραδόξως, ξέρουμε πού θα μας βγάλει και επειδή νομίζουμε πως η διαδρομή προς το τέλος είναι τεράστια, δεν ανησυχούμε. Ελπίζω να καταλάβουμε πως όλη η διαδρομή θα είναι εφιαλτική. Και πως μόλις άρχισε.
